Nơi đây còn được mọi người biết đến với làng nghề truyền thống sản xuất sản phẩm từ xơ dừa, như: thảm xơ dừa, chổi cọng dừa, cước chỉ xơ dừa và đồ thủ công mỹ nghệ, được rất nhiều người tiêu dùng trong nước và nước ngoài ưa chuộng.
Toàn thị xã Hoài Nhơn (cũ) có khoảng 2.850 ha dừa, chiếm hơn 30% diện tích trồng dừa toàn tỉnh; trong đó, tập trung chủ yếu ở ba phường Hoài Nhơn, Tam Quan, Hoài Nhơn Nam. Mục tiêu đến năm 2030, sẽ mở rộng diện tích trồng dừa lên 3.050 ha (2.537 ha dừa ta và 513 ha dừa lấy nước).
Nước dừa Tam Quan thanh ngọt, mát lành, được người dân địa phương và khách du lịch ưa chuộng. Trái dừa vỏ mỏng nhiều nước, nhiều cơm dẻo và ngọt dịu. Các sản phẩm từ dừa Tam Quan như: nước dừa, kẹo dừa, bánh tráng dừa, bánh dừa nướng, dừa sấy giòn, mứt dừa, dầu dừa và nhiều món ăn khác. Trong đó sản phẩm bánh tráng dừa truyền thống với sản lượng cung cấp ra thị trường lớn nhất cả nước.
Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Gia Lai Nguyễn Thị Kim Chung chia sẻ: Thời gian qua, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch phối hợp với Sở Công thương, Sở Nông nghiệp và Môi trường thường xuyên giới thiệu các sản phẩm từ dừa Tam Quan thông qua các hoạt động xúc tiến thương mại, liên kết chuỗi giá trị và phát triển du lịch nông nghiệp. Ngoài ra liên kết với các nhà vườn để tạo ra các sản phẩm du lịch trải nghiệm gắn với vườn dừa, giúp sản phẩm dừa Tam Quan tiếp cận nhiều khách hàng hơn. Trong đó, tăng cường phát triển du lịch nông nghiệp, kết nối sản phẩm dừa với du khách.
Ra đời từ những năm 30 của thế kỷ XX, nghề dệt thảm xơ dừa vốn là nguồn thu nhập chính của người dân nơi đây. Nghề dệt thảm xơ dừa ở Tam Quan từng một thời phát triển khá mạnh. Sản phẩm của làng nghề thường được xuất sang Đông Âu. Ông Huỳnh Minh Ngọc, chủ cơ sở dệt Ngọc Chung cho biết: “Ngày trước, người dân nơi đây sống nhờ nghề này, mỗi nhà đều có ít nhất 2 khung để dệt, từ cụ già đến em nhỏ, ai ai cũng làm, đông vui lắm. Thảm dệt xong được phơi tràn lan, phơi hết sân nhà cho tới tận bãi biển”.
Ông Ngọc cho biết thêm, trước đây, khi chưa có máy móc, những tấm thảm xơ dừa đều làm bằng tay. Nguyên liệu sản xuất là vỏ quả dừa khô, sau khi đập tưa, được ngâm nước một ngày một đêm cho nhựa ra hết và xơ dừa no nước thì vớt ra giũ sạch những hạt cám, còn lại những sợi cước xơ dừa nhỏ, chuẩn bị cho công đoạn tiếp sợi. Những người thợ tiếp sợi phải có đôi bàn tay khéo léo. Sợi được tiếp xong sau đó giăng thành trục và chuyển sang bước dệt thảm. Đây chính là giai đoạn khó nhất đòi hỏi sự tỉ mỉ và người thợ phải dày dặn kinh nghiệm, lành nghề nếu không rất dễ làm đứt các sợi dừa. Sau khi dệt thành phẩm, các tấm thảm xơ dừa được may lại hai đầu, làm sạch, in hoa văn và cuối cùng là đóng gói. Nhờ vào sự phát triển công nghệ, các xưởng sản xuất được đầu tư máy móc tiên tiến hơn, những giai đoạn, như: đập vỏ dừa lấy sợi cũng trở nên thuận lợi, giảm được sức lao động cho người dân.
Là gia đình có truyền thống làm nghề dệt thảm xơ dừa đến nay là đời thứ 3, anh Huỳnh Minh Tình con trai của ông Huỳnh Minh Ngọc, đã chọn cho mình một lối đi riêng khác biệt. Anh Tình chia sẻ: “Tôi đến với nghề là cái duyên, khi đang theo học năm thứ 3 Trường đại học Ngoại thương, tôi đã thành lập Công ty TNHH Ngọc Chung Coir chuyên sản xuất xơ dừa mỹ nghệ. Năm 2008, tôi đã xuất khẩu sản phẩm của gia đình mình ra nước ngoài”. Để sản phẩm thảm xơ dừa vươn ra được quốc tế, anh Tình đã mày mò tìm các trang điện tử nước ngoài, uy tín, hiệu quả và đăng bán sản phẩm.
Theo anh Tình, quản lý công ty có hoạt động xuất khẩu, đòi hỏi nhiều thứ, nhất là quản trị ngoại thương, ngoài ra còn chứng từ sổ sách, xuất nhập khẩu hàng hóa cần giao tiếp với khách nước ngoài... Làm việc với khách để hiểu họ muốn gì, tiêu chuẩn ra sao, rồi làm mẫu gửi sang. Nếu sản phẩm mẫu được chấp thuận thì mới sản xuất đại trà. Sau khi thành lập công ty, anh Tình sang tỉnh Bến Tre học hỏi kinh nghiệm sản xuất bằng máy công nghiệp để rút ngắn công đoạn và thời gian làm ra sản phẩm. “Với máy móc hiện đại, việc tiêu hao sản phẩm của xơ dừa là 0. Nếu lỗi hỏng xơ dừa được dùng vào việc khác còn không lại quay vòng được luôn. Thậm chí dây buộc cũng làm từ xơ dừa se sợi vừa bảo đảm môi trường chứ không dùng dây nhựa để buộc”, anh Tình chia sẻ thêm.
Hiện nay toàn bộ nguyên liệu sản xuất của Công ty Ngọc Chung Coir đều thu mua từ các gia đình ở địa phương, lao động làm thường xuyên tại xưởng duy trì khoảng từ 8-10 người, với mức thu nhập 6 triệu đồng/tháng. Vỏ dừa sau khi cho vào máy sẽ tách lấy xơ, rồi se sợi, từ 1 sợi đơn tùy vào yêu cầu sản phẩm sẽ tết thành 2-3-4 sợi với nhau. Có nguyên liệu tết thành phẩm sẽ đem ra xưởng để dệt thành lưới trang trí, thảm, dây thừng hoặc bọc đá kè chống xói lở. Hiện nay các mặt hàng chủ yếu của công ty là: Bộ sản phẩm thảm ngủ dành cho thú cưng bằng xơ dừa; lưới che nắng; thảm lót, thảm dựng vách; dây thừng trang trí được thị trường trong nước tiêu thụ khá mạnh nhất là các resort hoặc địa điểm du lịch có bãi biển đẹp như: Khánh Hòa, Bà Rịa-Vũng Tàu, Bình Thuận… Đơn hàng của công ty sản xuất liên tục, làm đến đâu hết đến đó, không bị tồn kho.
Đối với thị trường nước ngoài các sản phẩm của công ty được bán thông qua hệ thống bán lẻ trên các nền tảng mạng xã hội, Alibaba, Shopee, Lazada. Khách quốc tế đặt mua hàng qua các trang này chủ yếu đến từ Trung Quốc, Hàn Quốc, Ba Lan, Thụy Điển. Các đơn hàng thảm cát hoặc thảm tuyết bán rất chạy do mặt xù như bàn chải răng phù hợp với các nước có tuyết rơi. Người dân đi ngoài tuyết và cát về sẽ dùng thảm để chùi chân trước khi vào nhà. Thảm này có nhiều kiểu dáng và kích cỡ khác nhau theo yêu cầu của khách.
Những năm gần đây, nghề dệt thảm xơ dừa ở đây lâm vào cảnh khó khăn vì nguồn vốn eo hẹp cũng như không có đầu ra. Trong thời gian dài không thể tìm cách khắc phục, những người theo nghề càng giảm, phần lớn họ chuyển sang những ngành nghề khác có thu nhập cao hơn.
Theo Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Gia Lai Nguyễn Thị Kim Chung: “Thời gian tới Sở sẽ xây dựng, quảng bá thương hiệu “Du lịch xứ dừa Tam Quan” làm sản phẩm nhận diện đặc trưng; đẩy mạnh quảng bá bằng công nghệ số để giới thiệu hình ảnh rừng dừa, sản phẩm dừa Tam Quan đến với du khách trong và ngoài nước; liên kết với tỉnh Quảng Ngãi để hình thành các tour, tuyến liên tỉnh hấp dẫn; thông qua các sự kiện văn hóa, thể thao lớn của tỉnh, phối hợp với Sở Công thương hỗ trợ trưng bày, giới thiệu các sản phẩm OCOP của tỉnh nhất là các sản phẩm làm từ xơ dừa, tạo cơ hội cho doanh nghiệp tiếp cận khách hàng, kết nối giao thương và xúc tiến tiêu thụ”.
