Nhân Ngày Di sản Văn hóa Việt Nam, câu chuyện giữ lửa ví, giặm ở Hưng Tân càng thêm ý nghĩa, như minh chứng cho sức sống bền bỉ của một di sản sống giữa đời thường.
Giữ tiếng quê hương
Ở Hưng Nguyên Nam, dân ca ví, giặm không chỉ là nghệ thuật mà là nếp sống. Câu lạc bộ Dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh Hưng Tân hiện có 35 thành viên, phần lớn là người trẻ, đều miệt mài gìn giữ, truyền dạy những điệu hát quê nhà cho thế hệ kế cận. Hòa vào những buổi sinh hoạt, người nghe cảm nhận rõ tình yêu âm nhạc của những nông dân chân chất. Là một trong những cái nôi của hát phường vải, Hưng Tân không ngừng gìn giữ giá trị dân gian, làm phong phú đời sống tinh thần của cộng đồng.
Mỗi dịp hè, cứ chiều thứ bảy, sân nhà văn hóa lại rộn ràng tiếng bước chân của các em thanh, thiếu nhi từ nhiều thôn xóm trong và ngoài địa bàn tìm về lớp học hát miễn phí của Câu lạc bộ Dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh Hưng Tân. Trong không gian thân thuộc ấy, vang lên những làn điệu cổ quê nhà, như: ví phường vải tha thiết, ví đò đưa mềm như lụa, giặm kể mộc mạc, hay các câu hát ru, hát đồng dao, hát khuyên, hát giận thương... Các nghệ nhân tỉ mỉ chỉ từng nhịp phách, hơi thở, cách nhả chữ, lấy giọng - những kỹ năng thực tế mà sách vở không thể thay thế được.
Không chỉ học hát, các em còn được chỉ dạy về lễ phép, ứng xử, trân trọng thầy cô, cha mẹ và bạn bè. Qua từng buổi sinh hoạt, các em thêm yêu dân ca, thêm hiểu bản sắc quê hương; đồng thời, tiếp nhận nhẹ nhàng, hiệu quả các chủ trương của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước được chuyển tải qua hình thức văn nghệ, sân khấu hóa. Em Đặng Thanh Huyền chia sẻ: “Lớp học giúp chúng em yêu hơn làn điệu quê hương và hạn chế thời gian dùng điện thoại. Em thấy mình gần gũi hơn với văn hóa truyền thống và sinh hoạt lành mạnh”.
Hình ảnh bà Nguyễn Thị Hương, mái tóc pha bạc nhưng giọng hát vẫn như suối nguồn trở nên quen thuộc với người dân Hưng Tân. Suốt nhiều mùa hè, bà âm thầm dạy hát miễn phí cho trẻ em, coi đó là niềm vui giản dị của mình. Bà chia sẻ: “Giữ được một đứa trẻ mê ví, giặm là giữ lại được một mạch nguồn của làng. Các cháu bây giờ bận học, bận điện thoại, nhưng chỉ cần một cháu say mê thôi, tôi lại thấy di sản của mình còn nơi để nương náu”. Lớp học của bà luôn đông chật không phải vì điểm số hay phần thưởng, mà vì chính sự kiên trì, giọng hát mềm mại và tình thương bao dung dành cho học trò. Bà Hương thường nhắc: “Hát ví, giặm là hát tiếng quê mình. Giữ được tiếng hát là giữ được gốc rễ”.
Trong những người lặng lẽ đứng sau thành công của câu lạc bộ, không thể không nhắc đến nghệ nhân Nguyễn Thị Thuận, Phó Chủ nhiệm Câu lạc bộ, người được ví như “kho ký ức sống” của ví, giặm Nghệ Tĩnh. Những làn điệu cổ tưởng như chỉ còn trong ký ức được bà sưu tầm, gìn giữ và truyền lại một cách tỉ mỉ. Trong mỗi buổi sinh hoạt, bà kiên nhẫn chỉnh từng nhịp phách, từng cách lấy hơi cho các em. Khi cần, bà hát mẫu từng câu để các em cảm được cái “hồn” và “tình” của mỗi điệu hát. Với bà Thuận, dạy dân ca không phải là nhiệm vụ mà là hành trình gìn giữ ký ức quê hương.
Bên cạnh những người phụ nữ giữ lửa truyền thống, anh Nguyễn Trọng Tâm, Chánh Văn phòng Đảng ủy xã Hưng Nguyên Nam lại mang đến hơi thở mới cho di sản. Sau giờ hành chính, anh thức khuya để soạn lời, phối nhạc, đưa dân ca đến gần hơn với lớp trẻ. Anh Tâm chia sẻ: “Nếu không làm mới, dân ca sẽ xa lạ với giới trẻ. Nhưng đổi mới phải giữ được hồn quê trong từng câu hát”. Nhờ sự tâm huyết của những con người ấy, những làn điệu ví, giặm dường như vừa được hồi sinh, vừa được nối dài nhịp sống cùng thời đại, để lớp trẻ hôm nay nghe thấy tiếng xưa và cảm nhận được hồn quê trong từng câu hát.
Ví, giặm tiếp sức cho hiện tại và tương lai
Thành lập năm 2012 với 20 thành viên, đến nay Câu lạc bộ Dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh Hưng Tân đã có 35 nghệ nhân, diễn viên. Trong 13 năm, Câu lạc bộ đã sưu tầm 15 tác phẩm dân gian, sáng tác và biên soạn 36 tác phẩm mới, nhiều lần đạt giải cao tại các liên hoan cấp tỉnh và khu vực Bắc Trung Bộ. Cụ thể, trong tám năm tham dự các kỳ liên hoan ví, giặm, Câu lạc bộ đã giành một Giải nhất và một Giải ba khu vực Bắc Trung Bộ; ba Giải nhất, nhì, ba cấp tỉnh và liên tỉnh Nghệ An-Hà Tĩnh; 15 Giải A, bảy Giải B và năm Giải C cho các tiết mục tham dự. Các chương trình của Câu lạc bộ nhiều lần được ghi hình phát sóng trên Đài Truyền hình Việt Nam và các đài địa phương, góp phần lan tỏa di sản ví, giặm đến đông đảo công chúng. Câu lạc bộ cũng vinh dự nhận Bằng khen của Chủ tịch Ủy ban Nhân dân tỉnh Nghệ An, Hà Tĩnh và của ngành văn hóa thể thao vì những đóng góp trong công tác bảo tồn di sản. Ông Phan Văn Minh, Chủ nhiệm Câu lạc bộ Dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh Hưng Tân chia sẻ: “Chúng tôi không chạy theo giải thưởng. Điều quan trọng nhất là giữ tiếng dân ca ngân lên trong đời sống, để bà con và lớp trẻ cùng hát, cùng gìn giữ”.
20 năm Ngày Di sản văn hóa Việt Nam, 11 năm dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh được UNESCO vinh danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại - tất cả như hội tụ tại Câu lạc bộ Dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh Hưng Tân này. Ở đây, những con người bình dị đã dệt nên một không gian văn hóa bền vững bằng tình yêu, thời gian và sự tận hiến. Ví, giặm không chỉ là âm nhạc mà còn là hơi thở, ký ức và tâm hồn quê hương; nhờ những con người tâm huyết ấy, vẫn ngân vang giữa đời sống hôm nay.
