úng sân, hiểu theo nghĩa rộng là cúng đất làng để khởi đầu cho một năm sản xuất, thông báo cho các vị thần linh biết các công việc sẽ làm trong năm; cầu xin Yàng "cho mưa xuống đúng lúc, nắng lên đúng thời"; con người khỏe mạnh, súc vật, cây cối sinh sôi… Lễ cúng sân còn có ý nghĩa tưởng nhớ những người trong làng đã mất, kết nối tình cảm xóm làng thêm gắn bó, bền chặt.
Xưa kia, khi gặp bất trắc phải chuyển làng đi nơi khác, người Ba Na cũng làm lễ Sơmă Kơcham. Bây giờ, các làng Ba Na đều đã định cư, nhiều loại cây trồng mới ra đời khiến không ít nghi lễ rẫy nương xưa kia bị mai một. Tuy vậy, với lễ hội Sơmă Kơcham, mọi làng vẫn giữ gần như nguyên vẹn.
Lễ Sơmă Kơcham được tổ chức rất trang trọng bên trong và ngoài sân nhà rông. Trước lễ, hội đồng già làng họp chọn ngày tổ chức, sau đó dân làng sẽ được phân công nhiệm vụ. Những ngày này, mọi người gác lại hết công việc nhà, nương rẫy. Dưới khoảng sân rộng của nhà rông truyền thống, cả trăm người dân từ già, trẻ, trai, gái đều tập trung đông đủ, chia thành nhiều nhóm, đảm nhận từng phần việc cụ thể, như nấu nướng, dựng cây nêu, cột rượu ghè, chuẩn bị cồng chiêng…
Những cụ già tỉ mỉ chẻ tre, chuốt nan; thanh niên sửa soạn, chặt và trang trí lên thân tre để dựng cây nêu. Bếp lửa được đốt lên giữa khoảng sân rộng để nướng và hầm nấu phần thịt ngon nhất dành cho lễ cúng. Bộ cồng chiêng được lau sạch và thử lại âm. Phụ nữ chuẩn bị những bộ trang phục truyền thống cho mình và các em nhỏ. Không khí lễ hội rộn ràng, ngập tràn làng, ngõ.
Khi những phần thịt được nấu chín, phụ nữ bắt tay dọn dẹp sạch sẽ khoảng sân nhà rông. Cây nêu được dựng lên, người dân bắt đầu đem những ghè rượu được tuyển chọn ngon nhất đến góp lễ nối thành một hàng dài. Hai ghè rượu to nhất được buộc dưới chân mỗi cây nêu; hai xiên thịt nướng, bốn nồi thịt hầm... cũng được bày biện chung quanh.
Xong đâu đấy, hội đồng già làng đứng quanh cây nêu chuẩn bị nghi thức cúng. Đội cồng chiêng của làng cũng vào hàng ngũ chỉnh tề. Khi các già làng đọc bài cúng thông báo cho các vị thần linh biết các công việc sẽ làm trong năm, khấn cầu các vị thần phù hộ cho mọi việc diễn ra suôn sẻ, cũng là lúc tiếng trống, chiêng nổi lên rộn rã, âm vang...
Lễ cúng kết thúc, hội đồng già làng cùng nhấp những ngụm rượu đầu tiên trong hàng dài ghè mà dân làng đem đến. Theo sau, dân làng cũng thực hiện nghi thức tương tự...
Sau phần lễ, tiệc ăn uống sẽ kéo dài suốt đêm. Trong ánh lửa bập bùng, dân làng cùng nhau đánh chiêng, múa xoang và hát dân ca với niềm tin về một mùa rẫy mới bội thu, no ấm.
