Từ năm 2010 trở về trước, hầu hết những người trẻ và cả nhiều người đã ngoài 60 tuổi cũng không biết gì về điệu hò Đồng Tháp. Thỉnh thoảng, chúng tôi chỉ biết loại hình nghệ thuật này được nhắc đến trong vài trang sách, một vài bản tin trên báo.
Trong số những người yêu mến điệu hò Đồng Tháp có Nhà nghiên cứu âm nhạc dân gian, nhạc sĩ Cao Văn Lý (tức Phạm Lý, quê huyện Hồng Ngự) đang sống và làm việc tại Thành phố Hồ Chí Minh. Nhạc sĩ Cao Văn Lý tâm sự: “Nhận thấy điệu hò Đồng Tháp rất có thể sẽ mất đi vĩnh viễn nếu không có ai đó tìm kiếm và khôi phục lại. Từ sự gợi ý của lãnh đạo tỉnh, chúng tôi quyết tâm tìm kiếm và khôi phục điệu hò của quê nhà, trả lại sự thanh cao, độc đáo, quý hiếm mà nó từng có cũng như những tình cảm mà các chiến sĩ, bà con nhân dân năm xưa đã từng tôn vinh, ca ngợi”…
Nhóm nghiên cứu lúc ấy, gồm: Nhạc sĩ Cao Văn Lý, Trưởng đoàn, chỉ đạo về học thuật và nghệ thuật xuyên suốt; Nguyễn Kim Cúc, đồng tác giả, phụ trách tổng hợp; nhạc sĩ Trần Tấn Lực (Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Đồng Tháp) được phân công làm việc với đoàn và Nguyễn Thanh Phong, cố vấn, đã thực hiện công trình “Sưu tầm-Nghiên cứu-Phục hồi điệu hò Đồng Tháp của tỉnh Đồng Tháp”. Công trình gồm ba phần liên kết với nhau, gồm: Sưu tầm điệu hò Đồng Tháp; phân tích các yếu tố, đặc điểm nghệ thuật của điệu hò Đồng Tháp; tổ chức tập huấn sáng tác thơ, lời hò mới, biểu diễn và liên hoan hò Đồng Tháp.
Ngày 21/6/2010, nhóm bắt đầu công việc điền dã. Nhóm nghiên cứu đã đi đến tận các khóm, ấp của 12 huyện, thị xã, thành phố trong tỉnh Đồng Tháp để sưu tầm, biên soạn và hò Đồng Tháp được phục dựng như ngày nay. Theo nhạc sĩ Cao Văn Lý, hò Đồng Tháp nổi tiếng nhờ sự biểu cảm, lôi cuốn, âm điệu buông lơi, khoan nhặt, lúc trầm, lúc bổng… Lời hò Đồng Tháp xuất phát từ thơ lục bát, song thất lục bát hoặc từ ca dao, tục ngữ. Điệu hò đã đồng hành cùng các đoàn văn công biểu diễn khắp nơi phục vụ đồng bào, chiến sĩ trong vùng kháng chiến thời đó của tỉnh Long Châu Sa (nay là tỉnh Đồng Tháp).
Nhạc sĩ Trần Tấn Lực, Phó Giám đốc Bảo tàng tỉnh Đồng Tháp cho biết thêm: “Nét độc đáo của hò Đồng Tháp mà không điệu hò nào có được là tiếng hò với giai điệu lên cao vút rồi xuống từ từ theo hình xoắn, rồi khi xuống trầm thì đàn hồi trở lại, nói nôm na là “lên bổng, xuống trầm” một cách da diết…”.
Hò Đồng Tháp ra đời cuối thế kỷ 18, đầu thế kỷ 19; phát triển cực thịnh, trở thành điệu hò nổi tiếng nhất ở đồng bằng sông Cửu Long vào nửa đầu thế kỷ 20. Hò Đồng Tháp là một loại hò trên đồng nước, âm điệu thể hiện rõ tâm tư, tình cảm của con người, nhất là vào các mùa trăng nước mênh mông. Đây là một âm điệu đặc biệt được hò ở tốc độ chậm, buông lơi, nhịp điệu lúc nhặt, lúc khoan, lúc trầm, lúc bổng, có lúc thì thật thấp, có lúc thì cao chót vót, có sức lôi cuốn, hấp dẫn mọi người một cách kỳ lạ.
Năm 2012, khi ấy Giáo sư, Tiến sĩ Trần Văn Khê từng nói: “…Trước khi đi Pháp (năm 1949), tôi biết hò Tiền Giang, Bến Tre, Cần Thơ… chứ chưa biết hò Đồng Tháp. Tới chừng nghe Kim Nhụy (Đoàn văn công) hát trong đĩa nhạc, tôi thấy hò Đồng Tháp vô cùng uyển chuyển, ngọt ngào. Nói về luyến láy thì hò Nam Bộ chưa có chỗ nào uyển chuyển bằng hò Đồng Tháp”…
Nhiều năm qua, cùng với phong trào đờn ca tài tử, hò Đồng Tháp cũng được “hồi sinh” qua các buổi tập huấn, sáng tác hò, liên hoan, biểu diễn và tổ chức giao lưu khắp các địa phương... Đến nay, ngành văn hóa tỉnh Đồng Tháp đã tập huấn hò Đồng Tháp cho hơn 800 người, qua đó, đã phát hiện nhiều nghệ sĩ, diễn viên giỏi giới thiệu cho các sân khấu chuyên nghiệp trong và ngoài tỉnh.
Nhiều năm qua, ca sĩ Anh Đào được đánh giá là một giọng hò đặc biệt nhất. Hơn 10 năm trước, Anh Đào được thầy Cao Văn Lý dạy hò rồi về công tác cho Đoàn văn công tỉnh nhà và trở thành một trong những “cây hò Đồng Tháp” không thể thiếu trong những chương trình biểu diễn. Giờ, Anh Đào là ca sĩ tự do, ngoài biểu diễn nghệ thuật, cô ca sĩ trẻ này còn mang hò Đồng Tháp đến nhiều vùng miền đất nước.
Năm 2018, hò Đồng Tháp được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia - loại hình nghệ thuật trình diễn dân gian. Năm 2021, Ủy ban nhân dân tỉnh Đồng Tháp ban hành kế hoạch bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể quốc gia đờn ca tài tử, hò Đồng Tháp giai đoạn 2021-2025 trên địa bàn tỉnh Đồng Tháp.
Nhạc sĩ Trần Tấn Lực cho biết thêm, để bảo tồn và phát huy hò Đồng Tháp, thời gian tới, cần sự tiếp tục quan tâm của các cấp, các ngành, địa phương. Bên cạnh đó, cần sự chung tay góp sức của cộng đồng, nhất là lực lượng trẻ được tập huấn hò Đồng Tháp. Ngành văn hóa cần tổ chức thường xuyên hội thi, hội diễn hát dân ca và hò Đồng Tháp; lồng ghép trong những chương trình biểu diễn phục vụ nhiệm vụ chính trị để làm sao từng bước thấm sâu vào văn hóa, tinh thần của người dân. Cùng với đó, cần có sự hỗ trợ, chế độ đãi ngộ cho nghệ nhân hò Đồng Tháp cũng như vinh danh kịp thời sự cống hiến đối với những nghệ nhân ở loại hình độc đáo này…
