Thời điểm này, trên những cánh đồng vừa thu hoạch lúa đông xuân 2024-2025 của tỉnh Hậu Giang, việc cuộn rơm, mua bán rơm khá nhộn nhịp. Những chiếc máy cuộn, xe chở rơm len lỏi trên khắp các cánh đồng.
Anh Trịnh Văn Sĩ, một chủ ruộng ở xã Tân Hòa, huyện Châu Thành A cho biết: “Rơm được bán với giá 50 nghìn đồng/công. Ruộng của tôi sau khi thu hoạch lúa xong, người ta lại hốt, cuộn rơm, mình không phải làm gì cả mà còn được trả tiền”.
Vừa chất rơm lên xe, anh Ngô Khoái ở thị xã Long Mỹ, người chuyên thu mua rơm cho biết: “Rơm này mua về để chất ủ nấm rơm và làm thức ăn cho bò. Ruộng nào trúng thì được 14-15 cuộn/công, ít thì cũng được 10 cuộn. Bây giờ ruộng sạ máy cho nên rơm ít hơn sạ tay lúc trước”.
Rơm được thu gom bằng máy và bó thành từng cuộn từ 18-20 kg. Rơm cuộn ra đến đâu được chất lên xe máy để chuyển ra kho chứa đến đó. Mỗi xe chở từ 5-7 cuộn, tùy đồng gần hay xa. Công việc tuy vất vả nhưng bù lại người lao động có thu nhập mỗi ngày khoảng 700 nghìn đồng.
Theo anh Nguyễn Trường Giang, quê Trà Vinh, qua Hậu Giang thu mua rơm, việc bán rơm cuộn vừa giúp các chủ ruộng có thêm nguồn thu, vừa tạo việc làm cho lao động thời vụ. Họ thường làm việc theo đội, mỗi đội khoảng 40 người, từ thu hoạch lúa, đến thu gom rơm và phát gốc rạ, tất cả đều được cơ giới hóa.
“Ðội chúng tôi đi hết đồng này sang đồng khác, liên tục ở các tỉnh miền tây. Nếu làm hết công suất từ 10 giờ sáng đến khoảng 18 giờ, một ngày cũng được từ 800 đến 900 cuộn rơm, anh em có thu nhập khá”, anh Giang cho biết.
Do nhu cầu tiêu thụ tăng cho nên rơm khá hút hàng, mỗi cuộn được bán ra khoảng 13 nghìn đồng, có khi cao hơn. Với giá này, bình quân mỗi héc-ta lúa thu hoạch xong còn thu thêm hơn một triệu đồng từ rơm (kể cả chủ ruộng và người đi thu mua rơm). Không chỉ giúp nông dân mang hết rơm rạ sau thu hoạch ra khỏi ruộng để làm sạch đất, tránh mầm bệnh của vụ trước lây lan cho vụ sau, giảm chi phí vệ sinh đồng ruộng, việc tận dụng phụ phẩm sau thu hoạch lúa còn giúp gia tăng giá trị trong sản xuất nông nghiệp.
Bà Lữ Thị Nhật Hằng, Giám đốc Công ty TNHH Ngũ Thường Mekong ở xã Tân Bình, huyện Phụng Hiệp cho biết: “Công ty thu mua rơm của nông dân, ngoài làm thức ăn cho bò còn chất ủ nấm rơm. Sau khi thu hoạch nấm, lấy giá thể này mang đi ủ cho hoai mục để tiếp tục nuôi trùn quế, rồi thu hoạch trùn quế để làm thức ăn cho cá… Cách tận dụng rơm để sản xuất tuần hoàn này mang lại nhiều lợi ích”.
Theo các nhà khoa học, rơm rạ là nguồn chất hữu cơ khổng lồ, chiếm đến 50% trọng lượng của cây lúa. Trung bình, mỗi héc-ta trồng lúa tạo ra từ 10 đến 12 tấn rơm rạ. Rơm rạ nói riêng và phế phẩm, phụ phẩm trong quá trình trồng lúa có giá trị rất lớn. Bằng việc áp dụng khoa học-công nghệ, có thể chế biến thành phân bón hữu cơ, trồng nấm, sử dụng làm thức ăn gia súc, hoặc xa hơn là trở thành nguyên liệu cho các lò đốt công nghiệp.
Vùng Ðồng bằng sông Cửu Long có tổng diện tích gieo trồng lúa 3 vụ/năm khoảng 3,8 triệu héc-ta, sản lượng lúa hơn 24 triệu tấn, số rơm thải ra cũng tương đương con số này. Theo kết quả khảo sát 10 nghìn nông dân ở Ðồng bằng sông Cửu Long mới đây của Viện Nghiên cứu lúa gạo quốc tế IRRI cho thấy, tỷ lệ thu gom rơm ra khỏi đồng ruộng chiếm khoảng 37% đối với vụ đông xuân và hè thu (vụ thu đông là 25%), số rơm còn lại nông dân dùng giải pháp đốt đồng và vùi trong đất.
Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Hậu Giang Võ Xuân Tân cho biết: Sản lượng lúa của tỉnh hằng năm đạt khoảng 1,2 triệu tấn. Thời gian qua, địa phương luôn khuyến khích, vận động nông dân tận dụng rơm để trồng nấm; các hợp tác xã nông nghiệp đầu tư máy cuộn rơm để làm thêm dịch vụ; nhân rộng các mô hình kinh tế tuần hoàn có sử dụng phụ phẩm từ rơm. Tuy nhiên, lượng rơm được sử dụng để tạo ra giá trị còn khá ít, hiện, phần lớn được xử lý bằng cách đốt bỏ.
Theo Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Bảo Vệ, nguyên Trưởng Khoa Nông nghiệp Trường đại học Cần Thơ, lâu nay, người dân ở Tây Nam Bộ có thói quen vùi rơm rạ dưới ruộng sau khi thu hoạch, khiến sản sinh ra nhiều độc chất trong đất như khí mê-tan, a-xít hữu cơ hại rễ lúa, suy thoái đất.
Tuy nhiên, việc thu gom khối lượng lớn rơm rạ là điều không đơn giản. Vấn đề là làm sao ngoài việc tận dụng phế phẩm từ rơm để gia tăng giá trị, số rơm chưa tận dụng hết cần cho phân hủy ngay trên đồng ruộng để trả dinh dưỡng cho đất, đồng thời không gây ra ngộ độc hữu cơ. Gom rơm rạ ủ thành phân hữu cơ trả lại cho ruộng lúa là một phương pháp tốt...
Việc chuyển từ thói quen đốt rơm sang bán rơm giúp nông dân có thêm thu nhập, tạo ra cơ hội việc làm cho lao động thời vụ. Ðồng thời, việc ứng dụng khoa học-công nghệ trong chế biến rơm thành phân bón hữu cơ, trồng nấm hay làm thức ăn gia súc bước đầu mở ra tiềm năng kinh tế lớn. Ðây là giải pháp bền vững, góp phần giảm ô nhiễm môi trường, thích ứng biến đổi khí hậu, mang lại giá trị lâu dài cho người nông dân, hướng tới xây dựng nền nông nghiệp bền vững.
