Với hơn 102.000 ha rừng ngập mặn, Cà Mau đang nắm giữ một “kho báu” khổng lồ chưa được định giá đúng mức: carbon xanh.
Những "cỗ máy" lặng lẽ làm mát trái đất
Khác biệt với những cánh rừng trên cạn, rừng ngập mặn Cà Mau sở hữu khả năng hấp thụ và lưu trữ carbon diệu kỳ nhờ hệ thống rễ chằng chịt cùng lớp đất trầm tích dày đặc. Theo số liệu từ Viện Nghiên cứu Sinh thái và Môi trường rừng (thuộc Viện Khoa học Lâm nghiệp Việt Nam), hệ sinh thái đặc biệt này đang hấp thụ và “làm sạch” hơn 30 triệu tấn CO2 mỗi năm, giữ “ngôi vương” về trữ lượng carbon rừng ngập mặn tại Việt Nam. Để dễ hình dung, là trữ lượng này lớn hơn rất nhiều so với những trung tâm kinh tế, công nghiệp lớn như Thành phố Hồ Chí Minh (19,9 triệu tấn), Quảng Ninh (10,5 triệu tấn)…
Điều thú vị, phần lớn tài sản ấy không chỉ biểu hiện ở những thân cây vươn cao mà còn ẩn sâu trong lòng đất mẹ, nơi tích lũy qua hàng trăm năm bồi tụ với trữ lượng carbon hữu cơ vô cùng lớn. Hiện thực hóa tiềm năng này, tại các xã Viên An và Đất Mũi, một “Bản đồ carbon” chi tiết đang dần thành hình dưới sự phối hợp giữa địa phương và các chuyên gia Tổ chức quốc tế về Bảo tồn thiên nhiên tại Việt Nam (WWF Việt Nam).
Tại khu vực thí điểm rộng 150 ha, từng cây đước, cây mắm được gắn mã số và theo dõi như những cơ thể sống riêng biệt. Thí dụ, cây đước mang mã số 1588, cao 15m, chu vi thân hơn 60 cm, được tính toán đã tích lũy trong mình hơn 136 kg carbon; hay cây nhỏ hơn mang mã 1585 cũng âm thầm lưu trữ gần 30 kg. Chia sẻ về sự tỉ mỉ này, ông Phan Minh Chí, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Cà Mau ví von đây chính là “tấm vé thông hành” tiên quyết. Chỉ có cơ sở dữ liệu khoa học tin cậy mới giúp Cà Mau tự tin bước chân vào thị trường tín chỉ carbon quốc tế vốn nổi tiếng khắt khe.
Tiền tỷ từ "bán không khí sạch"
Câu chuyện về tín chỉ carbon không còn là lý thuyết xa vời. Theo tính toán của WWF Việt Nam, với mức giá giao dịch thế giới thấp nhất từ 5-10 USD/tín chỉ (1 tấn CO2 được xác minh thành công được quy đổi ra 1 tín chỉ carbon), tiềm năng làm mát hơn 30 triệu tấn CO2/năm của Cà Mau có thể mang về ít nhất 150 triệu USD.
Nhìn nhận về con số này, ông Nguyễn Chí Thiện, Giám đốc Sở Công thương Cà Mau phân tích: “Nếu quy đổi ra tiền Việt, số tín chỉ carbon này tương đương hơn 3.500 tỷ đồng. Đây là nguồn lực khổng lồ để Cà Mau có thêm kinh phí tái đầu tư, nuôi dưỡng rừng và xây dựng các công trình chắn sóng thuận thiên”.
Tuy nhiên, hành trình đánh thức “kho báu” ấy đang phải chạy đua với sự khắc nghiệt của thiên nhiên. Mỗi năm, “tài sản” tạo ra tín chỉ carbon của Cà Mau bị “bốc hơi” khoảng 300 ha rừng do sạt lở ven biển. Trước tình thế đó, bên cạnh những giải pháp “cứng” xây kè bê-tông kiên cố, những giải pháp “mềm” đầy sáng tạo đã được triển khai. Tại Đất Mũi, những khối xơ dừa bọc vỏ hàu thả xuống biển đã tạo nên điều kỳ diệu: Chúng không chỉ chắn sóng mà còn tạo giá thể cho hạt mắm bám rễ, để rồi những mầm xanh lại vươn lên mạnh mẽ ngay nơi đầu sóng, ngọn gió.
Sinh kế dưới tán rừng và khát vọng tương lai
Đích đến cuối cùng của tín chỉ carbon không chỉ dừng lại ở những con số trên bàn giấy mà phải là sự thay đổi trong đời sống của người dân. Chỉ khi sinh kế được bảo đảm, người dân mới yên tâm giữ rừng. Giải quyết bài toán nêu trên, thời gian qua, ngành chức năng Cà Mau lồng ghép khéo léo việc bảo vệ rừng với các mô hình kinh tế sinh thái, nhất là mô hình tôm-rừng.
Từ vài trăm héc-ta ban đầu, đến nay mô hình đã phát triển được gần 30.000 ha. Những con tôm sinh thái đạt các chứng nhận quốc tế danh giá như EU Organic và ASC đã giúp khẳng định vị thế tôm Cà Mau trên toàn cầu.
Gắn bó nhiều năm với mô hình này tại ấp Tắc Biển, xã Phan Ngọc Hiển, lão nông Trần Minh Trí không giấu được niềm vui khi sản phẩm tôm sạch của mình luôn bán được giá cao hơn thị trường 10-15%. Nghĩ về tương lai, ông Trí hồ hởi: “Tới đây, khi cơ chế tín chỉ carbon được khơi thông, người nuôi tôm như tôi sẽ có thêm nguồn thu khác từ tiền bán không khí sạch, đời sống chắc chắn sẽ khá hơn”.
Bức tranh về thị trường carbon tại Cà Mau đang ngày càng rõ nét khi dữ liệu trữ lượng đã được số hóa và tích hợp vào hệ thống quốc gia. Trong giai đoạn 2025- 2032, dự án “Khí hậu xanh” với vốn hơn 51 tỷ đồng sẽ tiếp tục phủ xanh thêm hàng chục hécta rừng tại Vườn quốc gia Mũi Cà Mau. Dẫu vậy, để “mỏ vàng xanh” thật sự mang lại sự thịnh vượng, Cà Mau vẫn đang mong chờ những cú huých mạnh mẽ hơn về cơ chế, chính sách, tạo hành lang pháp lý thông thoáng cho việc thương mại hóa tín chỉ carbon.
Trong ánh chiều tà buông xuống rừng đước mênh mông, những người giữ rừng vẫn lặng lẽ với công việc hằng ngày. Có thể họ chưa tường tận những thuật ngữ phức tạp về “Net Zero”, nhưng họ hiểu rõ một chân lý giản đơn: Giữ được mầu xanh của rừng là giữ được sinh kế bền vững cho con cháu. Từng gốc đước, từng tấc đất nơi đây là một kho báu đang đợi ngày được đánh thức hoàn toàn, để rừng không chỉ “thở” ra tiền mà còn viết tiếp câu chuyện phát triển bền vững nơi cực nam Tổ quốc.
