"Then" nghĩa là "thiên", khúc hát then là khúc hát thần tiên cầu trời. Then là cầu nối tâm linh mang theo lời thỉnh cầu, mong ước của con người tới thần linh, mong cho mưa thuận, gió hòa, mùa màng tươi tốt, cuộc sống ấm no, gia đình hạnh phúc. Bởi vậy, mang theo truyền thống tổ tiên từ phía bắc, điệu hát then trên cao nguyên cũng rộn ràng vào những dịp lễ hội, mừng đám cưới, mừng thọ cha mẹ với nhiều làn điệu đàn, sáo nhị, phong sư, điệu phựt lằn, Giá hai, Nàng ới, hát Này Ri (dân tộc Nùng) thể thơ ca.
Mang theo điệu hát then từ quê hương, những năm qua, Câu lạc bộ hát then, đàn tính trên vùng đất Tây Nguyên đã đưa hát then trở thành món ăn tinh thần gắn liền với sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng và của người Tày, Nùng trên quê mới. Hiện ở Tây Nguyên, nhiều câu lạc bộ hát then, đàn tính đã được thành lập; thường xuyên tổ chức giao lưu, tham gia các hội diễn. Qua đó, tình cảm gắn bó của dân tộc Tày, Nùng cùng các tộc người anh em khác ngày càng được phát huy.
Thời gian gần đây, nghệ nhân của các câu lạc bộ đã tổ chức lớp truyền dạy đàn tính, hát then cho thanh, thiếu niên người Tày, Nùng. Các bạn thanh niên và các cháu nhỏ đã được lớp nghệ nhân đi trước truyền dạy điệu hát then cùng cách thức gảy đàn, diễn xướng để tiếng đàn vừa hòa quyện vào lời hát, vừa dẫn dắt, vừa đệm, nhưng cũng đóng vai trò như một giọng hát thứ hai.
Việc mở lớp truyền dạy hát then, đàn tính cho thế hệ trẻ là một hoạt động thiết thực, nhằm phát hiện, bồi dưỡng những cá nhân có năng khiếu, góp phần bảo tồn, gìn giữ và phát huy di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại đã được UNESCO công nhận năm 2019, phục vụ sự nghiệp bảo tồn, phát triển văn hóa truyền thống của cộng đồng Tày, Nùng lập cư trên quê mới…
Tuy nhiên, đối với việc bảo tồn, phát huy giá trị hát then, đàn tính, thiết nghĩ: Yếu tố quyết định là phải coi trọng vai trò của nghệ nhân, hạt nhân văn hóa của các tộc người.
Từ trước tới nay, chúng ta mới chỉ coi trọng về mặt tinh thần; thời gian tới cần phải quan tâm vật chất, dành một phần kinh phí thỏa đáng hỗ trợ hoạt động của nghệ nhân để họ truyền dạy làn điệu then, tiếng đàn tính cho thế hệ trẻ và đào tạo lớp nghệ nhân kế nghiệp. Không ai có thể thay các nghệ nhân đào tạo người kế nghiệp.
Đồng thời, hằng năm, các địa phương có đông đồng bào thiểu số, trong đó có đồng bào Tày, Nùng, Thái, cần tổ chức tôn vinh nghệ nhân, hạt nhân văn hóa dân gian để động viên, cổ vũ những người có đóng góp tích cực đối với đời sống sinh hoạt văn hóa cộng đồng. Ngoài ra, một điều hết sức quan trọng là phải tìm cách đưa nghệ thuật hát then, đàn tính vào sinh hoạt chuyên đề cho học sinh. Đó là cách nuôi mầm hát then từ thế hệ trẻ…
