Phóng viên (PV): Cùng với sự phát triển ngày càng khó đoán của công nghệ, công cuộc chuyển đổi số đang được triển khai mạnh mẽ trên mọi lĩnh vực, mang lại nhiều tiện ích cho người dân và xã hội. Văn hóa số - cách gọi về phương thức ứng xử trong thời đại công nghệ, cũng đang trên con đường định hình, với cả những hoang mang và xoay trở. Ông hình dung về văn hóa số của người Việt hiện nay như thế nào?
PGS, TS Bùi Hoài Sơn: Tôi nhận thấy rằng, văn hóa số của người Việt hiện nay đang trong quá trình định hình và phát triển, gắn liền với sự chuyển đổi số mạnh mẽ trên mọi lĩnh vực của đời sống. Có thể nói, văn hóa số là cách mà người Việt Nam ứng xử, tương tác, và thích nghi với sự bùng nổ của công nghệ số, mạng xã hội, và các nền tảng trực tuyến.
Ở một khía cạnh tích cực, văn hóa số tạo điều kiện thuận lợi cho việc kết nối, trao đổi thông tin, và tiếp cận kiến thức một cách nhanh chóng. Người Việt, đặc biệt là thế hệ trẻ, đang nhanh chóng thích nghi với các xu hướng công nghệ mới như thương mại điện tử, giáo dục trực tuyến, và truyền thông số. Sự tiện ích mà công nghệ mang lại đã giúp nâng cao hiệu quả trong công việc và cuộc sống, đồng thời mở ra nhiều cơ hội mới trong lĩnh vực kinh tế và sáng tạo.
Tuy nhiên, cùng với đó cũng xuất hiện những thách thức. Những vấn đề như việc lan truyền thông tin sai lệch, thiếu kiểm soát, hay sự xâm phạm quyền riêng tư đang tạo ra sự lo ngại và hoang mang. Văn hóa số không chỉ là việc sử dụng công nghệ, mà còn là cách mà con người thể hiện trách nhiệm và đạo đức trong môi trường số. Hiện nay, người Việt đang trong quá trình tìm kiếm sự cân bằng giữa việc tận dụng lợi ích của công nghệ và xây dựng một môi trường số lành mạnh, an toàn và bền vững.
 |
Văn hóa số góp phần định hình bản sắc Việt Nam hiện đại trong không gian số, với một dấu ấn vừa độc đáo, vừa năng động. Trong ảnh: Tác phẩm của họa sĩ digital Anbecks (Thái Hà An) truyền tải hình ảnh đẹp trong xã hội trên nền tảng không gian số. Ảnh: Mỹ Hà |
PV: Công nghệ khiến cho xã hội ảo có tính chất toàn cầu mạnh mẽ. Dẫu vậy, những đặc tính văn hóa của người Việt vẫn được phản ánh khá rõ nét trên không gian mạng. Từ góc nhìn văn hóa, theo đánh giá của ông, tính cách Việt có những lợi điểm và bất cập gì trong quá trình hình thành văn hóa số?
PGS, TS Bùi Hoài Sơn: Tôi nghĩ, tính cách văn hóa của người Việt khi bước vào không gian số mang theo những nét độc đáo riêng, vừa phản ánh truyền thống vừa đối mặt với những thách thức của thời đại công nghệ. Dù công nghệ có thể làm mờ đi khoảng cách địa lý, văn hóa Việt vẫn được hiện diện rõ nét trên mạng, tạo nên một sắc thái đặc biệt trong quá trình định hình văn hóa số.
Chúng ta vẫn biết, người Việt vốn có tính cộng đồng chặt chẽ, điều này đã giúp chúng ta kết nối và tạo nên những nhóm, diễn đàn trực tuyến để chia sẻ nhiều hơn. Trong thời gian bão lũ vừa qua, trên không gian mạng, chúng ta không khó để nhận thấy tinh thần đoàn kết và sẵn lòng giúp đỡ nhau trong những lúc khó khăn. Chính truyền thống lá lành đùm lá rách, tương thân, tương ái này đã thổi hồn vào không gian số, biến nó thành nơi mà sự kết nối không chỉ là kỹ thuật số, mà còn là sự gắn bó và đồng cảm giữa những con người dù cách xa nhau.
Để văn hóa số thật sự trở thành một phần của đời sống, cần có sự định hướng từ giáo dục và chính sách, giúp người dân hiểu rõ hơn về cách ứng xử trong không gian số, cũng như trách nhiệm của mỗi cá nhân trong việc xây dựng một cộng đồng số văn minh, sáng tạo, và có trách nhiệm.
PGS, TS Bùi Hoài Sơn, Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội
Sự linh hoạt và sáng tạo của người Việt cũng được thể hiện rõ hơn trong thời đại công nghệ. Người Việt luôn biết cách nắm bắt và thích nghi với những công nghệ mới, từ việc ứng dụng thương mại điện tử, sáng tạo nội dung trên các nền tảng xã hội, đến việc tìm ra những giải pháp số đầy thông minh trong giáo dục và kinh doanh. Văn hóa Việt không chỉ là sự tiếp nối truyền thống mà còn đang dần định hình bản sắc hiện đại trong không gian số, với một dấu ấn vừa độc đáo, vừa năng động.
Tuy nhiên, trong dòng chảy này, cũng không thiếu những hoang mang. Một trong những thử thách lớn nhất là tính chất dễ tin và chia sẻ mà đôi khi lại thiếu sự phê phán cần thiết. Trên không gian mạng, thông tin có thể lan truyền với tốc độ chóng mặt, nhưng không phải lúc nào cũng đúng và hữu ích. Sự thiếu kiểm soát và cẩn trọng trong việc tiêu thụ và lan truyền thông tin đã tạo ra không ít hệ lụy, khiến không gian mạng đôi khi trở nên hỗn loạn và khó kiểm chứng.
Thêm vào đó, mặc dù người Việt coi trọng tinh thần cộng đồng, nhưng ý thức trách nhiệm cá nhân trên không gian số vẫn còn chưa được định hình rõ ràng. Hiện tượng “anh hùng bàn phím”, hay sự thiếu suy nghĩ khi phát ngôn, vi phạm quyền riêng tư của người khác là những vấn đề cần được giải quyết. Một không gian số văn minh và lành mạnh không chỉ dựa vào sự kết nối, mà còn cần ý thức và trách nhiệm của mỗi cá nhân trong việc xây dựng một cộng đồng số đáng tin cậy.
Trong quá trình hình thành văn hóa số, người Việt còn phải đối mặt sự đối lập giữa truyền thống và hiện đại. Những giá trị văn hóa lâu đời như tôn trọng người lớn tuổi, sự kín đáo trong giao tiếp, đôi khi mâu thuẫn với tính mở và đa chiều của không gian mạng. Để dung hòa giữa cái cũ và cái mới, giữa truyền thống và công nghệ, đòi hỏi sự khéo léo và một tầm nhìn sâu rộng.
Nhìn chung, văn hóa số của người Việt đang trên con đường phát triển mạnh mẽ, mang theo cả những hy vọng và thách thức. Điều quan trọng là chúng ta cần hiểu rằng văn hóa số không chỉ là về công nghệ, mà còn là về cách chúng ta ứng xử, chia sẻ, và xây dựng một không gian mạng có giá trị nhân văn, nơi mà công nghệ trở thành công cụ để thúc đẩy sự sáng tạo, đoàn kết, và phát triển cộng đồng, chứ không phải chỉ là nơi để tiêu thụ thông tin một cách thụ động. Chỉ khi đó, văn hóa số của người Việt mới thật sự khẳng định được bản sắc riêng trong thời đại toàn cầu hóa.
PV: Xin trân trọng cảm ơn những chia sẻ của ông.
