Thực trạng đáng lo ngại
Anh Nguyễn Minh Tuấn, Phó Giám đốc Công ty khai thác công trình thủy lợi Quảng Nam, cho biết: Ðơn vị chúng tôi hiện đang quản lý 16 hồ chứa nước, 37 đập dâng và 24 trạm bơm cùng với 70 km kênh mương tưới tiêu. Phần lớn các hồ đập chứa nước trên địa bàn được xây dựng từ sau ngày miền nam hoàn toàn giải phóng nên đến nay nhiều công trình đã hư hỏng, xuống cấp. Trong các công trình nói trên, đáng lo ngại nhất là hồ chứa nước Phú Lộc nằm trên địa bàn xã Duy Sơn (Duy Xuyên). Hồ này được xây dựng từ năm 1940 có sức chứa 3,5 triệu m3 nước phục vụ tưới tiêu cho 250 ha lúa và hoa màu của xã Duy Sơn. Hiện nay, công trình đang bị hư hỏng và xuống cấp nghiêm trọng, nhất là hệ thống cống thoát nước và các tuyến kênh đầu mối. Ðầu năm 2007, tại đây đã xảy ra sự cố làm hỏng hai khoan tràn, công ty phải xử lý gia cố tạm thời. Ðể sửa chữa, nâng cấp hồ chứa nước Phú Lộc phải cần đến khoảng 30 tỷ đồng, song đến nay vẫn chưa tìm ra nguồn vốn...
Dẫn chúng tôi đi quanh một vòng bờ đập hồ chứa nước Trà Cân nằm trên địa bàn xã Ðại Hiệp (Ðại Lộc), anh Ngô Kháng, cán bộ kỹ thuật thuộc Ban quản lý dự án nông nghiệp và phát triển nông thôn Quảng Nam, chỉ tay về phía tràn xả lũ đang bị xói lở nói: Ðợt lũ cuối năm 2007 đã gây sạt lở chung quanh đập tràn với hàng trăm khối đất đá đổ xuống đe dọa tràn xả lũ đến nay vẫn chưa khắc phục xong. Anh cho biết thêm: Qua gần 25 năm đưa vào sử dụng, đến nay nhiều hạng mục của hồ đã bị hư hỏng, năm nào cũng đầu tư kinh phí để duy tu bảo dưỡng. Ðặc biệt, trong các đợt lũ lụt lớn vào các năm 1997, 1999, 2001 và cuối năm 2007 đã làm hư hỏng nặng phần thân đập, hệ thống cống thoát nước, đập tràn... Còn Chủ tịch UBND xã Ðại Hiệp Phạm Lương cho hay: Trong đợt lũ ngày 11 và 12-11-2007, khu đập tràn bị sạt lở có nguy cơ đe dọa hơn 7.000 hộ dân sinh sống dưới chân đập. Tỉnh Quảng Nam đã huy động gần 100 cán bộ, chiến sĩ lực lượng vũ trang cùng với lực lượng dân quân và chính quyền xã Ðại Hiệp túc trực 24/24 giờ để kịp thời ứng cứu khi có sự cố xảy ra, đồng thời di dời khẩn cấp các hộ dân trong vòng nguy hiểm đến nơi an toàn.
Hồ chứa nước Vĩnh Trinh có sức chứa 20 triệu m3 nước nằm trên địa bàn hai xã Duy Hòa và Duy Châu (huyện Duy Xuyên) cũng đang trong tình trạng hư hỏng xuống cấp. Anh Ðào Văn Thiên, Phó Giám đốc Xí nghiệp thủy lợi Duy Xuyên, cho biết: Hồ có từ thời Pháp thuộc. Năm 1979 được tỉnh Quảng Nam đầu tư xây dựng sửa chữa lại để phục vụ tưới tiêu cho 1.500 ha lúa và hoa màu của các xã Duy Hòa, Duy Châu, Duy Trinh. Hiện nay, các hệ thống cống thoát nước, mái lát đá đập chính đều bị sạt lở nghiêm trọng cần được sửa chữa gấp nhưng chưa có nguồn kinh phí. Nếu tình trạng này kéo dài sẽ đe dọa đến sự an toàn của nhân dân trong khu vực, nhất là trong mùa mưa lũ...
Trong số các hồ đập chứa nước ở Quảng Nam, hồ chứa nước Phú Ninh là công trình thủy lợi lớn nhất với sức chứa 344 triệu m3 nước phục vụ tưới tiêu cho 23 nghìn ha lúa và hoa màu thuộc các huyện Phú Ninh, Núi Thành, Thăng Bình, Quế Sơn, TP Tam Kỳ và một phần diện tích của huyện Duy Xuyên. Công trình được xây dựng những năm sau ngày giải phóng và chính thức đưa vào sử dụng năm 1986. Hiện nay, toàn bộ hệ thống kênh mương bao gồm kênh chính và các kênh cấp 1, cấp 2, cấp 3 bị hư hỏng xuống cấp cần được sửa chữa. Một số hạng mục như cửa vận hành lấy nước tưới thuộc kênh bắc và nam, hai cửa lấy nước chính cùng hệ thống đóng mở nước cũng bị hư hỏng gây khó khăn trong vận hành. Trong thời gian gần đây, do công tác quản lý còn gặp nhiều khó khăn, bất cập nên người dân địa phương sinh sống trong khu vực quanh hồ đã chặt phá khai thác gỗ trái phép tại khu rừng phòng hộ quanh hồ làm ảnh hưởng đến việc điều tiết nước trong mùa khô và gây xói mòn bồi lấp lòng hồ. Ðặc biệt, một số đối tượng còn liều lĩnh lợi dụng đêm tối không có lực lượng tuần tra đến đập phá, lấy cắp các thiết bị của công trình như cắt dây tiếp địa trạm đập chính, cống Dương Lâm, đập phá cửa chính, cổng lên đập chính... gây mất an ninh - trật tự và xâm hại nghiêm trọng đến sự an toàn của công trình.
Có thể nói, hầu hết các hồ chứa nước ở Quảng Nam được xây dựng từ 20 - 30 năm trở lên, kinh phí dành cho duy tu bảo dưỡng hằng năm thấp nên nhiều công trình đã xuống cấp hoặc phát huy hiệu quả chưa cao. Tình trạng phổ biến hiện nay là nhiều công trình mái đập không có lớp gia cố bảo vệ nên bị sạt lở, bê-tông cống lấy nước áp lực bị bong rộp, thủng; cửa cống bị rỉ, cong vênh không đóng mở được, tràn xả lũ không đủ khẩu độ thoát lũ; hệ thống kênh mương thường xuyên bị sạt lở sau lũ...
Ðể các công trình hồ đập phát huy hiệu quả
Theo số liệu điều tra mới đây của Chi cục thủy lợi Quảng Nam, hiện nay trên địa bàn tỉnh có 52 hồ chứa trên tổng số 65 hồ chứa đã và đang xuống cấp với mức độ khác nhau. Do khó khăn về nguồn vốn, nên việc sửa chữa nâng cấp các hồ chứa nước, tỉnh đang tính toán cân nhắc đầu tư từng bước, trong đó chú trọng đến một số hồ đập có tầm quan trọng và thật sự cần thiết để phát huy hiệu quả. Trước mắt, trong giai đoạn 2008 - 2015 tỉnh tập trung sửa chữa nâng cấp 16 hồ chứa với tổng kinh phí đầu tư hơn 200 tỷ đồng và đến năm 2020 sẽ sửa chữa tiếp 36 hồ, đồng thời xây dựng thêm 64 hồ chứa mới.
Ðồng chí Nguyễn Văn Tiến, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Quảng Nam, cho biết: Quảng Nam là một trong những địa phương ở miền trung chịu nhiều thiệt hại do thiên tai lũ lụt. Mặc dù tại các hồ đập chưa xảy ra sự cố nào đáng tiếc, song đã có nhiều công trình xuống cấp, nguy cơ xảy ra sự cố rất cao, nhất là trong mùa mưa lũ, nếu không được kịp thời khắc phục. Ðể đầu tư sửa chữa, nâng cấp các hồ đập ở Quảng Nam cần phải có hàng trăm tỷ đồng, song do khó khăn về kinh phí nên rất mong các cấp, các ngành của trung ương tiếp tục quan tâm hỗ trợ...
Hiện nay, ngoài việc hằng năm tỉnh Quảng Nam đầu tư kinh phí hàng tỷ đồng để duy tu bảo dưỡng các hồ đập đang bị xuống cấp, tỉnh còn lập một số dự án lớn để nâng cấp sửa chữa một số hồ đập bị hư hỏng. Dự án hiện đại hóa hệ thống thủy lợi hồ chứa nước Phú Ninh đã được Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn phê duyệt năm 2003 và tỉnh đang triển khai thực hiện giai đoạn thiết kế với tổng số vốn đầu tư 23 triệu USD. Dự án nâng cấp sửa chữa hồ chứa Vĩnh Trinh với số vốn đầu tư gần 30 tỷ đồng cũng đang được triển khai thực hiện. Dự kiến trong năm 2008 sẽ thi công một số hạng mục chính như làm mới hai cống lấy nước, nâng cấp các đập chính, đập phụ, đập tràn và kiên cố hóa đường quản lý. Ðầu năm 2007, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cũng đã phê duyệt dự án đầu tư sửa chữa khẩn cấp hồ chứa nước Trà Cân với tổng số vốn đầu tư gần 18 tỷ đồng. Dự án đang được triển khai thực hiện với các hạng mục: Sửa chữa nâng cấp các đập chính, đập phụ, xử lý mối thân đập chính và đập phụ, làm mới cống lấy nước, xây dựng nhà quản lý, làm đường nối từ chân đập lên đỉnh đập với chiều dài gần 700 mét.
Ðể các công trình hồ chứa nước ở Quảng Nam phát huy tác dụng và hiệu quả, góp phần quan trọng trong sự nghiệp phát triển nông nghiệp, nông thôn tại địa phương, thiết nghĩ bên cạnh việc đầu tư kinh phí để sửa chữa nâng cấp những công trình hư hỏng xuống cấp, tỉnh cần xem xét nghiên cứu để phân cấp quản lý hợp lý phù hợp tình hình thực tế của các hồ đập trên địa bàn. Ðối với các loại hồ đập nhỏ cần giao về cho các địa phương quản lý nhằm tạo thuận lợi trong việc quản lý, bảo vệ. Bên cạnh đó, công tác bảo vệ các công trình hồ đập cũng cần đặc biệt quan tâm. Hiện nay, công tác quản lý các hồ đập vẫn còn nhiều bất cập, nhất là sự phối hợp tuần tra bảo vệ, xử lý các trường hợp vi phạm công trình chưa chặt chẽ, đồng bộ và kiên quyết. Do vậy, một số nơi để xảy ra tình trạng lấn chiếm hành lang các bờ hồ đập chứa nước để xây dựng nhà ở, chăn dắt gia súc trên hệ thống kênh mương; thậm chí có nơi để xảy ra mất cắp vật tư thiết bị công trình gây thiệt hại về vật chất và đe dọa đến sự an toàn của công trình cũng như tính mạng và tài sản của nhân dân.
