Trong khuôn viên của Văn Miếu - Quốc Tử Giám có một hạng mục đặc biệt, đó là hồ Văn. Không gian hồ Văn rộng gần 12.000 m2, gồm hồ nước, sân vườn, đường dạo và một gò nổi giữa hồ (gò Kim Châu). Trước kia, trên gò Kim Châu có một tòa phương đình. thuở xưa, nơi đây vốn là nơi tụ họp bình văn, đọc thơ của các sĩ phu Bắc Hà. Hiện nay, Trung tâm Hoạt động văn hóa - khoa học Văn Miếu - Quốc Tử Giám vẫn đang lưu giữ một số văn bia ghi lại quá trình tu sửa Văn Miếu, trong đó có tu bổ hồ Văn. Tuy nhiên, trải qua nhiều biến cố lịch sử, tòa phương đình trên gò Kim Châu đã không còn. Hồ Văn cũng từng có thời gian bị lấn chiếm. Ðến năm 2006, hồ Văn mới được bàn giao trở lại cho Trung tâm Hoạt động văn hóa - khoa học Văn Miếu - Quốc Tử Giám quản lý. Trung tâm đã cải tạo không gian hồ, tổ chức nhiều hoạt động văn hóa, nghệ thuật tại đây, như Hội chữ Xuân vào dịp Tết Nguyên đán; các chương trình trải nghiệm văn hóa truyền thống cho trẻ em; tổ chức một số hội sách…, hồ Văn dần trở thành một địa chỉ văn hóa quen thuộc của công chúng Thủ đô.
Tuy nhiên, việc khai thác giá trị hồ Văn vẫn còn một số hạn chế nhất định. Trong đó, gò Kim Châu vẫn chưa tìm lại được vẻ đẹp xưa. “Ðiểm nghẽn” của quá trình khôi phục gò Kim Châu là do những năm trước đây, do sự buông lỏng quản lý, một số người dân đã tự ý xây một điện thờ trên gò. Năm 2016, một lần nữa người dân lại đem vật liệu để xây dựng, cải tạo công trình này. UBND thành phố đã giao UBND quận Ðống Ða chủ trì, phối hợp Sở Văn hóa và Thể thao, Công an thành phố Hà Nội, Sở Xây dựng, Ban Tôn giáo thành phố xây dựng và thực hiện ngay phương án giải quyết tình trạng xâm hại di tích, giải tỏa, chấm dứt hoạt động xây dựng trái quy định tại khu vực gò Kim Châu.
Việc tôn tạo gò Kim Châu nằm trong Dự án đầu tư bảo tồn, tôn tạo và khai thác Khu di tích quốc gia đặc biệt Văn Miếu - Quốc Tử Giám, đã được UBND thành phố Hà Nội phê duyệt (tại Quyết định số 3496/QÐ-UBND ngày 31-8-1998). Dự kiến, sau khi di dời, Trung tâm Hoạt động văn hóa - khoa học Văn Miếu - Quốc Tử Giám sẽ tiến hành phục dựng phương đình, bảo tồn cổ thụ, bia đá, dựng cầu đá nối sang hồ và dựng lan-can đá bao quanh hồ… Trong đó, tòa phương đình nằm ở vị trí trung tâm gò Kim Châu, thiết kế theo kiến trúc Việt với kết cấu chồng diêm hai tầng, tám mái và có chiều cao, kích thước hài hòa với không gian chung. Công trình dự kiến khởi công trong tháng 7/2021 và sẽ hoàn thành vào cuối tháng 12/2021.
Bên cạnh việc khôi phục một số hạng mục công trình, Trung tâm Hoạt động văn hóa - khoa học Văn Miếu - Quốc Tử Giám đã lên kế hoạch cho việc tổ chức các hoạt động tại không gian này. Do hồ Văn là một không gian mở cho nên đây có thể là nơi diễn ra nhiều hoạt động văn hóa, nghệ thuật khác nhau. Trong bối cảnh Hà Nội triển khai xây dựng thành phố sáng tạo, trung tâm sẽ phối hợp với các câu lạc bộ, các đoàn hội, nhất là các không gian sáng tạo để biến không gian hồ Văn trở thành nơi có nhiều hoạt động văn hóa, sáng tạo. Giám đốc Lê Xuân Kiêu cho biết, hiện tại đã có nhiều cơ quan, tổ chức liên hệ và trung tâm sẵn sàng hợp tác để tổ chức các hoạt động. Tuy nhiên, về lâu dài, trung tâm sẽ lên một kế hoạch mang tính tổng thể, để hồ Văn thật sự trở thành không gian văn hóa ý nghĩa phục vụ cho cộng đồng.
