Từ giữa tháng Chạp, khi những hạt mưa xuân nhẹ rơi cũng là lúc những cành đào phai đua nhau khoe sắc tô điểm thêm cho các bản làng người Dao ở xã Đồng Tâm thêm rực rỡ và nổi bật trong màu xanh của núi rừng biên cương. Thời điểm này cũng là lúc mọi gia đình người Dao trên địa bàn huyện rộn ràng không khí đón Tết sớm.
Tết sớm của người Dao ở huyện Bình Liêu không ồn ào náo nhiệt, mà bình dị, mộc mạc, đầm ấm và thắm tình bà con thôn, bản.
Sau nhiều lần lỡ hẹn, hôm nay chúng tôi dành thời gian theo lời mời của anh Chìu Quay Chầu ở thôn Kéo Chản, xã Đồng Tâm về dự Tết sớm cùng bà con dân tộc Dao trong xã. Đây cũng là lần đầu tiên tôi được đón Tết sớm cùng bà con dân tộc Dao nơi đây.
Trong tôi dâng lên niềm cảm xúc yêu thương khi được hòa vào không khí ấm áp, bình dị đón Tết của gia đình và thấy mình như là một người con đi xa lâu ngày trở về nhà sum vầy, được mọi người chào đón chân tình trong niềm vui đón Tết.
 |
Mâm cỗ chủ yếu là các sản vật do người dân nuôi, trồng. |
Anh Chầu chia sẻ, bà con người Dao nơi đây vẫn lưu giữ được phong tục đón Tết sớm, mà để Tết sớm được tổ chức phải bắt đầu từ nhà trưởng họ (nhà Tổ) rồi mới về từng nhà riêng tổ chức sum vầy.
Từ Rằm tháng Chạp trở đi, tùy theo dòng họ sẽ nhờ thầy cúng chọn ngày đẹp. Ngày đẹp được tính theo cách chọn ngày của thầy cúng để tổ chức ăn Tết tại nhà Tổ-nơi thờ cúng tổ tiên của mỗi dòng họ người Dao.
Ngày tổ chức được thông báo tới các gia đình trong dòng họ. Mỗi gia đình khi đến ăn Tết sớm sẽ mang theo lễ vật như: gà, thịt lợn, rượu, gạo nếp, hương, giấy vàng... đến góp (hoặc góp tiền) để cùng nhau tổ chức đón Tết.
Mâm cỗ cúng của đồng bào dân tộc Dao được chế biến từ những nông sản mà nhà tự nuôi, trồng được gồm: thịt gà, thịt lợn, bánh chưng, rau xào, cơm…
Chuẩn bị cho mâm cỗ cúng tại nhà Tổ, mỗi người được phân công, sắp xếp công việc cho phù hợp. Thông thường, phụ nữ người Dao nấu cơm, nhặt rau, chế biến gia vị, làm các món ăn truyền thống; còn đàn ông, thanh niên khỏe mạnh thì mổ lợn, thịt gà; người già thì giúp thầy cúng cắt vàng mã, sắp xếp đồ lễ…
 |
Cùng với mâm cỗ cúng Tổ tiên trong nhà thì có thêm mâm cúng ngoài sân để cảm ơn trời đất đã phù hộ cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu. |
Trò chuyện với ông Chìu Quay Phùng, chúng tôi hiểu thêm: Theo tục lệ của người Dao, Tết ở đây thường bắt đầu từ 15 tháng Chạp đến 30 tháng Giêng. Mọi người quan niệm, mình đã mời tổ tiên xuống giúp bảo vệ nhà cửa, mùa màng trong một năm (thực hiện ở nghi lễ đầu năm mới), thì đến cuối năm phải có lễ tạ ơn. Bình thường các hộ gia đình trong thôn tổ chức cũng sẽ mời những người hàng xóm thân thiết, gần nhà nhau cùng tham dự Tết sớm với dòng tộc của họ. Thông qua mâm cỗ Tết sớm anh em, họ hàng sẽ cùng nhau chia sẻ về thành quả lao động sản xuất của mỗi gia đình sau một năm và chia sẻ kinh nghiệm để giúp nhau phát triển kinh tế trong năm sau.
Điểm khác biệt nữa trong thực hiện các nghi lễ cúng tổ tiên của dân tộc Dao Thanh Phán so với các dân tộc khác là tiền vàng. Thay vì mua tiền vàng, con cháu trong nhà chuẩn bị từng xấp giấy màu vàng, được làm tỷ mẩn từ vỏ cây keo, sau đó đóng dấu bằng dầu đen để tổ tiên có “lộ phí” về nhà.
Khi tất cả lễ vật được bày trước bàn thờ gia tiên, thầy cúng được gia đình mời về, đại diện cho gia chủ báo cáo những việc đã làm trong năm qua, tạ ơn tổ tiên đã phù hộ cho các thành viên trong dòng họ và cầu cho năm mới may mắn, bình an, mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu.
Sau khi làm lễ xong, chủ nhà đem vàng tiền hóa cho tổ tiên, lễ vật được mang xuống bày ra mâm cho con cháu cùng hưởng lộc.
 |
Sau lễ cúng, con cháu trong dòng tộc sum vầy bên nhau thụ lộc và trò chuyện mong ước về một năm mới sung túc, phát triển. |
Cũng giống như bà con Dao Thanh Phán, từ Rằm tháng Chạp trở đi, các dòng họ dân tộc Dao Thanh Y trên địa bàn huyện lại tất bật các công đoạn dọn dẹp nhà cửa và gọi anh em, bạn bè đến giúp các nhà Tổ thịt lợn, thịt gà, gói bánh… để cùng dòng họ đón Tết sớm.
Không khí ấm cúng, thắm tình đoàn kết thôn, bản đã xua đi cái giá lạnh của thời tiết, chỉ còn tiếng nói, tiếng cười rộn rã, vui tươi của bà con sau một năm làm việc vất vả được quây quần cùng nhau đón Tết.
Bên bếp lửa hồng, những người dân bản Dao miền núi biên giới Bình Liêu lại cùng nhau quây quần bên mâm cỗ Tết ấm tình đoàn kết, đượm nồng hương sắc của mùa xuân. Họ gửi gắm những mong ước đầu xuân mới, hy vọng về cuộc sống đổi thay sung túc, tiến bộ hơn mà còn chứa đựng cả tình yêu, niềm trân trọng, gìn giữ văn hóa truyền thống quê hương.
Những năm gần đây, mặc dù có sự tiếp thu, giao thoa, hội nhập văn hóa từ các dân tộc khác, nhưng người Dao Thanh Y, Dao Thanh Phán ở huyện Bình Liêu vẫn còn lưu giữ được những nét văn hóa đặc trưng, riêng có của dân tộc mình. "Tết sớm" từ lâu đã trở thành một nét văn hóa đặc sắc, phong tục độc đáo, riêng có của bà con dân tộc Dao trên vùng đất biên cương này.
