Triển lãm không chỉ mang ý nghĩa tri ân sâu sắc mà còn khẳng định vai trò bền vững của mỹ thuật trong việc lưu giữ ký ức văn hóa và bồi đắp bản sắc dân tộc.
Thành phố Hồ Chí Minh với vị thế là trung tâm chính trị, kinh tế, xã hội và văn hóa lớn của cả nước, luôn đặt việc bảo tồn và phát huy di sản văn hóa lên hàng đầu. Thời gian qua, được sự quan tâm của lãnh đạo Thành ủy, Ủy ban nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh, Bảo tàng Mỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh đã được sưu tầm nhiều hiện vật quý hiếm, có giá trị.
Nổi bật là bộ sưu tập các tác phẩm mỹ thuật của ông bà Lê Tất Luyện và Thụy Khuê đã hiến tặng cho Bảo tàng Mỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh từ năm 2018 đến nay. Bảo tàng đã tổ chức trưng bày chuyên đề “Không gian Lê Bá Đảng” và lần này tiếp tục là trưng bày “Trở về" nhằm giới thiệu đến công chúng bộ sưu tập mà ông bà đã quyết định hiến tặng cho Bảo tàng Mỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh trong năm 2025.
Bộ sưu tập do ông bà Lê Tất Luyện, Thụy Khuê hiến tặng lần này không chỉ có giá trị nghệ thuật to lớn, mà còn là minh chứng cho sự trường tồn của tinh thần Việt Nam qua nhiều thế hệ. Các tác phẩm đã trải qua hành trình dài, được lưu giữ tại Pháp trong hàng chục năm trước khi trở về với công chúng trong nước.
“Trở về” vì thế không chỉ là một chuyên đề trưng bày mỹ thuật, đó còn là cuộc hội ngộ giữa di sản nghệ thuật và sự đóng góp bền bỉ của những cá nhân đã gìn giữ các giá trị mỹ thuật Việt Nam trong không gian văn hóa quốc tế.
Có thể nhận thấy, 42 tác phẩm được trưng bày đã mở ra một trường đối thoại đa tầng giữa các khuynh hướng nghệ thuật như tinh hoa mỹ thuật Đông Dương, nơi bản sắc Việt hòa nhịp cùng nền tảng hàn lâm.
Nhiều tác phẩm của các họa sĩ tiêu biểu trưởng thành từ Trường Mỹ thuật Đông Dương phải kể đến: Hải quỳ (Lê Phổ); Rạng đông xanh, Phụ nữ Bắc vấn tóc trần (Vũ Cao Đàm); Cô Tấm (Thái Tuấn); Biển, Tuồng đời (Bùi Xuân Phái); Xóm chài (Tạ Tỵ); Chùa Thầy (Trần Phúc Duyên), Thiên Thai (Phạm Tăng); Người mẹ Ê Đê, Thiếu nữ Ê Đê (Phạm Đình Tín). Từ lụa, sơn dầu đến sơn mài, các chất liệu trở thành phương tiện để diễn đạt tâm thức Việt: Sự dung dị của đời sống, vẻ đẹp của người phụ nữ, chiều sâu văn hóa và khoảng lặng nội tâm.
Nếu mỹ thuật Đông Dương đặt nền tảng cho một nền nghệ thuật hiện đại hóa từ truyền thống, thì mỹ thuật Gia Định là bước chuyển quan trọng, nơi cá tính sáng tạo được đẩy lên mạnh mẽ hơn, tư duy tự do hơn và giao thoa quốc tế trở nên rõ nét.
Đến với “Trở về”, công chúng được thưởng thức những tác phẩm từ nền tảng mỹ thuật Gia Định với Đỗ Quang Em (Bát máu), Nguyễn Trung (Một tòa thiên nhiên), đến những khuynh hướng sáng tác mở rộng của Trịnh Cung (Bên bờ Địa Trung Hải, Chải tóc), Đinh Cường (Trong lòng biển cả), Bửu Chỉ (Quan tài Nguyễn Tuân-Sự tàn phá của thời gian), Võ Đình (Cánh chim lạc xứ, Tan tác, Vực thẳm vũ trụ).
Không chỉ là khác biệt bút pháp, đó còn là khác biệt trong cách nhìn thế giới, từ suy tưởng triết lý đến phản tỉnh thời cuộc, từ truy vấn bản ngã đến thám hiểm các không gian nghệ thuật toàn cầu. Mỗi họa sĩ là một cá thể độc lập, theo đuổi hành trình riêng, tạo nên bức tranh đa chiều của mỹ thuật Việt Nam từ nửa sau thế kỷ 20.
Đáng chú ý, chuỗi tác phẩm “Phong cảnh bất khuất” của họa sĩ Lê Bá Đảng tạo nên điểm nhấn giàu cảm xúc. Chuỗi tác phẩm gồm các tác phẩm và tư liệu tiêu biểu như: Lửa một góc trời, Phòng vắng đêm mưa, Nô lệ quật khởi, Đêm hỏa châu, Tết đen. Sức mạnh biểu tượng trong hội họa Lê Bá Đảng cho thấy phong cảnh không còn là địa điểm, mà đã trở thành biểu đạt tinh thần kiên cường, không khuất phục, luôn hướng về ánh sáng tự do. Với bút pháp mạnh mẽ, tương phản thị giác cao và hình tượng cô đọng tạo nên mỹ học của kháng nghị và hy vọng, một tiếng nói riêng biệt trong không gian trưng bày.
Trưng bày chuyên đề “Trở về” lần này không chỉ là sự trở lại của những tác phẩm quý, mà còn là cơ hội để công chúng nhìn nhận toàn diện bức tranh mỹ thuật Việt Nam thế kỷ 20, một giai đoạn nhiều khuynh hướng sáng tác giao thoa, bổ sung cho nhau cùng tạo nên một nền mỹ thuật đa chiều đầy phong phú.
Ông Nguyễn Minh Nhựt, Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao Thành phố Hồ Chí Minh cho biết, việc ông bà Lê Tất Luyện và Thụy Khuê hiến tặng các tác phẩm mỹ thuật lần này vượt ra khỏi khuôn khổ của sự hào phóng vật chất. Đó là một nghĩa cử văn hóa phi thường, thể hiện khát vọng cao đẹp: Di sản mỹ thuật của người Việt Nam ở nước ngoài được trở về và phục vụ nhân dân, tại đất mẹ Việt Nam.
“Tấm lòng của ông bà Tất Luyện, Thụy Khuê là cây cầu kết nối quá khứ với hiện tại, nghệ thuật với cộng đồng và những người con xa xứ với cội nguồn dân tộc”, ông Nguyễn Minh Nhựt phát biểu.
Chính vì ý nghĩa đó, triển lãm “Trở về" mang nhiều lớp ý nghĩa sâu sắc. Đó không chỉ là sự trở về của ký ức để công chúng hôm nay được chiêm ngưỡng và cảm nhận những kỹ thuật, phong cách của nền mỹ thuật Việt Nam trong giai đoạn đầu thế kỷ 20, mà còn là sự trở về của lòng người.
Sự "trở về" lớn nhất chính là hội tụ tinh thần, là tình cảm mà ông bà Lê Tất Luyện, Thụy Khuê, dù sống xa Tổ quốc nhưng lòng vẫn luôn hướng về quê hương, mong muốn làm phong phú thêm kho tàng nghệ thuật của dân tộc.
Đối với Bảo tàng Mỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh, chuyên đề trưng bày lần này là lời khẳng định: Di sản không chỉ để chúng ta chiêm nghiệm, nhìn lại quá khứ, mà còn là động lực cho sự sáng tạo nghệ thuật đương đại, là sự tiếp nối liên tục của lịch sử mỹ thuật Việt Nam hòa cùng dòng chảy của nền nghệ thuật thế giới.
