Một lòng đam mê
Trần Trọng Dương thường nói, anh đến với chuyên ngành Hán- Nôm là do "duyên" và "nghiệp". Sinh năm 1980, theo đuổi văn chương nên đến năm thứ nhất đại học, anh vẫn mơ mộng với những vần thơ trong tập "Ðể tình yêu đánh lưới". Anh chỉ thật sự hứng thú với Hán - Nôm từ năm thứ hai khi bắt đầu tiếp cận với những môn chuyên ngành. Những bài giảng trong giáo trình, những tiết học trên giảng đường... dường như không đủ với chàng sinh viên trẻ. Mỗi ngày, anh vẫn dành từ 10 đến 14 tiếng để học và đọc những sách, báo có liên quan đến Hán - Nôm. Chưa biết chữ Hán, anh lấy Truyện Kiều bản Nôm mà đọc và lần mò học rộng ra. Anh tích cực tham gia các nhóm tình nguyện để cùng thầy cô, bạn bè đi trùng tu các di sản văn hóa. Một tuần ở chùa Hương, một tháng ở Huế..., anh học được nhiều hơn qua mỗi chuyến đi. Anh chia sẻ: "Mỗi di tích đền, chùa... giống như một bảo tàng thu nhỏ với đầy đủ kiến thức về lịch sử, biểu tượng, kiến trúc, nông học, tượng pháp, điêu khắc... Nắm được ngôn ngữ Hán - Nôm giống như bạn đang có trong tay chiếc chìa khóa để đi vào quá khứ. 4.000 năm lịch sử dân tộc Việt Nam, 5.000 năm lịch sử Trung Hoa, hàng nghìn năm văn hóa của Nhật Bản, Hàn Quốc... Tất cả đều có thể được mở ra bằng ngôn ngữ".
Với anh, việc nghiên cứu Hán - Nôm giống như một trò chơi trí tuệ. Có những khi liên tục phát hiện ra câu trả lời nhưng cũng không ít lần bế tắc. "Nếu gặp một từ không rõ nghĩa lúc học ngoại ngữ, bạn có thể tra từ điển hoặc hỏi giáo viên thì với ngôn ngữ Hán - Nôm, mọi chuyện không dễ dàng như thế. Ngôn ngữ Hán - Nôm dùng trong các văn bản cổ, nay đã là "tử ngữ", nên để có thể hiểu được phải lần mò, mở rộng nghĩa. "Mất dấu", "không thể hiểu"... là chuyện "cơm bữa". Nhiều lúc tôi thèm có người chung mối quan tâm để cùng tranh luận, giải mã những bí ẩn cổ học" - anh Dương chia sẻ. Không ít lần anh tự ngẫm: "Nghiên cứu khoa học không đơn giản, nhất là trong ngành khoa học xã hội. Người làm khoa học đôi khi rất đơn độc nhưng họ cần sự đơn độc để có thể tập trung. Mười năm, tôi phải lần từng con chữ, đếm từng tấm bia... nhưng làm bằng đam mê thì người ta không thấy mỏi".
Không ngại "ngược", chỉ sợ "cản"
Theo đuổi ngành Hán - Nôm học, Trần Trọng Dương hiện là giảng viên tại Trường đại học Văn hóa Hà Nội. Anh cùng đồng nghiệp vẫn luôn ấp ủ ước muốn phục dựng lại ngôn ngữ cổ của dân tộc. Anh tâm sự: "Nhiều dân tộc trên thế giới chắt chiu từng nét chữ, đau đớn với từng mảnh vụn văn bia thì chúng ta lại lãng quên cả hệ thống văn tự duy nhất do ông cha mình sáng tạo". Lịch sử, văn hóa dân tộc không chỉ lưu trong những trang sách của người Việt. Nó còn được ghi, được lưu trữ ở nhiều nơi trên thế giới. Thế hệ những người nghiên cứu trẻ được hưởng lợi nhiều từ công nghệ thông tin, giúp họ tìm đến với kho tư liệu của các thư viện hàng đầu thế giới. Nhờ đó, con đường "ngược dòng" tìm lại lịch sử, quá khứ, những giá trị văn hóa truyền thống mà anh và các đồng nghiệp theo đuổi đã mở rộng cửa hơn.
30 tuổi, anh bảo vệ thành công luận án tiến sĩ chuyên ngành Hán - Nôm và cũng khiến không ít người "sốc" khi công bố nhiều nghiên cứu của mình. Mất 2-3 tháng chỉ để luyện viết một chữ "Nhất", dành 2-3 năm để tập nâng cao về thư pháp cùng nhiều năm "cho chữ" ở Văn Miếu đã rèn cho "ông đồ trẻ" một chữ Nhẫn. "Chuyên ngành Hán - Nôm là một chuyên ngành hẹp nên ai muốn hiểu, muốn biết thì phải tự đào sâu. Càng nghiên cứu thì càng thấy rộng và càng thấy ham. Ngôn ngữ, hình tượng, lịch sử "thì thầm" vào tai anh những điều nó biết. Còn đường dẫn của quá khứ, hiện tại đều nằm trong những ghi chép cổ". Những tranh cãi chung quanh nghiên cứu của anh không ít nhưng anh vẫn mạnh dạn lần theo những ký tự Hán Nôm, tìm kiếm những phát hiện mới về lịch sử. Câu chuyện Ðường Lâm thật sự ở đâu hay hình ảnh Ðinh Bộ Lĩnh có giống như chúng ta nghĩ... là nghiên cứu suốt nhiều năm của anh. "Ði ngược không phải là sự quay lưng mà là hành trình lần tìm và khám phá. Lịch sử sẽ chỉ cho bạn thấy chúng ta đã ở đâu trong quá khứ và đã làm được những gì để có hiện tại" - anh tâm niệm.
