Theo tư liệu lưu giữ tại di tích, tối 19/12/1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã rời làng Vạn Phúc (Hà Đông) di chuyển về nhà ông Nguyễn Huy Chúc - một gia đình địa chủ yêu nước tại thôn Xuyên Dương, xã Xuân Dương, huyện Thanh Oai (trước đây), nay là xã Dân Hòa để tiếp tục chỉ đạo công việc của Trung ương Đảng và Chính phủ.
Trong khoảng thời gian từ ngày 19/12/1946 đến 13/1/1947, tại chính căn nhà này, Người đã viết và gửi đi nhiều văn kiện, thư từ có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, như: Lời kêu gọi nhân dân Việt Nam, nhân dân Pháp và nhân dân các nước đồng minh; tài liệu giải thích về đường lối kháng chiến trường kỳ; thư động viên đồng bào tản cư, chiến sĩ ngoài mặt trận; thư gửi Chính phủ, Quốc hội Pháp; trả lời báo chí trong và ngoài nước. Không chỉ là nơi ở tạm thời của Chủ tịch Hồ Chí Minh, căn nhà nhỏ của gia đình ông Nguyễn Huy Chúc còn là “trung tâm đầu não” trong giai đoạn chuẩn bị cho cuộc kháng chiến trường kỳ, toàn dân, toàn diện. Chủ tịch Hồ Chí Minh cùng Ban thường vụ Trung ương Đảng, Hội đồng Chính phủ đã bàn và quyết định các biện pháp đẩy mạnh công cuộc kháng chiến.
Không chỉ là nơi ghi dấu hoạt động lãnh đạo của Trung ương, nhà lưu niệm còn lưu giữ nhiều ký ức sâu đậm về phong cách sống giản dị, gần gũi của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Ông Phùng Văn Tiệp, Trưởng phòng Văn hóa-Xã hội xã Dân Hòa cho biết: Những người trong gia đình ông Nguyễn Huy Chúc kể lại, trong 25 ngày đêm ở và làm việc tại đây, Bác Hồ luôn thể hiện lối sống gần gũi, cần, kiệm, giản dị và gắn bó với nhân dân.
Thể theo nguyện vọng của cán bộ, đảng viên và nhân dân trong xã, năm 1990, được sự đồng ý của Ủy ban nhân dân tỉnh Hà Tây (trước đây), cán bộ và nhân dân xã Xuân Dương (trước đây) đã đóng góp công sức xây dựng Nhà lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh trên nền đất căn nhà cũ của gia đình ông Nguyễn Huy Chúc. Khuôn viên nhà lưu niệm có diện tích gần 1.000 m², trưng bày tư liệu, hình ảnh và hiện vật có giá trị lịch sử gắn liền quãng thời gian Bác làm việc tại Xuân Dương và bảy lần Bác về thăm huyện Thanh Oai (trước đây).
Cùng với đó, nhà lưu niệm còn trưng bày nhiều hiện vật gắn với sinh hoạt, làm việc hằng ngày của Bác như chiếc máy đánh chữ, bộ bàn ghế, chiếc giường gỗ lim,… những hiện vật này góp phần tái hiện chân thực không gian sống, làm việc của Chủ tịch Hồ Chí Minh, giúp người xem cảm nhận rõ hơn phong cách lãnh tụ gần dân, vì dân. Với những giá trị lịch sử to lớn, Nhà lưu niệm Bác Hồ ở xã Dân Hòa đã được Nhà nước xếp hạng Di tích lịch sử-văn hóa cấp quốc gia năm 1996.
Theo thống kê của địa phương, mỗi năm di tích đón vài nghìn lượt khách đến tham quan, dâng hương, học tập. Riêng từ ngày 1/7/2025 đến giữa tháng 9/2025, di tích đã đón 25 đoàn với gần 1.200 lượt khách, chủ yếu là học sinh, sinh viên và các tổ chức chính trị-xã hội. Nhiều hoạt động sinh hoạt chi bộ, kết nạp Đảng, sinh hoạt chuyên đề về học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh được tổ chức tại đây, góp phần đưa di tích trở thành “địa chỉ đỏ” trong giáo dục truyền thống cách mạng. Ông Tiệp cũng cho biết: Việc bảo tồn và phát huy giá trị Nhà lưu niệm Bác Hồ vừa là vinh dự, vừa là trách nhiệm của Đảng bộ, chính quyền và nhân dân xã Dân Hòa. Ngay sau khi mô hình chính quyền địa phương hai cấp đi vào hoạt động từ ngày 1/7, cấp ủy Đảng, chính quyền xã đã chỉ đạo rà soát, xây dựng đề án đầu tư, tu bổ, chỉnh trang khuôn viên, bổ sung tư liệu, đẩy mạnh công tác tuyên truyền nhằm phát huy hiệu quả giá trị di tích hơn nữa trong thời gian tới.
Trên mảnh đất từng che chở, bảo vệ Bác Hồ trong những ngày đầu kháng chiến, nhà lưu niệm hôm nay tiếp tục là nơi nhắc nhở các thế hệ về một giai đoạn lịch sử hào hùng, về tư tưởng “lấy dân làm gốc” và đạo đức cách mạng mẫu mực của Người. Nơi đây không chỉ lưu giữ ký ức lịch sử mà còn tiếp tục truyền cảm hứng, hun đúc niềm tin và trách nhiệm cho các thế hệ hôm nay và mai sau.
