Nghề Curator và nghệ thuật đương đại

Việc không có các curator chuyên nghiệp là thiệt thòi lớn đối với mỹ thuật đương đại Việt Nam, trong việc xác định vị trí của nó ở chính Việt Nam và trên thế giới. Ðặc biệt nó là một thiệt thòi không nhỏ đối với thế hệ các họa sĩ trẻ Việt Nam. Bởi nghệ thuật ngày nay không chỉ dừng lại ở các bức tranh hội họa đơn thuần được treo trên tường, mà nghệ thuật đương đại chiếm lĩnh cả không gian thưởng ngoạn quanh nó.

Có lẽ chưa bao giờ người ta lại thấy thiếu đến vậy vai trò của những curator cho các triển lãm nghệ thuật đương đại. Và ở đâu đấy, người ta nói đến một sự độc quyền nào đó của một vài người đang đứng ra đảm trách nhiệm vụ này. Rồi lại có những phản ứng của một số nghệ sĩ đương đại không đồng tình bởi curator này độc tôn cho chỉ một nhóm nghệ sĩ và gạt bỏ những nghệ sĩ khác.

Ðiều đó có nghĩa khi không có một đội ngũ curator khác nhau thì các triển lãm cũng thiếu đi sự đa dạng của cái nhìn hay quan điểm nghệ thuật đa dạng để thiết lập nên những góc nhìn.

Và thiếu đến nỗi tất cả những trung tâm muốn tổ chức các hoạt động về nghệ thuật đương đại, khi không biết nhờ cậy ai, mà lại dồn vào vai chỉ một người cũng có nghĩa chỉ có một gu thẩm mỹ, một cách lựa chọn. Do đó chỉ có một số họa sĩ trẻ nào đó được co cụm lại thành một nhóm chuyên triển lãm, còn các nhóm khác, những người khác lại phải tự thân vận động. Bởi vậy, tình trạng những gương mặt quen thuộc thường xuyên xuất hiện như không có sự thay đổi nào cả. Không cộng nhập thêm những người mới và cũng chẳng có những ý tưởng mới, cách triển lãm mới.

Làm thế nào để nghệ thuật đương đại nói riêng có công chúng, và làm thế nào vấn đề các nghệ sĩ đương đại đặt ra không chỉ dành riêng cho một nhóm người mà được sự quan tâm chung của toàn xã hội?

Làm thế nào để các phương tiện thông tin đại chúng đánh giá một cách đúng đắn và khách quan về các loại hình nghệ thuật này mà không phải là nhìn từ một con mắt sống sượng qua các hiện tượng biểu hiện? Nếu nghệ thuật đương đại đặt vai trò của ý tưởng lên trước, có tính quyết định cơ bản đối với hình thức của tác phẩm, thì đối với một triển lãm đương đại nó cũng có vai trò không kém. Nghệ thuật đương đại Việt Nam mới chỉ cập nhật được khoảng hơn chục năm trở lại đây, nhưng nó cũng đã có những sự phân hóa nhất định. Ðiều mà các nhà phê bình thường định danh là các phong cách như nghệ thuật có khuynh hướng dân gian, hay nghệ thuật ý niệm...

Như vậy đối với việc tập hợp họa sĩ và tổ chức triển lãm một cách chuyên nghiệp đã cần đặt ra những vấn đề khác nhau. Chúng ta chưa làm được điều này, nên triển lãm của Việt Nam thường lỗ chỗ. Từ việc có ý tưởng cho đến việc tạo nên một triển lãm là một con đường dài. Các ý tưởng của họa sĩ có thể có những điểm chung nhưng vẫn là những tiếng nói đơn lẻ. Người làm curator còn phải bao quát được nhiều khía cạnh khác như: xã hội, con người chứ không chỉ riêng nghệ thuật.

Curator không chỉ là người có năng lực tổng quan để có thể trưng bày các tác phẩm nghệ thuật đa phương tiện cùng tồn tại trong một không gian sao cho hiệu quả nhất. Họ còn là người trung gian chuyển tải các ý tưởng để công chúng có thể hiểu được nghệ thuật là gì. Họ cũng là người đi tìm các nguồn tài chính cho các cuộc triển lãm bởi nghệ thuật đương đại đa phần là phi lợi nhuận. Cuối cùng là phổ biến các thông tin triển lãm bằng con đường truyền thông. Họ chính là một mắt xích quan trọng trong việc xã hội hóa nghệ thuật ngoài vấn đề của các nhà giáo dục. Do đó việc xây dựng và đào tạo đội ngũ curator cũng là một chiến lược quan trọng trong việc phát triển nghệ thuật.

Nên quan tâm đến giá trị giáo dục thế hệ tương lai thông qua các hoạt động nghệ thuật đương đại. Ðiều này tuy là chức năng chung của mọi loại hình bảo tàng cho dù có phải là nghệ thuật đương đại hay không, nhưng đối với các loại hình nghệ thuật mới, tính chất gần gũi cũng như tiếng nói phản ánh các vấn đề đương đại sẽ giúp con người có thể xích lại gần nhau hơn. Bảo tàng đương đại sẽ đóng một vai trò quan trọng trong việc xã hội hóa nghệ thuật. Ðồng thời nó cũng sẽ là cửa ngõ để tiếp nhận giao lưu với các loại hình đương đại thế giới vào Việt Nam. Ðây là điều hết sức cần thiết bởi lẽ hiện nay nghệ thuật thế giới chiếm 70% là các loại hình mới, còn 30% còn lại dành cho các thể loại nghệ thuật giá vẽ. Ðặc biệt trong xu thế hội nhập hiện nay, việc không có một bảo tàng cho nghệ thuật đương đại đã làm hạn chế, và đẩy nghệ thuật đương đại Việt Nam ra ngoài lề, khi trên thế giới nó đang chiếm vai trò chính thống. Bảo tàng này sẽ đánh dấu cho các sự phát triển nghệ thuật ở Việt Nam và đem đến những cơ hội để tổ chức các liên hoan nghệ thuật quốc tế. Như thế có nghĩa xóa đi các khoảng cách, mở rộng tầm nhìn cho các nghệ sĩ Việt Nam. Muốn có được điều này thì chúng ta trước hết phải có được những nhà tổ chức, quản lý có tầm nhìn chiến lược, tức các curator chuyên nghiệp.