Phát biểu khai mạc hội thảo, ông Chu Văn Hòa, Cục trưởng Cục Xuất bản – In và Phát hành nhấn mạnh: “Công tác biên tập chính là mắt xích quyết định chất lượng hoạt động xuất bản của một đơn vị, một dân tộc, một quốc gia. Người làm công tác biên tập là nhân tố quyết định sự thành bại của ngành xuất bản. Việc quan tâm sinh hoạt nghiệp vụ cho biên tập viên (BTV) trong ngành xuất bản là việc rất quan trọng”. “Đây là lần đầu tiên Bộ Thông tin và Truyền thông tổ chức hội thảo về công tác biên tập xuất bản, song sẽ cố gắng để hội thảo trở thành hoạt động thường kỳ ít nhất 1 – 2 lần/năm”, Cục trưởng Chu Văn Hòa cho biết thêm.
Một trong những mục đích của hội thảo lần này nhằm đánh giá toàn diện về thực trạng công tác biên tập; kiến nghị, đề xuất chương trình đào tạo phù hợp tình hình thực tiễn đối với các cơ sở đào tạo có chuyên ngành biên tập xuất bản, cũng như chương trình bồi dưỡng, tập huấn nghiệp vụ để cập nhật thông tin, hướng dẫn những quy định mới của pháp luật, những điều cần lưu ý trong công tác biên tập gắn với sự phát triển của đất nước.
Theo Cục Xuất bản – In và Phát hành, khảo sát thực tế hiện nay ở 60 nhà xuất bản, số lượng BTV là 1.159 người, chiếm 20,7% trong tổng số 5.601 lao động. 100% BTV của các nhà xuất bản có trình độ đại học trở lên.
Lực lượng BTV hầu hết được đào tạo theo chuyên ngành, có kiến thức chuyên ngành sâu, có phông kiến thức xã hội rộng. Tuy nhiên, về nghiệp vụ, kỹ năng biên tập phần lớn lại được đào tạo theo phương thức truyền nghề, kết hợp khai thác và phát huy những học hỏi từ bản thân, vì thế, nhiều người không áp dụng được kiến thức mình có vào công tác biên tập và một số công đoạn khác.
Công tác đào tạo nguồn nhân lực BTV xuất bản ngày càng được chú trọng tăng cường, đáp ứng sự gia tăng số lượng các nhà xuất bản và chất lượng của xuất bản phẩm. Đội ngũ cán bộ, BTV ngày càng được tiếp cận với công nghệ tiên tiến.
Tuy nhiên, nhìn chung, đội ngũ BTV vẫn còn hạn chế cả về chuyên môn nghiệp vụ, trình độ lý luận, bản lĩnh chính trị. Trình độ của đội ngũ BTV ở các nhà xuất bản tổng hợp còn khập khiễng, không đồng đều nên khó bảo đảm chất lượng xuất bản phẩm có nội dung đa lĩnh vực hoặc liên quan đến nhiều phạm trù xã hội.
Đáng chú ý, tiêu chuẩn chức danh biên tập còn chưa được chuẩn hóa, dẫn đến việc nhiều nhà xuất bản áp dụng tiêu chuẩn không rõ ràng khi tuyển dụng, bố trí và đề bạt cán bộ biên tập.
Bàn về những ưu điểm cũng như hạn chế của các BTV của các nhà xuất bản, ông Nguyễn Văn Tùng, Phó Tổng Biên tập Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam nhận định: “Tuổi đời trung bình của BTV hiện nay trẻ hơn nhiều so với những người làm biên tập vài chục năm trước đây, nên có khả năng nhanh nhạy trong việc nắm bắt những yếu tố mới. Nhưng nhiều BTV có kiến thức xã hội, kiến thức chuyên ngành còn mỏng.
Đặc biệt, nhiều BTV vẫn có tư duy xa rời thực tiễn, ngại tiếp xúc với thị trường xuất bản, mắc “bệnh văn phòng”, chưa nắm bắt được nhu cầu của xã hội, chưa đề xuất được đề tài và tổ chức được các bản thảo có chất lượng, phù hợp với nhu cầu xã hội”.
Một số khó khăn, vướng mắc dẫn tới hiện trạng nêu trên cũng đã được ông Nguyễn Văn Tùng chỉ rõ: Nhiều nhà xuất bản hiện nay đang ở trong hình hình phát triển yếu, do đó, thu nhập của BTV hầu hết là thấp, những người giỏi khó có thể gắn bó lâu dài với nghề; Biên tập viên của các nhà xuất bản hiện nay đều là nhân viên doanh nghiệp, vì thế, việc tham dự các lớp đào tạo, bồi dưỡng về chính trị, quản lý như trung cấp chính trị, cao cấp chính trị, quản lý nhà nước... gặp nhiều khó khăn, trong khi đó, việc thi nâng ngạch, bổ nhiệm theo quy định của nhà nước lại cần những bằng cấp chứng chỉ đào tạo, bồi dưỡng này
TS Đỗ Quang Dũng – Phó Giám đốc, Phó Tổng Biên tập NXB Chính trị Quốc gia – Sự thật nhìn nhận: "Trong nhiều năm qua, ở hầu hết các NXB, rất nhiều BTV và lãnh đạo đều có quan niệm rằng, chỉ khi sách bị cơ quan chức năng “tuýt còi” do vi phạm những vấn đề nghiêm trọng về nội dung chính trị, tư tưởng… thì mới đáng lo ngại, còn những kém cỏi vụng về trong nội dung hay cách trình bày sách, những sai sót về ngôn ngữ, cả những va chạm rắc rối về bản quyền đều không đáng ngại, đều có thể biện minh do làm vội, đổ lỗi đánh máy".
Cũng theo TS Dũng chính vì có những suy nghĩ sai lệch như vậy nên vài năm gần đây, sau khi mục "Dọn vườn" gần như không còn tác dụng và dọn không xuể, Cục Xuất bản, In và Phát hành đã không chỉ có những quyết định thu hồi hay đình chỉ phát hành vì có vấn đề về nội dung mà còn có cả quyết định yêu cầu sửa chữa, đính chính lỗi sai.
Ông Nguyễn Thành Nam, Phó Giám đốc Nhà xuất bản Trẻ cho rằng, BTV hay gặp phải sai sót trong những vấn đề có liên quan đến nội dung cấm trong Luật Xuất bản. Điều này, một phần xuất phát từ việc nhiều BTV còn trẻ tuổi nghề lẫn tuổi đời, non về nhận thức các vấn đề nhạy cảm, một phần do những nội dung được cho là bị cấm lại được các tác giả viết khéo léo lồng trong nội dung tác phẩm hoặc hình ảnh; sai sót về kiến thức, chuyên môn…
