Chương trình tái hiện nghệ thuật cuộc thao diễn thủy binh thời các chúa Nguyễn được chia làm ba phần gồm nghi thức đón chúa Nguyễn cùng các quan hộ giá xem thao diễn; thao diễn trên bờ, và kết thúc bằng hình ảnh những đội hải thuyền trổ tài thao lược trên sông nước.
Cùng với sân khấu, đạo cụ mang tính ước lệ, kỹ thuật ánh sáng, pháo hoa và phần nhạc nền đã mang lại cho người xem cảm giác như đang lội ngược dòng lịch sử, cùng với đội hải thuyền chúa Nguyễn Phúc Lan đánh tan đội hải thuyền thiện chiến của Công ty Đông Ấn Hà Lan dạo đầu năm 1643.
Sách Đại Nam thực lục tiền biên kể rằng: Giữa thời Trịnh - Nguyễn phân tranh, sau ba lần cử binh nhưng không thắng được Đàng Trong, chúa Trịnh (Trịnh Tráng) đã gửi thư đề nghị Toàn quyền Đông Ấn ở Batavia (Jakarta ngày nay) giúp sức bằng cách Hà Lan gửi cho 2- 3 tàu cùng 200 lính bắn giỏi để giúp chúa Trịnh.
Chúa Trịnh giục mãi, đến sau sự kiện 2 tàu buôn của công ty Đông Ấn Hà Lan bị chìm gần cù lao chàm, và bị chúa Nguyễn thu giữ, Toàn quyền Đông Ấn Hà Lan đã đồng ý lời thỉnh cầu của chúa Trịnh. Trong những năm từ 1641 đến cuối năm 1642, những chiến thuyền của công ty Đông Ấn đã nhiều lần uy hiếm, bắt bớ người dân xứ Đàng Trong.
Bị o ép, đến tháng 7 năm 1643, chúa Nguyễn đã cử đội thủy binh gồm 50 hải thuyền, đón đánh đội tàu gồm ba chiếc công ty Đông Ấn tại cửa biển Thuận An. Trong trận chiến này, đội hải thuyền của chúa Nguyễn Phúc Lan đã đánh đắm tàu De Wijdeness - con tàu lớn nhất, buộc hai tàu khác bỏ chạy.
Về sự kiện này, tác giả quyền hồi ký “ Hành trình và truyền giáo”, giáo sỹ Alexandre de Rhodes kể lại thì: trong cơn nguy khốn cùng cực, thuyền trưởng và lính Hà lan mất hết hy vọng cứu thoát giữa biển khơi liền châm lửa vào kho thuốc súng đốt chiếc tàu cùng thủy thủ. Tất cả chừng 200, trừ bảy người nhảy xuống biển, bị chết cháy...
Sau ngày đại thắng, chúa Nguyễn đã cho gom mũi của đám binh lính Công ty Đông ấn Hà Lan đặt vào một chiếc hộp, gửi cho chúa Trịnh ở Đàng Ngoài, kèm theo lời chua chát tương tự như: Xin hãy nhận một phần đạo binh đã chuẩn bị để tấn công và xin lần sau chuẩn bị một viện binh khá hơn.
Đây là lần đầu tiên trong lịch sử, thuỷ quân Việt Nam đã đánh thắng một lực lượng thủy quân của Âu Châu. Và với việc thất bại trước hải quân thời chúa Nguyễn Phúc Lan, uy tín đội hải thuyền từng chinh phục Indonesia của công ty Đông Ấn ở Viễn Đông có phần suy giảm.
Bách khoa toàn thư mở Wikipedia có đoạn viết “Sau cuộc xung đột với Đàng Trong, uy tín của Công ty Đông Ấn Hà Lan tại Viễn Đông có phần suy giảm. Sau khi nghe người Trung Hoa và dân địa phương buôn bán ở Nhật kể lại cuộc chiến, người Nhật bắt đầu cảm thấy coi thường Công ty Đông Ấn Hà Lan và uy tín của Hà Lan ở đây bị mất mát lớn”.
Theo nhà nghiên cứu văn hóa Huế Hồ Tấn Phan thì: “Cuộc xung đột với Hà Lan trong những năm 1640 cũng đã phản ánh một bước ngoặc trong sức mạnh quân sự của Đàng Trong. Và đây là lần đầu tiên trong lịch sử, thuỷ quân Việt Nam đã đánh thắng một lực lượng thủy quân của Âu Châu”.
Chùm ảnh về cuộc thao diễn thủy binh thời các chúa Nguyễn được tái hiện nghệ thuật tại Festival Huế 2010 Chương trình nhằm tái hiện một trong buổi thao diễn thủy binh từng diễn ra dưới thời chúa Nguyễn. Hơn 1300 diễn viên không chuyên đã tham gia chương trình. Quân đội, công an, học sinh, sinh viên ở Huế cũng được huy động để tham gia, đưa người xem lội ngược dòng thời gian. Họ đã đưa người xem đến với buổi thao diễn thủy binh từng diễn ra trong quá khứ. Ngoài lực lượng ở Huế, chương trình có sự giúp sức của trung tâm võ thuật đến từ Bình Định. Lễ thao diễn thủy binh có nhắc lại lễ khao lề thế lính Hoàng Sa. Đây là buổi lễ được hiểu như tế sống cho những người lính trước giờ lên đường. Thủy binh dưới thời chúa Nguyễn Phúc Loan (thế kỷ XVII) từng đi vào lịch sử với trận thắng đầu tiên của hải quân Việt Nam trước một lực lượng đến từ châu Âu. Tuy diễn xuất chỉ mang tính ước lệ, nhưng chương trình đã khơi dậy những ký ức hào hùng, ý chí quyết chiến quyết thắng của thủy binh thời chúa Nguyễn. Theo BTC thì “cuộc thao diễn thủy binh thời các chúa Nguyễn” là chương trình hoành tráng, quy mô nhất tại Festival Huế 2010.
