Ðây là một thử thách lớn, khi Hà Nội thiếu không gian công cộng, một số không gian còn nhếch nhác. Nhưng nếu có sự chung tay của chính quyền, các nhà thiết kế, nghệ sĩ và người dân, điều này hoàn toàn có thể trở thành hiện thực.
Phường Tân Mai (quận Hoàng Mai) vốn đất chật, người đông. Trước đây, có một sân chơi nhỏ ở khu dân cư số 8, nhưng khu đất ấy bị chiếm dụng làm bãi đỗ xe. Sau giờ đi học, trẻ con thường phải ở trong nhà. Nhưng bây giờ, bãi đỗ xe ấy đã “biến mất”, thay vào đó là một khu vui chơi. Những vật liệu tưởng chừng bỏ đi như lốp xe ô-tô cũ, tấm gỗ, thanh tre... đã được biến thành bập bênh, xích đu, ghế ngựa... sơn đủ mầu bắt mắt cuốn hút các em nhỏ. Các chuyên gia đã khéo léo thiết kế một hàng rào gỗ thấp chung quanh sân chơi, vừa tránh các phương tiện ra vào, vừa làm chỗ ngồi, chỗ nghỉ ngơi cho mọi người. Những bồn hoa nhỏ được trồng chung quanh sân chơi tạo nên một không gian xanh. Từ chiều đến tối, sân chơi tràn ngập tiếng cười của trẻ. Ông Lê Quang Huy, người sống ở đây hơn 40 năm cho biết: “Mọi người ai cũng thấy bất cập khi xe cộ đỗ bừa bãi, trẻ em thì không có chỗ chơi. Khi bãi đỗ xe bị dẹp và thay bằng sân chơi, nhân dân rất phấn khởi”. Sân chơi là kết quả của sự hợp tác ba bên: Doanh nghiệp xã hội Think playgrounds (Nghĩ về sân chơi trong phố), chính quyền và nhân dân địa phương.
Thiếu không gian công cộng là “căn bệnh” chung của nhiều khu dân cư tại Hà Nội và là thách thức trong việc nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân. Trong khi đó, không ít khu đất lại bị sử dụng lãng phí. Cuộc thi Thiết kế Việt Nam 2022 đã dành trọn hạng mục Thiết kế công cộng để các nhà thiết kế, các kiến trúc sư tìm lời giải cho các không gian công cộng, thông qua chủ đề “Hà Nội đẹp từng centimet”. Ở nơi đất chật, người đông như Hà Nội, việc có thêm những không gian công cộng hết sức khó khăn. Nhưng thực tế cũng cho thấy, dù có nhiều trở ngại, nhưng không ít không gian công cộng đã được hình thành, dù trước đó, có thể là khu đất đổ rác thải, bãi xe, hay bị chiếm dụng vì nhiều mục đích khác nhau. Chỉ riêng nhóm Think playgrounds đã cùng chính quyền địa phương các quận: Ðống Ða, Ba Ðình, Hoàn Kiếm, Ðông Anh... triển khai xây dựng hàng chục không gian công cộng hữu ích trên địa bàn thành phố. Mới đây, Mạng lưới Vì một Hà Nội đáng sống cũng kết hợp với chính quyền, các tổ chức và nhân dân trên địa bàn quận Hoàn Kiếm cải tạo khu vực đổ phế thải bên bờ sông Hồng thành một “vườn rừng trong phố”. Tại tọa đàm thiết kế công cộng với chủ đề “Hà Nội đẹp từng centimet” vừa mới tổ chức, Chủ tịch UBND quận Hoàn Kiếm Phạm Tuấn Long cho biết: “Ngay trung tâm phố cổ trước đây cũng có một tụ điểm của tệ nạn ma túy. Sau đó, chính quyền quận Hoàn Kiếm đã tập trung nguồn lực để cải tạo nơi đó thành một không gian của cộng đồng. Ðó là Trung tâm Giao lưu văn hóa Phố cổ bây giờ. Những hoạt động văn hóa cho cộng đồng thường xuyên được tổ chức tại đây phục vụ nhân dân”. Ðể giải quyết bài toán không gian công cộng, được phép của thành phố, quận đã tổ chức các không gian đi bộ. Ban đầu ý tưởng này gặp không ít ý kiến trái chiều, nhưng với sự quyết tâm, quận Hoàn Kiếm đã tổ chức thành công. Các không gian đi bộ không chỉ tạo thêm điểm vui chơi mà còn thu hút khách du lịch. Chủ tịch UBND quận Hoàn Kiếm Phạm Tuấn Long cho biết, trong tương lai, quận Hoàn Kiếm sẽ tiếp tục mở rộng không gian công cộng trên địa bàn, thậm chí còn “tiến ra sông Hồng”.
Việc cải tạo các không gian công cộng hiện nay đã thuận lợi hơn trước khi có sự tham gia của nhiều tổ chức, doanh nghiệp xã hội, nhà nghiên cứu, nhà thiết kế. Nhiều doanh nghiệp, tổ chức sẵn sàng tham gia vì mục đích phi lợi nhuận. Ngoài hoạt động của các nhóm: Think playgrounds, Vì một Hà Nội đáng sống..., Tiến sĩ Trần Hậu Yên Thế cũng là người tham gia vào xây dựng, cải tạo nhiều không gian nghệ thuật trên địa bàn. Hiện anh đang phối hợp với nhóm “Cùng dính” thực hiện ý tưởng cầu đi bộ trên phố Trần Nhật Duật. Cây cầu sẽ tạo cho người đi có cảm giác như đi vào thủy cung, vì phía bên kia cầu là sông Hồng. Anh cũng tin tưởng vào việc Hà Nội có thể “đẹp từng centimet”.
Vấn đề tiếp theo phụ thuộc vào nỗ lực của chính quyền và người dân địa phương. Về xu hướng thiết kế, theo nhà nghiên cứu Nguyễn Anh Tuấn, để “Hà Nội đẹp từng centimet” thì các thiết kế nên hướng đến “giảm cứng hóa, tăng xanh”. Xu hướng này là xu thế chủ đạo của thế giới trong giảm thiểu khí thải carbon, tăng cường sử dụng các vật liệu tái chế. Tại tọa đàm, nhiều nhà thiết kế đều cho rằng, cùng với chính quyền, giới chuyên môn, để có được thành công bền vững, rất cần cư dân địa phương tham gia vào thiết kế không gian công cộng. Bởi đó chính là chủ thể của những không gian này.
