Chuyện về những dòng họ tự quản ở đất Tổ

Mỗi khi đến ngày giỗ họ hay có sự kiện trọng đại, con cháu họ Lương ở xã Vân Du, huyện Ðoan Hùng (Phú Thọ) từ các nơi tề tựu đông đủ, kiểm điểm những việc đã thực hiện trong năm, biểu dương việc tốt, nhưng cũng chân thành góp ý, phê phán tồn tại, vi phạm quy ước dòng họ và cùng nhau thảo luận, đề ra phương hướng năm tới. Khi được chính quyền địa phương, mặt trận Tổ quốc và công an tuyên truyền vận động, bà con trong họ bàn bạc với nhau quyết tâm xây dựng dòng họ mẫu mực, văn hóa trên tinh thần tự quản. Ông Lương Hồng Nhâm cho biết, bí quyết thành công của họ Lương là các cụ luôn gương mẫu, thành viên trong họ đoàn kết, thương yêu giúp đỡ nhau. Ai mắc lỗi, làm chuyện chưa phải đạo, các cụ có uy tín trong họ đến tận nhà gặp gỡ, khuyên bảo, giải quyết; tạo điều kiện sửa chữa. Với tinh thần "lá lành đùm lá rách", nhiều gia đình hoàn cảnh khó khăn được cho vay không tính lãi, khi gặp nạn, ốm đau được giúp đỡ, tận tình, bố mẹ túng bấn đến đâu cũng cố gắng cho con ăn học, các cháu học giỏi cũng được quỹ khuyến học dòng họ khen thưởng kịp thời. Năm cặp vợ chồng trong họ sau một thời gian chung sống xảy ra chuyện "cơm chẳng lành, canh chẳng ngọt" đến mức làm đơn ly hôn hay chuyện tranh chấp giữa anh em trong họ đều được giải quyết ổn thỏa, êm đẹp. Ðáng mừng là người họ Lương chưa có ai vi phạm pháp luật, mắc tệ nạn xã hội và luôn nêu cao tinh thần cảnh giác, chủ động bảo vệ tài sản, tích cực phòng, chống tội phạm. Giữa đêm khuya, trên đường liên thôn, ông Lương Văn Quảng phát hiện hai đối tượng nghi vấn đi  xe máy mang theo một tải xác rắn đã tri hô và gọi một số người trong họ đuổi theo, bắt được hai tên trộm. Không chỉ có họ Lương, mười năm qua, bà con họ giáo Vân Du luôn phát huy truyền thống đoàn kết, sống tốt đời đẹp đạo, kính chúa yêu nước, không vi phạm pháp luật, mắc tệ nạn xã hội, thực hiện tốt hương ước, nếp sống văn hóa, phối hợp phát hiện kịp thời các vụ trộm, tiêu thụ tiền giả, lừa đảo.

 Ngay sau khi tái lập tỉnh, Tỉnh ủy Phú Thọ chỉ đạo các ngành, các cấp tiếp tục xây dựng phong trào quần chúng nhân dân tự quản trên địa bàn dân cư. Hàng chục nghìn mô hình tự quản được thành lập ở khắp các xóm làng, khu phố, đoàn thể như tổ liên gia tự quản, tổ ANND, tổ tự quản, đội thanh niên xung kích, trong đó dòng họ tự quản (DHTQ) về ANTT thật sự là điểm sáng. Mô hình DHTQ về ANTT khơi dậy ý thực tự hào của họ tộc và con cháu, ngày càng phát huy hiệu quả cao bởi ưu thế các gia đình thường sống quây quần ở thôn, xóm; lại là người cùng một nhà nên việc khuyên bảo, giải quyết vấn đề nhanh gọn, thấu đáo, tình cảm. Các dòng họ lấy lẽ phải, điều thiện, truyền thống cha ông làm nền tảng dạy bảo con cháu sống phải đạo, góp phần xây dựng quê hương phồn vinh. Mỗi dòng họ có tộc ước, hương ước riêng, trong đó đề cao khuyến học, trách nhiệm  mỗi gia đình giáo dục con cháu không phạm tội, mắc tệ nạn xã hội, không sinh con thứ ba, tổ chức hiếu hỷ tiết kiệm, không ngược đãi ông bà, cha mẹ, bạo hành anh em, vợ con, không trốn tránh nghĩa vụ công dân, tránh thất học, thất nghiệp, đói nghèo; không mất đoàn kết trong họ hàng, làng xóm. Bên cạnh nội lực của dòng họ, có sự cổ vũ, giúp sức của chính quyền và công an cơ sở. Các dòng họ bảo vệ tài sản gia đình mình, tự hòa giải mâu thuẫn tranh chấp ngay từ khi mới phát sinh, tích cực phòng, chống tội phạm và tệ nạn xã hội. Cách đặt vấn đề thấu tình đạt lý, vì tình nghĩa họ mạc "tối lửa tắt đèn có nhau" mà việc lớn thành nhỏ, việc nhỏ thành không. Các cháu có biểu hiện hư hỏng, vi phạm pháp luật đều được cảm hóa, tạo điều kiện sửa chữa, hoàn lương tiến bộ. Ông Dương Văn Hải, trưởng họ Dương, ở xã Cao Xá (Lâm Thao) cho biết, sau khi thăm quan mô hình DHTQ ở xã Sơn Lũng, đã xây dựng mô hình tự quản trong dòng họ mình, trong đó chú trọng xây dựng nội bộ đoàn kết, thấy bà con xóm giềng gặp sự cố phải nhiệt tình giúp đỡ, tránh tình trạng "đèn nhà ai nhà nấy rạng". Từ những thí dụ cụ thể từ thực tiễn cuộc sống, tấm gương mẫu mực của bề trên, "mưa dầm thấm lâu", con cháu trong họ noi theo, chăm chỉ lao động, sống lương thiện. Vốn là giáo viên dạy cấp I, ông rất chú trọng việc học cho lớp trẻ, lập quỹ khuyến học trong họ. Khi cháu Dương Ðình Quân học lớp 6, ngỗ ngược, nhận thức kém, hay trộm cắp vặt, ông họp họ, yêu cầu bố mẹ giáo dục, bà con trong họ tận tình bảo ban giúp đỡ, giờ đã chăm ngoan. Cũng nhờ vòng tay yêu thương, đùm bọc của họ Tạ mà ông Tạ Hữu Mai cứu được hai người con trai trót  mắc nghiện làm lại cuộc đời. Trò chuyện với chúng tôi ngay tại căn nhà nhỏ trong ngôi làng cổ ở xã Trưng Vương (TP Việt Trì), ông Mai không kìm nén nổi nỗi mừng vui. Quá đau buồn, suy sụp khi biết tin con nghiện, ông nhờ cậy bà con trong họ, trong đó có ông Tạ Hữu Trường, nguyên cán bộ công an về hưu. Thương cháu dại dột, ông và các cụ trong họ, công an xã dày công giám sát chặt chẽ, cách ly hai con trai ông Mai, lựa lời khuyên nhủ và tạo việc làm khi đã từ bỏ ma túy. Giờ đây, tiếng cười đã trở lại trong căn nhà đầm ấm của ông.

Ðánh giá về mô hình dòng họ tự quản, điểm tựa cho phong trào quần chúng bảo vệ ANTQ và xây dựng xóm, làng văn hóa. Ðồng chí Tạ Phúc Long, Chủ tịch UBND xã Sơn Vi cho biết, các dòng họ đều làm tốt công tác xã hội hóa giáo dục, tự quản, bà con sống hòa thuận. Trung tá Nguyễn Văn Tình, cán bộ công an huyện Lâm Thao phụ trách xã nhận xét, hoạt động tự quản gắn liền vai trò của dòng họ với ANTT, các dòng họ đều ý thức được truyền thống tốt đẹp của cha ông, giáo dục con cháu và ganh đua cùng nhau tiến bộ. Dòng họ Ðinh Công ở xã Yến Mao (Thanh Thủy), xuất xứ từ dân tộc Mường, tỉnh Hòa Bình. Bà con trong họ không chỉ tự quản tốt mà còn cùng nhau "dồn điền, đổi thửa", xóa đói, giảm nghèo, hỗ trợ trong sản xuất giúp đỡ nhau phát triển kinh - tế xã hội. Con cháu dòng họ Lê Nguyễn ở xã Xuân Lộc (Thanh Thủy) dù môi trường, vị trí công tác nào mỗi khi gặt hái thành công trong những việc trọng đại đều về thắp hương, nghiêm cẩn báo cáo tiên tổ. Dòng họ luôn động viên, biểu dương khích lệ đúng nhưng cũng thẳng thắn phê bình nhắc nhở những trường hợp vi phạm tộc ước, thậm chí nếu vi phạm bốn điều cấm kị thì ghi vào gia phả để răn đe cho đời sau né tránh. 

Anh Tuấn