Chung quanh việc phát triển đàn thuỷ cầm

Ngày 27-2-2007, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn ban hành Quyết định số 17/2007/QÐ-BNN, quy định về điều kiện ấp trứng và chăn nuôi thủy cầm. Như vậy, sau hai năm tạm ngừng ấp nở, nuôi mới thủy cầm (từ ngày 4-2-2005 đến 27-2-2007), Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn lại cho phép chăn nuôi thủy cầm trở lại. Kể từ đó số lượng đàn thủy cầm tại các địa phương tăng đột biến, tăng hai, ba lần (theo số liệu của Cục Chăn nuôi), có địa phương tăng gấp tám, chín lần. Sau hơn hai tháng kể từ khi ban hành Quyết định 17, dịch cúm gia cầm bùng phát liên tục tại nhiều địa phương với tốc độ trung bình hai ngày/tỉnh. Theo Cục Thú y, đến ngày 3-6, dịch cúm gia cầm đã tái phát tại 15 tỉnh là: Nghệ An, Nam Ðịnh, Sơn La, Hải Phòng, Quảng Ninh, Bắc Giang, Ðồng Tháp, Cần Thơ, Ninh Bình, Bắc Ninh, Vĩnh Phúc, Hà Nam, Quảng Nam, Hưng Yên và Thái Bình. Diễn biến dịch rất phức tạp, có nguy cơ lan diện rộng. Ðây là đợt dịch bùng phát trái mùa, trong thời tiết hoàn toàn không thuận lợi đối với dịch cúm gia cầm. Ðặc biệt, dịch cúm phát triển mạnh ở các tỉnh phía bắc, nơi được coi là "thành trì" chống dịch trong suốt hai năm qua. Trước thực tế ấy, cần có những đánh giá thận trọng, khách quan về nguyên nhân của dịch bệnh, tìm biện pháp hữu hiệu cho việc khống chế, ngăn chặn dịch. Sau đây là ý kiến của các nhà quản lý, nghiên cứu, cán bộ chuyên ngành ở cơ sở... về vấn đề này.

Cục trưởng Cục Thú y, Tiến sĩ Bùi Quang Anh: Không quản lý tốt thì dịch xảy ra là tất yếu

Năm 2006, cúm gia cầm xảy ra ở 47 quốc gia trên khắp các châu lục, số người nhiễm cúm H5N1 vẫn tăng. Nguyên nhân tái bùng phát dịch do virus có trong môi trường. Do vậy, nếu tiêm phòng tốt thì virus sẽ không gây dịch trên đàn gia cầm khỏe mạnh, nếu kiểm soát tốt những con mới tái đàn thì dịch khó xảy ra. Khi đưa vịt, ngan mới vào nuôi, virus lập tức sẽ tiến công, khuếch tán làm cho cường độ và số virus tăng nhanh, làm lây bệnh sang cả con đã tiêm phòng. Hiện nay, số ngan, vịt mới nở không quản lý được, người nuôi thì theo thời vụ, chủ yếu là vịt thương phẩm, nên họ ngại tiêm phòng.

Do cho phép ấp nở nhưng không quản lý chặt chẽ, theo đúng tinh thần của Quyết định 17, cộng với tư tưởng chủ quan của người dân cho nên tỷ lệ tiêm phòng đạt thấp. Thí dụ xã Diễn Thọ (ổ dịch cúm gia cầm xảy ra đầu tiên ở Nghệ An), chỉ tiêm được 40%. Ðợt tiêm phòng này các địa phương triển khai chậm, ngay xã Tân Mỹ (Yên Dũng, Bắc Giang) vừa phát dịch cúm gia cầm cũng chưa tiêm phòng đợt 1.

Không quản lý tốt thì dịch xảy ra là tất yếu. Thậm chí  người dân giấu không báo việc nuôi vịt. Có trường hợp hộ chăn nuôi hàng nghìn con cũng chỉ tiêm phòng số lượng rất ít.

Phát triển chăn nuôi thủy cầm trong điều kiện dịch vẫn còn ủ bệnh là rất khó! Việc tổ chức tiêm phòng thủy cầm một cách hiệu quả cũng hết sức khó khăn do môi trường sống rộng, dễ lây lan. Thực tế, việc triển khai Quyết định 17 về cho phép ấp nở và chăn nuôi thủy cầm tại các địa phương gặp nhiều bất cập, do lực lượng thú y cơ sở mỏng về lực lượng, không mạnh về chuyên môn. Nhiều địa phương chưa quản lý chặt đàn thủy cầm theo đúng tinh thần của quyết định. Khi chưa có dịch, ngày 27-4, Cục Thú y đã có Công điện số 06 gửi các tỉnh, thành phố và các ngành liên quan về việc thực hiện nghiêm công tác kiểm dịch, kiểm soát vận chuyển thủy cầm, phòng dịch cúm tái phát, đồng thời cử đoàn cán bộ xuống các địa phương trọng điểm để kiểm tra, hướng dẫn thực hiện và tháo gỡ khó khăn. Nhưng cho đến bây giờ "điểm nóng" chăn nuôi vịt ở Phú Xuyên (Hà Tây) vẫn chưa cấp được kiểm dịch, chỉ mới quản lý được 30-40% số lượng vịt, ngan. Chúng tôi đã nhiều lần đề nghị Cục Chăn nuôi sớm có văn bản hướng dẫn quy hoạch cơ sở ấp trứng, chăn nuôi thủy cầm cho các địa phương, hướng dẫn quy trình kỹ thuật chăn nuôi thủy cầm, xây dựng chính sách khuyến khích chăn nuôi thủy cầm theo hướng tập trung bảo đảm an toàn sinh học. Tôi cho rằng Việt Nam hiện nay quản lý con vịt rất khó trong điều kiện chăn nuôi nhỏ lẻ. Qua kiểm tra, việc tổ chức thực hiện tại các địa phương hầu như bị buông lỏng.

Dưới góc độ chuyên môn thú y, muốn phòng, chống bệnh truyền nhiễm phải quản lý được đàn gia súc, gia cầm. Ba khâu chủ chốt trong quy trình phòng, chống dịch bệnh: quản lý được nguồn gốc gia cầm, giảm đàn, gây miễn dịch (tiêm phòng). Hiện nay nhiều nơi không làm được cả ba khâu này!

Biện pháp quan trọng hàng đầu là siết chặt quản lý việc ấp nở, vận chuyển thủy cầm theo tinh thần Quyết định 17/2007/QÐ-BNN ngày 27-2 và Hướng dẫn số 366/TY-KD ngày 19-3 về việc thực hiện vệ sinh thú y đối với chăn nuôi, bảo quản trứng, ấp trứng và vận chuyển thủy cầm, trứng thủy cầm.

Thực hiện nghiêm các quy định của bộ về tổ chức tiêu độc khử trùng thường xuyên. Vấn đề là phải quản lý được hoạt động ấp nở (nguồn gốc con giống, trứng lấy ở đâu?), đồng thời phải quản lý được vận chuyển đến đâu, tổ chức tiêm phòng đúng quy trình và các biện pháp khác như vệ sinh tiêu độc, an toàn sinh học, kiểm soát giết mổ, vận chuyển gia cầm...

Chi cục trưởng Thú y Vĩnh Phúc Bùi Như Ý: Thực hiện Quyết định 17 ở cơ sở gặp rất nhiều khó khăn

Vĩnh Phúc là địa phương mới phát dịch tại hai hộ chăn nuôi ở thị trấn Hương Canh, huyện Bình Xuyên. Từ đầu năm 2007 đến nay, UBND tỉnh, Ban chỉ đạo phòng, chống dịch bệnh gia súc, gia cầm tỉnh đã liên tục chỉ đạo phòng, chống dịch cúm gia cầm tái phát trên địa bàn. Cụ thể, tháng 1-2007, toàn tỉnh đã tổ chức tiêm phòng bổ sung vắc-xin cúm cho đàn gia cầm được 894.813 con gà và 112.186 con vịt. Tỉnh đầu tư 11 nghìn lít thuốc sát trùng để khử trùng tiêu độc chuồng trại, môi trường chăn nuôi trên phạm vi toàn tỉnh được 227 nghìn hộ. Tháng 4, 5-2007, tổ chức tiêm phòng được 2.410.356 con gà (đạt 86,5% kế hoạch) và 616.440 con vịt (đạt 93,8% kế hoạch).

 Từ ngày 28, 29-5, tại hai hộ nuôi 2.460 con vịt (50 - 55 ngày tuổi, chưa tiêm phòng vắc-xin  cúm gia cầm) ở thị trấn Hương Canh, huyện Bình Xuyên đã phát dịch làm chết 1.080 con (kết quả xét nghiệm ngày 30-5 của Trung tâm chẩn đoán thú y T.Ư bảy mẫu đều dương tính với virus cúm H5N1). UBND tỉnh đã công bố dịch và chỉ đạo bao vây dập dịch khẩn cấp tại Hương Canh, Bình Xuyên theo đúng chỉ đạo của Thủ tướng và Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn. Ðồng thời chỉ thị và triển khai kế hoạch tiêm phòng bổ sung cho đàn gia cầm mới phát sinh đến tuổi tiêm phòng và chưa tiêm phòng đợt 1-2007, khử trùng tiêu độc toàn tỉnh.

Gia cầm mới phát sinh chủ yếu là vịt, ngan, sau khi có Quyết định số 17 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho nuôi mới thủy cầm. Từ ngày 1-3-2007 đến nay, đàn vịt, ngan nuôi mới ở từng cơ sở chưa kiểm soát được. Do địa bàn rộng, có xã 19 - 20 thôn trong khi chỉ có một cán bộ thú y cơ sở. Ðàn vịt nuôi mới phát triển  ra hằng ngày, không có đợt cụ thể nào. Chăn nuôi chủ yếu vẫn nhỏ lẻ, phân tán. Người chăn nuôi không khai báo cho thôn hay cán bộ thú y về việc nuôi vịt của mình do đó không có biện pháp khả thi để quản lý.

 Tiêm phòng bổ sung cho vịt, ngan yêu cầu hai lần, cùng với việc nuôi mới liên tục diễn ra hằng ngày ở các hộ thì việc tiêm bổ sung triệt để 100% một cách liên tục là rất khó khăn. Tại các hộ, cơ sở ấp trứng gia cầm nói chung và thủy cầm nói riêng phần lớn là trứng thu mua từ nhiều đàn gia cầm đẻ khác nhau, không đủ điều kiện để kiểm dịch, nhất là thủy cầm.

Xét về điều kiện cho chăn nuôi phát triển, Quyết định 17 của bộ là đúng, nhưng để thực hiện ở cơ sở gặp rất nhiều khó khăn.

Chủ tịch Hội Thú y, GS Ðào Trọng Ðạt: Phát triển đàn thủy cầm vào lúc nào thì hợp lý ?

Trước tiên, phải khẳng định rằng chủ trương phát triển chăn nuôi thủy cầm là hết sức đúng đắn, đặc biệt khu vực đồng bằng sông Cửu Long và đồng bằng sông Hồng, nhiều nông dân có thu nhập cao từ chăn nuôi thủy cầm. Ở đồng bằng sông Cửu Long, thủy cầm cũng có tác dụng làm cân bằng sinh thái, phát triển nguồn lợi thủy sản. Vịt thả đồng bắt ký chủ trung gian của rầy nâu, nên cũng góp phần làm tăng năng suất lúa. Nhưng trong tình hình dịch cúm gia cầm diễn biến phức tạp như hiện nay, chúng ta cần cân nhắc giữa cái lợi và hại, phát triển đàn thủy cầm vào lúc nào thì hợp lý? Biện pháp tổ chức thực hiện ra sao? Theo tôi, việc phát triển thủy cầm ồ ạt vào thời điểm này là chưa đúng lúc, nên dịch cúm gia cầm nổ ra là điều khó tránh!

Có thể phân tích: những năm đầu dịch cúm gia cầm xảy ra có thể do nguồn bệnh từ nước ngoài hoặc chim hoang dã. Nhưng hiện nay khi nước ta đã trải qua những đợt dịch cúm, nguồn bệnh lưu cữu trong môi trường rất nhiều (chủ yếu từ thủy cầm hoang dã), nó tiếp xúc rất gần với thủy cầm nhà, nên rất dễ bị nhiễm bệnh.

Dịch cúm xuất phát từ những đàn vịt chưa tiêm phòng. Sau 17 tháng kiểm soát dịch cúm gia cầm khá thành công, dịch tái phát mạnh như vậy vì trong thời gian qua, chúng ta cấm ấp nở và nuôi thủy cầm, cũng có tác dụng nhất định. Nó hạn chế số lượng thủy cầm, ở mức độ có thể quản lý được đàn thủy cầm là đối tượng mẫn cảm với virus cúm H5N1.

Việc nuôi thủy cầm hiện nay, tôi đề nghị uốn nắn lại. Phải có biện pháp tổ chức chỉ đạo quyết liệt đến tận người dân, đẩy mạnh tuyên truyền trên hệ thống loa đài và các phương tiện truyền thông. Ðiều quan trọng hơn, chúng ta phải tổ chức thực hiện đến người dân, tổ chức chuyên môn, cơ quan tại địa phương. Tất cả phải đồng bộ!

Theo tôi, chúng ta đang mắc sai lầm vì đã không phân tích, kiểm tra xem các địa phương đủ năng lực quản lý, giám sát để khống chế được dịch bệnh chưa.

Tôi đề nghị Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn nhanh chóng đầu tư nâng cao năng lực ngành thú y, hoàn thiện tổ chức hệ thống thú y. Hiện nay, năng lực chuyên môn của anh em đã khá hơn trước rất nhiều nhưng cơ sở vật chất kỹ thuật yếu. Thí dụ như muốn thử vắc-xin bằng công cường độc thì không có phòng thí nghiệm.

Cần phát triển đàn thủy cầm nhưng phải có biện pháp cụ thể, từng bước một, rất thận trọng. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn phải chỉ đạo rất chặt chẽ Cục Chăn nuôi nhanh chóng tổ chức biện pháp thực hiện cụ thể. Văn bản đã có, nhưng biện pháp tổ chức thực hiện không có. Công tác tổ chức phòng, chống dịch liên quan rất nhiều ngành. Liên quan đầu tiên là chính quyền các cấp.

Trước khi ban hành quyết định phải đánh giá nghiêm túc xem các địa phương đã chuẩn bị đủ điều kiện, đủ biện pháp thực hiện như cơ sở vật chất, lực lượng kiểm tra, giám sát và thực thi các biện pháp vệ sinh thú y chưa... Không thể nói chung chung được.

Trưởng bộ môn virus (Viện Thú y), Tiến sĩ Nguyễn Tiến Dũng: Phải kết hợp giữa tiêm phòng với quản lý chăn nuôi và lưu thông sản phẩm gia cầm

Virus cúm độc lực cao là loại mầm bệnh đặc hiệu, có nghĩa là tự bản thân virus đủ để gây bệnh cho gia cầm mà không cần thêm yếu tố nào khác (như điều kiện môi trường, thời tiết, vệ sinh hay dinh dưỡng, chăm sóc...). Khác với bệnh do vi trùng như bệnh lao, thường phát ra ở những người thiếu dinh dưỡng hoặc làm việc quá sức..., bệnh do virus phát ra ngay trên các cá thể khỏe mạnh nhất. Như vậy, bệnh xảy ra khi có gia cầm mẫn cảm (không có miễn dịch), có virus tồn tại, virus và gia cầm có điều kiện gặp nhau. Chúng tôi xin phân tích từng điểm một:

 Việc có nhiều gia cầm mẫn cảm do hai nguyên nhân. Thứ nhất là, tiêm phòng đã không tạo ra miễn dịch đầy đủ. Thứ hai là, hiện tượng tăng đột biến đàn gia cầm. Ðã có chương trình giám sát sau tiêm phòng để theo dõi hiệu lực tiêm phòng. Lẽ ra, kết quả giám sát phải được dùng để phát hiện địa phương nào tiêm chưa tốt cần phải tiêm bổ sung. Trên thực tế, việc tiêm phòng đã được tiến hành vào ba đợt (cuối năm 2005; đầu và cuối năm 2006) cùng một lúc và đều khắp trong cả nước. Như vậy, việc giám sát sau tiêm phòng không còn nhiều ý nghĩa. Việc tăng đàn, nhất là đàn thủy cầm (ngan và vịt) có một phần nguyên nhân là cho phép ấp nở và chăn nuôi lại thủy cầm vào tháng 3-2007. Các ổ dịch gần đây xảy ra chủ yếu trên đàn thủy cầm phản ánh hiện tượng này. Tuy nhiên, việc cho phép ấp nở thủy cầm không phải là nguyên nhân chính. Lý do là dịch cúm gia cầm đã xảy ra chủ yếu trên đàn thủy cầm vào vụ đông xuân 2004-2005, lúc đó chúng ta chưa tiêm phòng cho gia cầm.

Về việc tồn tại virus H5N1: Do được tiêm phòng, đàn gia cầm nhiễm virus sẽ không phát bệnh để có thể dễ dàng phát hiện được bằng mắt thường. Việc dịch cúm cùng lúc xuất hiện ở nhiều địa phương một lần nữa chứng minh rằng virus cúm có mặt ở khắp nơi chỉ cần có cơ hội (có gia cầm mẫn cảm) là dịch nổ ra. Vi-rút tồn tại được còn do hiện tượng giấu dịch. Càng giấu, dịch càng lây lan mạnh cho đến khi bùng phát khắp nơi không thể giấu được nữa nhưng đó là lúc đã quá muộn. Cũng cần xem xét đến việc thông báo dịch. Không kể người sản xuất, địa phương có dịch nếu thông báo công khai, hậu quả sẽ là bị khiển trách hoặc mất thành tích. Hệ thống thông báo dịch không chạy trơn tru được là vì vậy. Cũng như vậy với việc thông báo kết quả tiêm phòng.

Cuối cùng, về nguyên nhân virus và gia cầm gặp nhau: Phải khẳng định rằng sau khi tiêm phòng, các biện pháp khác (giết mổ tập trung, nuôi nhốt, an toàn sinh học, kiểm soát vận chuyển, quy hoạch chăn nuôi...) để phòng bệnh cúm đã bị buông lỏng. Dù đã được cảnh báo rằng tiêm phòng chỉ là một biện pháp phù trợ, không ít người đã lấy đó làm biện pháp duy nhất, một thứ thuốc chữa bách bệnh. Các hội nghị quốc tế về bệnh cúm đều khẳng định phòng, chống bệnh cúm phải dựa vào hai trụ cột chính. Ðó là kỹ thuật và quản lý. Trong đó biện pháp quản lý là chính. Tiêm phòng đã làm lu mờ các biện pháp quản lý chăn nuôi và lưu thông sản phẩm gia cầm.

- Theo dự toán thực hiện Dự án sử dụng vắc-xin nhằm khống chế và thanh toán bệnh cúm gia cầm thể độc lực cao H5N1 giai đoạn 2 (2007 - 2008), ngân sách Trung ương: 185.245.016.000 đồng; ngân sách địa phương: 92.690.000.000 đồng. - Mục tiêu đề ra, tỷ lệ tiêm phòng phải đạt tối thiểu là 80% số gia cầm trong diện tiêm. Số gia cầm được tiêm trong mỗi đợt khoảng 80 triệu con gà, 30 triệu con vịt, năm triệu con ngan. - 63 tỉnh đang triển khai công tác tiêm phòng đợt 1 năm 2007. Tổng số gia cầm tiêm được là 127,3 triệu con, trong đó gà là 76,8 triệu con; vịt là 47,05 triệu con; ngan là 3,45 triệu con. Ngoài ra, các công ty chăn nuôi lớn đã sử dụng hơn 8,15 triệu liều vắc-xin TROVAC. - 41 tỉnh, thành phố đã cơ bản hoàn thành tiêm phòng vắc-xin cúm gia cầm lần 1 đợt 1 năm 2007. - Ngoài 160 triệu liều vắc- xin cúm gia cầm đã nhập về theo kế hoạch, Cục Thú y tiếp tục nhập thêm 100 triệu liều vắc-xin H5N1 nữa để phục vụ việc tiêm phòng bổ sung.