Vietnam Airlines lo “chảy máu” chất xám phi công

Thành công trong tự đào tạo phi công

Cách đây 25 năm, lực lượng phi công, kỹ sư máy bay ở Việt Nam được đào tạo hoàn toàn tại nước ngoài với chi phí khoảng 200 nghìn USD/người, phần lớn phải dựa vào nguồn vốn ODA hoặc nguồn lực từ không quân chuyển sang, có chuyển loại. Tuy nhiên, từ đầu năm 2000 đến nay, hãng hàng không VNA trên cơ sở tự chủ bằng giải pháp xã hội hóa, đã hoàn toàn chủ động trong công tác đào tạo, quản lý, sử dụng nguồn lực phi công, kỹ thuật máy bay.

Hãng hàng không VNA đang khai thác, vận hành hơn 115 máy bay, với tổng số cán bộ nhân viên hơn 20 nghìn người, trong đó lực lượng phi công 1.200 người, kỹ sư máy bay 2.500 người, đội ngũ tiếp viên 3.000 người.

“Tiếp viên hay phi công cũng giống như lính hải quân, thủy thủ tàu viễn dương,… có đặc thù hoạt động trong điều kiện hết sức ngặt nghèo. Đó là xa nhà, môi trường làm việc liên quan mật thiết đến vấn đề an toàn, có tính đặc thù rất cao. Để đào tạo một phi công lái chính máy bay thông thường như Airbus A320, A321, hãng cần ít nhất 3 - 4 năm đào tạo cơ bản, còn phi công lái máy bay cỡ lớn như Airbus A350, Boeing 787, cần tới 7 - 8 năm”, Tổng Giám đốc Dương Trí Thành nhấn mạnh.

Trong thời kỳ đầu, VNA phải sử dụng giải pháp “ăn xổi”, đi thuê lao động nước ngoài để tiếp thu, vận hành ngay máy móc công nghệ cao, tàu bay mới trong bối cảnh nhân lực nội địa chưa đáp ứng được. Tuy nhiên, cái giá phải trả cho việc này chính là chi phí nhân công rất cao.

Với việc tập trung xây dựng cơ sở đào tạo trong nước, VNA đã đào tạo gần 800 trong tổng số 1.200 phi công là người Việt Nam, chỉ còn thiếu khoảng 400 phải tuyển phi công nước ngoài. Hiện tại, tỷ lệ phi công là người Việt Nam của VNA chiếm khoảng 75%, chứng minh sự thành công của việc đầu tư, tự đào tạo nhân lực chất lượng cao, qua đó nâng cao năng lực cạnh tranh, giảm chi phí của doanh nghiệp.

Để làm được điều này, ngay từ đầu, VNA đã tập trung lớn nguồn lực xây dựng cơ sở đào tạo. Bên cạnh trung tâm huấn luyện bay ở TP Hồ Chí Minh, hãng còn thành lập thêm Công ty cổ phần Bay Việt để huấn luyện phi công. Hãng đã chủ động góp vốn đầu tư tổ hợp buồng lái mô phỏng (SIM) máy bay hiện đại để huấn luyện phi công nhiều loại máy bay như Boeing 787, Airbus A350, A321.

Một trong những bài học thành công là phải xây dựng kế hoạch bảo đảm nguồn nhân lực đồng bộ ngay từ đầu với kế hoạch phát triển. Để có được 160 phi công của đội tàu bay 11 chiếc Boeing 787-9 đang khai thác, ngay từ những năm 2008, VNA đã tuyển chọn, chuẩn bị lực lượng và chuyển loại cũng như chuyển giao công nghệ, đòi hỏi thời gian đào tạo khá dài.

Đội ngũ kỹ sư máy bay cũng tương tự, trong hơn 2.500 người được đào tạo tại VNA, có khoảng 1.200 người đạt trình độ quốc tế, được cấp chứng chỉ an toàn hàng không của các tổ chức Hàng không uy tín trên thế giới như FAA (Mỹ), EASA (châu Âu). Các cơ sở bảo dưỡng kỹ thuật máy bay của VNA có thể bảo dưỡng kỹ thuật máy bay của chính mình và cho máy bay của các hãng hàng không khác tại Việt Nam như Vietjet, Bamboo hoặc nhận đơn hàng từ các hãng hàng không trong khu vực cũng như quốc tế.

Đối diện nguy cơ “chảy máu” chất xám

Theo tiết lộ của Tổng Giám đốc Dương Trí Thành, tại VNA hiện nay, mức lương của phi công Việt Nam đang được đẩy dần lên bằng khoảng 75% phi công nước ngoài, cao nhất là 300 triệu/tháng; chế độ bảo hiểm sức khỏe phi công đang áp dụng mức 100 triệu đồng/năm; bảo hiểm hưu trí tự nguyện 300 triệu đồng/năm. Trung bình, phi công Việt Nam đạt mức thu nhập hằng tháng khoảng 150 triệu đồng.

Tổng Giám đốc Dương Trí Thành.

So với mặt bằng chung, đây là mức thu nhập "mơ ước" nhưng trong bối cảnh hàng không cạnh tranh ngày càng gay gắt như hiện nay, các phi công đòi hỏi mức thu nhập cao hơn và lãnh đạo VNA cũng hiểu rõ điều đó. Tuy nhiên, VNA dù đã là công ty cổ phần, nhưng bản chất vẫn hoạt động theo các quy định của doanh nghiệp nhà nước. Cho đến nay, tổng quỹ lương từ lao động đặc thù đến lao động thông thường đều phải áp dụng theo đúng chính sách quy định. Kể cả trong trường hợp công ty có năng lực tài chính, cũng không thể linh hoạt tăng lương cho anh em để bảo đảm nguồn lực.

Từ khi thị trường hàng không có sự cạnh tranh mạnh hơn với sự tham gia của nhiều hãng, VNA đang đối diện gay gắt với nguy cơ “chảy máu” chất xám do các doanh nghiệp mới sẵn sàng đưa ra mức thu nhập cao để thu hút, "kéo" phi công của hãng này. Trong giai đoạn đầu phát triển, VNA có thể coi đây là trách nhiệm của hãng hàng không quốc gia, đào tạo nhân lực chung cho ngành hàng không Việt Nam. Tuy nhiên, nhân sự một đội bay của hãng đã bị hãng khác "câu" mất tới 30% thì trở thành điều bất hợp lý.

Việc đầu tư cơ sở đào tạo phi công, kỹ sư máy bay một cách bài bản đòi hỏi mất rất nhiều thời gian, công sức và tiền của. Chính vì vậy, lãnh đạo VNA cho rằng, không ai có thể yên tâm đầu tư lâu dài khi phải đối diện với những sự bất ổn, đảo lộn về thị trường như vậy.

Từ đó, để doanh nghiệp có điều kiện xây dựng và phát triển đội ngũ nhân lực chất lượng cao, cũng như tạo điều kiện cho doanh nghiệp đầu tư lâu dài, yên tâm phát triển bền vững và không bị xáo trộn,... lãnh đạo VNA kiến nghị các bộ, ngành rà soát các quy định trong Bộ luật Lao động và các bộ luật chuyên ngành, căn cứ những ngành nghề cụ thể, nhằm bảo đảm doanh nghiệp cạnh tranh bình đẳng trên thị trường.

Đơn cử như quy định về thời hạn báo trước khi chấm dứt hợp đồng lao động, nghĩa vụ đầu tư cho đào tạo của người sử dụng lao động, nghĩa vụ bồi hoàn chi phí đào tạo trước khi chuyển sang làm việc cho doanh nghiệp khác,... Bên cạnh đó, cần ban hành các quy định về kế hoạch sản xuất kinh doanh, mở rộng đội tàu bay của các hãng hàng không phù hợp, đồng bộ quy hoạch, tốc độ phát triển hạ tầng, kỹ thuật của đất nước.

Bộ trưởng Giao thông vận tải Nguyễn Văn Thể cũng thống nhất ý kiến, đối với lao động kỹ thuật cao, đặc thù như phi công, cần có những quy định riêng trong Bộ luật Lao động, các Nghị định của Chính phủ để bảo đảm nguồn nhân lực. Bộ trưởng cũng đồng thuận kiến nghị của Hãng hàng không Quốc gia Việt Nam, bởi VNA không chỉ làm nhiệm vụ kinh doanh mà còn có vai trò phục vụ nhiệm vụ chính trị và an ninh quốc gia.

Trước kiến nghị của VNA và các doanh nghiệp khác, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc nhận định, đang có tình trạng “chảy máu” chất xám ở một số doanh nghiệp lớn sau khi đào tạo được nguồn nhân lực kỹ thuật cao (có tình trạng liên quan phi công) và yêu cầu các bộ ngành nghiên cứu, tìm giải pháp tháo gỡ, trong đó cần bài toán đào tạo lâu dài.