Tìm hiểu Việt Nam qua những... bài thơ đi sứ

* Một nhà nghiên cứu Mỹ tìm hiểu Việt Nam qua những bài thơ đi sứ của Việt Nam. Xuất phát từ đâu ông có ý tưởng độc đáo đó?

- Vì những bài thơ ấy rất khác với những điều mà các học giả Mỹ vẫn nghĩ.

* Ông có thể nói cụ thể hơn?

- Ở Mỹ các học giả nghiên cứu về Việt Nam nhiều nhất vào những thập kỷ 60 và 70 của thế kỷ trước, tức là trong giai đoạn chiến tranh.

Những người Mỹ đầu tiên nghiên cứu lịch sử Việt Nam vẫn quan niệm người Việt Nam đi theo tinh thần dân tộc chủ nghĩa, tức là giữ văn hóa riêng của mình, bởi lẽ họ thường xuyên phải chống lại nạn ngoại xâm. Và tư tưởng này là yếu tố rất quan trọng giúp người Việt Nam đoàn kết lại để chống Mỹ.

Xuất phát từ quan niệm đó, sách và bài viết của các học giả Mỹ thường hay xoay quanh chủ đề người Việt chống lại ảnh hưởng của nền văn hóa Trung Quốc.

Ban đầu tôi cũng nghĩ như vậy. Vì thế khi phát hiện ra những tài liệu gọi là thơ đi sứ , tôi hình dung nếu người Việt Nam mang tư tưởng ấy, ắt họ phải biểu hiện ra trong những bài thơ mà họ làm khi đi sứ sang Trung Quốc. Nhưng thực tế lại không phải như vậy.

* Vậy ông thấy những bài thơ đó như thế nào?

- Tôi thực sự ngạc nhiên khi thấy trong những bài thơ này dường như không có một thái độ kỳ thị hay phản ứng theo lối dân tộc chủ nghĩa như các học giả Mỹ vẫn nghĩ.

Ngược lại, trong các bài thơ đó, người Việt đi sứ thậm chí coi văn hóa Trung Quốc cũng là văn hóa của Việt Nam.

Các vị sứ giả Việt Nam, thường là các nhà Nho, cũng đọc Kinh Thi, mặc phẩm phục giống Trung Quốc. Họ đến Bắc Kinh, gặp những người Hàn Quốc, Nhật Bản và nói rằng tất cả đều là người một nhà, ít thấy nói đến văn hóa riêng của mình.

Tuy những người đi sứ chỉ là một nhóm người, không thể đại diện cho toàn bộ dân tộc Việt Nam, song trong một chừng mực nào đấy, những bài thơ đi sứ đã cho thấy một thái độ rất khác của người Việt đối với văn hóa Trung Quốc, ngược hoàn toàn với quan niệm của người Mỹ trước đây.

Do vậy, tôi quyết định thử nghiên cứu Việt Nam bắt đầu từ những bài thơ đó với hy vọng giúp giới học giả Mỹ thay đổi phần nào cách nhìn nhận trong vấn đề này.

* Ông vừa có một cuộc thuyết trình tại Viện Hán Nôm (Hà Nội) về "quan niệm địa lý Việt Nam thời phong kiến trong đó chính ông đề cập đến bài thơ Nam quốc sơn hà, và ông rất chú trọng đến chữ "thiên thư" trong bài thơ này. Theo ông đấy không phải là lòng tự tôn dân tộc sao?

- Có chứ, có điều tôi không thấy những bài thơ mạnh mẽ như vậy trong các tập thơ đi sứ. Nhưng tôi lại thấy lòng tự tôn dân tộc của người Việt Nam trong các bản dịch thơ đi sứ đó. Trong buổi thuyết trình đó, tôi đã tiếp thu được rất nhiều điều bổ ích từ phía những thính giả. Họ đã bổ sung cho tôi rất nhiều kiến thức để tôi tiếp tục nghiên cứu vấn đề mà tôi đề cập.

* Ông nghiên cứu văn hóa Việt Nam bằng cả chữ Hán và chữ Quốc ngữ?

- Trước kia, tôi quan tâm đến Trung Quốc và có kế hoạch nghiên cứu về những người Trung Quốc ở Đông - Nam Á. Nhưng Trung Quốc thì quá rộng lớn.

Sau đó tôi được biết rằng, trước thế kỷ 20, người Việt Nam dùng chữ Hán. Có người nói với tôi là ở Việt Nam có rất nhiều tài liệu chữ Hán vì Việt Nam chịu nhiều ảnh hưởng của văn hóa Trung Hoa, nhưng lại là một đất nước rất khác biệt so vái các nước khác ở châu Á. Tôi nghĩ rằng đó là một điều rất thú vị, vậy thì tại sao lại không tìm hiểu nó. Nên tôi bắt đầu học tiếng Việt cách đây sáu năm ở Hawaii.

* Còn tên cuốn sách, Đi qua những cột đồng, có nghĩa là thế nào?

- Người Việt Nam và người Trung Quốc đều biết đến truyền thuyết về việc Mã Viện dựng một cây cột đồng sau đó đọc thần chú để lập ra một biên giới. Sau đó cả người Việt Nam và Trung Quốc đã nói rất nhiều về chiếc cột đồng này nhưng không biết nó nằm ở đâu cả. Do đó tôi xem nó như biểu tượng của một biên giới, và người đi sứ phải vượt qua. Đấy chỉ là một cách ví von.

* Xin cám ơn ông!