Tìm giải pháp ngăn chặn nạn cát chảy ở Quảng Bình

Ruộng "nhất đẳng điền" bạc phơ màu cát

Sau bão số 9, chúng tôi đến khe nước chảy ngược từ động cát ven biển vào đồng ruộng thuộc thôn Mốc Ðịnh, xã Hồng Thủy (Lệ Thủy, Quảng Bình). Nước khe chảy xiết, cát trắng theo dòng nước tràn vào phủ kín chân ruộng. Dòng nước nghịch này chỉ còn vài mét nữa thôi là cuốn trôi ngôi nhà ông Nguyễn Ðức Chính. Cát cũng đã phủ dày sát chân tường. Ông Chính cho biết: Năm nào cũng thế, cứ sau mùa mưa bão là người dân Mốc Ðịnh dàn hàng ngang ra bới cát để cứu ruộng. Cát lấn ruộng, lấn vườn từng ngày. Cát phủ dày, chẳng có thứ cây nào mọc nổi ngoài xương rồng. Mấy sào ruộng nhà tôi giờ đã thành sa mạc. Ông Nguyễn Xuân Văn, Trưởng thôn cho biết thêm: "Mấy chục năm nay, người dân Hồng Thủy cứ oằn lưng ra để lấn cát. Diện tích rừng cũng đã tăng lên gấp nhiều lần. Nhưng, cát vẫn theo khe suối mùa lũ đổ vào "ăn" hết diện tích canh tác. Hằng năm, mỗi thôn của xã, ruộng bị cát lấn hơn 5 ha. Không biết rồi đây, người dân vùng này sẽ tồn tại như thế nào trên cát trắng"?... Chúng tôi nhìn ra cánh đồng trước mặt, vùng ruộng "nhất đẳng điền" đã bạc phơ màu cát.

Ðến thôn Phú Xuân, xã Thanh Thủy (Lệ Thủy) mới thấy sự ảnh hưởng ghê gớm của cát đối với đời sống dân sinh vùng này như thế nào. Tận mắt chứng kiến những tảng cát to đổ ùm xuống khe rồi tan chảy, tràn ra phủ kín ruộng màu, mới hay người dân vùng cát phải chống chọi với cát bao đời nay thật gian nan, bền bỉ. Ông Lê Văn Ngoãn ở gần kề con khe, đêm nằm nghe nước chảy và cát lở cứ giật mình thon thót. Sau mưa lũ bão số 9 vừa qua, vườn đồi nhà ông đã bị lở nhiều chỗ, có nơi bây giờ là một phần của khe nước. Năm 2007, gần 10.000 cây keo vườn đồi nhà ông trồng hai, ba năm tuổi, chỉ sau một trận bão lụt đã trôi ra phá cả. Ngay sát trước mặt nhà, một mảng đồi cát lở loét sâu hoắm, chôn vùi hàng chục cây keo to, phơi trần gốc rễ. Chủ tịch HÐND xã Thanh Thủy Lê Văn Tâm bày tỏ: Kỳ họp HÐND xã nào cũng thế, vẫn là chuyện cát bay, cát chảy ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống dân sinh. Riêng xã Thanh Thủy đã có gần nghìn hộ dân bị cát ảnh hưởng trực tiếp. Ðã chung sống với cát bao đời nay, nhưng bây giờ ẩn họa của cát thật khó lường.

Giải pháp để hạn chế nạn cát chảy

Cách đây hơn 10 năm, khi cát bất ngờ chôn vùi nhiều ngôi nhà ở thôn Mốc Ðịnh thì người dân mới giật mình vì hiện tượng dị thường này. Ðến nay người dân vùng cát vẫn cứ thế, trằn lưng ra làm một "cuộc chiến dã tràng với cát". Ông Nguyễn Ngọc Giai, Chi cục trưởng Quản lý Ðê điều và Phòng, chống lụt bão tỉnh là người đã nhiều lần đi khảo sát tình hình xâm lấn của cát đối với đời sống của cư dân dọc tuyến bãi ngang hai huyện Quảng Ninh và Lệ Thủy. Trao đổi với chúng tôi, ông cho biết hiện chưa có công trình nào đặc dụng trên cát để giúp dân hạn chế cát bay, cát chảy. Còn ông Phạm Hữu Thảo, Phó Chủ tịch UBND huyện Lệ Thủy băn khoăn: Nếu không kịp thời khắc phục được nạn cát chảy như bây giờ, thì tốc độ sa mạc hóa của vùng bãi ngang Lệ Thủy sẽ diễn ra rất nhanh. Trước mắt là phải ưu tiên xử lý cho được chín khe cát đe dọa trực tiếp và nguy cấp đến gần 1.800 hộ dân. Nếu không, sau vài ba mùa mưa lũ, họ sẽ không còn một tấc đất nào để sản xuất.

Ông Lê Hữu Ðiều, một người dân từng trải trên vùng cát trắng Sen Thủy, huyện Lệ Thủy nhận định rằng, khoảng mười năm gần đây, diễn biến thời tiết bất thường, nên nhiều tuyến khe suối trên đồi cát ven biển hình thành "tự phát". Chỉ cần mưa với cường độ nhỏ, thì những tuyến khe suối này bỗng dưng đầy ắp nước và chảy với lưu tốc lớn. Người dân vùng biển luôn bị động và bất ngờ trước sự hình thành khe suối trên đồi cát này, nên chịu thiệt hại lớn khi mưa lũ xảy ra. Cũng theo ông Ðiều, thì việc chế ngự cát chảy không hề đơn giản, bởi tính khó lường của dòng chảy và lưu vực hình thành nên nó...

Chúng tôi rời vùng cát bãi ngang khi người dân nơi đây tiếp tục trằn lưng làm cuộc chiến đẩy lùi cát ra phía biển, giành lại từng mét vuông đất màu sản xuất. Những hộ dân đang sinh sống dọc theo quốc lộ 1A của tỉnh Quảng Bình ngày ngày lo lắng. Một ngày không xa, những hạt cát trắng li ti ấy sẽ biến thành gò, thành đống ngay trước mặt. Cuộc chiến với cát vì thế mà vẫn chưa có hồi kết.

HƯƠNG GIANG                         
Phóng viên thường trú Báo Nhân Dân tại Quảng Bình