Thanh Liệt, làng ven đô

ND - Thanh Liệt là mảnh đất vốn được coi là một trong những "huyệt thiêng" của Hà thành, nơi phát tích của Chu Văn An - người tiêu biểu cho khí phách của nhà nho Việt Nam, vừa có tư cách thanh cao, vừa có học vấn sâu rộng. Ở Thanh Liệt hôm nay, mọi người vẫn thành kính tưởng nhớ Chu Văn An và đang chung tay xây dựng quê hương ngày càng giàu mạnh...

Từ khi được chọn là một trong những địa chỉ kỷ niệm 1000 năm Thăng Long - Hà Nội, một tin vui đến với người dân Thanh Liệt là đình thờ Chu Văn An, với hơn 300 năm tuổi, đã được đầu tư hơn ba tỷ đồng để phục chế và xây dựng. Ðây là việc làm ý nghĩa. Bởi sẽ là một thiếu sót, nếu nói về Thăng Long nghìn năm mà không nhắc đến Chu Văn An, không nhắc đến vùng đất phía tây nam Hà Nội, nơi còn lưu giữ nhiều truyền thuyết về đạo làm thầy, đạo làm trò. Với Chu Văn An - nhà giáo lừng danh, ngay trong vùng đã có tới hai nơi thờ phụng, là Thanh Liệt quê mẹ và Huỳnh Cung, nơi ông về dạy học (hai làng chỉ cách nhau một con sông Tô Lịch)... Ðây không chỉ thuần túy là việc đầu tư khôi phục một di tích lịch sử, mà còn vì chính người dân nơi đây cũng sẽ được thụ hưởng và tiếp nối những giá trị nhân văn sâu sắc từ bậc tiền bối của mình.

Thanh Liệt giờ thuộc huyện Thanh Trì, Hà Nội, xa xưa đây là xã Quang Liệt, huyện Thanh Ðàm, tỉnh Hà Ðông. Mảnh đất ven đô này từng được Vua Tự Ðức phong cho bốn chữ "Thanh Liệt nghĩa dân", giờ vẫn được treo trang trọng tại đình Nội - ngôi đình cổ thờ Chu Văn An. Chu Văn An tên hiệu là Tiều Ẩn, tên chữ là Linh Triệt. Ông là người làng Văn Thôn, xóm Quang Liệt, huyện Thanh Ðàm (nay là huyện Thanh Trì - Hà Nội). Theo thần tích ở đình làng Thanh Liệt, nơi thờ ông làm thành hoàng, thì ông sinh năm Nhâm Thân (1292) và mất năm Canh Tuất (1370).

Chu Văn An ngay từ hồi còn trẻ đã nổi tiếng là người cương trực, biết sửa mình trong sạch, biết giữ tiết tháo, không cầu danh lợi, chỉ ở nhà đọc sách. Khi thi đỗ Thái học sinh, ông không ra làm quan, mà trở về mở trường dạy học ở quê nhà. Học trò nhiều nơi tìm đến theo học rất đông. Trong số môn đệ của ông, có nhiều người thành đạt, thi đỗ và ra làm quan trong triều như Phạm Sư Mạnh, Lê Quát. Và khi về thăm thầy, họ vẫn giữ lễ, được cùng thầy trò chuyện thì rất lấy làm mừng. Có những học trò cũ không tốt, ông thẳng thắn quở trách, thậm chí không cho gặp. Tính nghiêm nghị, tư cách thanh cao, học vấn sâu rộng, nên tiếng tăm ông ngày càng lan xa, khiến cho học trò đến theo học càng nhiều.

Một huyền thoại vẫn được lưu truyền nói về ngôi trường và nhân cách, đạo đức của ông như sau: Tương truyền, khi Chu Văn An mở trường dạy học ở quê nhà, có nhiều học trò tìm đến theo học. Trong số này có một người sáng nào cũng đến thật sớm nghe giảng. Thầy dạy khen là chăm chỉ, nhưng không rõ tung tích ở đâu. Ông bèn cho người dò xem thì thấy cứ đến khu đầm Ðại (khu đầm lớn hình vành khuyên, nằm giữa các làng Ðại Từ, Tứ Kỳ, Huỳnh Cung) thì biến mất. Ông biết là thần nước. Gặp lúc đại hạn kéo dài, giảng bài xong ông tụ tập các trò lại hỏi xem ai có tài thì làm mưa giúp dân, giúp thầy. Người học trò kỳ lạ trước có vẻ ngần ngại, sau đứng ra xin nhận và nói với thầy: "Con vâng lời thầy là trái lệnh Thiên đình, nhưng con cứ làm để giúp dân. Mai kia nếu có chuyện gặp không hay, mong thầy chu toàn cho". Sau đó người này ra giữa sân lấy nghiên mài mực, ngửa mặt lên trời khấn và lấy bút thấm mực vẩy ra khắp nơi. Vẩy gần hết mực, lại tung cả nghiên lẫn bút lên trời. Lập tức mây đen kéo đến, trời đổ mưa một trận rất lớn. Ðêm hôm ấy có tiếng sét và đến sáng thấy có xác thuồng luồng nổi lên ở đầm. Thầy Chu Văn An được tin khóc thương luyến tiếc rồi sai học trò làm lễ an táng, nhân dân các làng lân cận cũng đến giúp sức và sau nhớ công ơn bèn lập đền thờ, nay ở đây vẫn còn dấu vết mộ thần. Theo truyền thuyết, chỗ nghiên mực bị ném rơi xuống đó biến thành đầm, nước lúc nào cũng đen, thành tên là Ðầm Mực. Quản bút rơi xuống làng Tả Thanh Oai, biến làng này thành một làng văn học, quê hương của Ngô Thì Sĩ, Ngô Thì Nhậm...

Câu chuyện trên chỉ là một huyền thoại. Tuy nhiên, qua đó cũng thấy được đức độ của Chu Văn An đương thời là rất lớn. Trong lịch sử giáo dục nước nhà, ông cũng từng có địa vị cao quý bậc nhất, xứng đáng đứng đầu danh sách tên tuổi các nhà giáo của nhiều đời. Ông đã vượt qua ngưỡng cửa: làm thầy giáo giỏi của một đời để đạt tới làm thầy giáo giỏi của muôn đời, như Phan Huy Chú từng ca tụng: "học nghiệp thuần túy, tiết tháo cao thượng, làng Nho nước Việt trước sau chỉ có mình ông". Ðến đời Vua Trần Minh Tông, ông được mời vào làm Tư nghiệp ở Quốc Tử Giám để dạy Thái tử học hành. Ông đã cùng với Mạc Ðĩnh Chi, Phạm Sư Mạnh, Nguyễn Trung Ngạn tham gia công việc củng cố khi triều đình đang đi vào con đường khủng hoảng, suy thoái. Ðến đời Dụ Tông, chính sự càng thối nát, gian thần nổi lên. Chu Văn An đã nhiều lần can ngăn Dụ Tông mà không được. Ông dâng sớ xin chém bảy kẻ nịnh thần, đều là người quyền thế được vua yêu. Ðó là Thất trảm sớ nổi tiếng trong lịch sử. Nhà vua không nghe, ông bèn "treo mũ ở cửa Huyền Vũ" rồi bỏ quan về ở ẩn tại núi Phương Sơn thuộc làng Kiệt Ðắc, huyện Chí Linh (Hải Dương) lấy hiệu là Tiều Ẩn (người đi ẩn hái củi). Rồi ông mất tại đó...

Bây giờ, đình thờ Chu Văn An đã được người đời sau lập nên ở một vị trí rất đẹp phía trước làng, nhìn ra sông Tô Lịch, thủy đình phía trước lung linh hoa cỏ trên làn nước trong xanh, gợi một thời đã xa với nhiều huyền tích về người thầy giáo của làng Thanh Liệt. Rồi vật đổi sao dời, ngôi đình thờ Chu Văn An nay nằm sát ngay con đường liên huyện, người xe đi lại như mắc cửi. Con đường chỉ cho phép loại xe dưới 20 tấn. Chợ Thanh Liệt ngay sát lề đường, tấp nập cả ngày, khi tốc độ đô thị hóa đã nhanh chóng biến từng vạt ruộng nơi đây thành phố xá đông đúc. Xã Hoằng Liệt (trước thuộc Thanh Trì) bên kia sông Tô Lịch đã trở thành một phường của quận Hoàng Mai, những khu đầm rộng mênh mông giờ đã trở thành khu đô thị mới Linh Ðàm sầm uất. Thanh Liệt bên này sông cũng như bừng thức với những dự án mới. Không chỉ con đường trung tâm của xã, mà ngay trong đường ngang, ngõ dọc cũng chứng kiến quá trình biến dần những góc làng cổ thuần Việt thành  phố thị sầm uất. Hàng nghìn ngôi nhà cao tầng kiểu dáng hiện đại, một số biệt thự kiểu nhà vườn, hàng ăn uống, dịch vụ thương mại đua nhau mọc lên. Có cung thì ắt có cầu, dân ngụ cư từ nơi khác tụ về khá đông... Ông từ trông coi đình Chu Văn An nay đã 83 tuổi, kể: Làng tôi trước đây còn nghèo, đô thị hóa tăng nhanh đã mở ra nhiều hướng làm ăn mới, dân làng giàu lên. Ông cụ hút xong điếu thuốc rồi kể tiếp, ông đã có hơn hai mươi năm trông coi ngôi đình Chu Văn An, làng cho "ăn quả thực" một cây nhãn mé cổng đình.

Cùng với thời gian, Thanh Liệt đang vươn lên, tìm hướng đi tới, Thanh Liệt có nhiều tiềm năng phát triển với hơn 2.000 hộ và hơn 12 nghìn nhân khẩu, nằm trên địa bàn năm thôn, bốn xóm và 18 khu tập thể. Xu hướng phát triển theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa là tất yếu. Nhưng bên cạnh những thuận lợi về tiềm năng sẵn có về đất đai, con người để phát triển kinh tế, cũng có nhiều diễn biến nảy sinh trong đời sống xã hội. Ðất nông nghiệp bị thu hẹp, người nông dân từng đứng trước thực tế không có việc làm. Ðây là một thách thức lớn. Song, những năm qua, do có sự  lãnh đạo, chỉ đạo sát sao của các cấp ủy đảng và chính quyền, đoàn thể từ thành phố đến huyện, xã, Thanh Liệt nỗ lực vươn lên. Năm năm qua (2003-2008), toàn xã đã chuyển đổi vật nuôi cây trồng, từ trồng lúa sang trồng cây ăn quả được 52 ha. Các tổ chức thành viên của MTTQ xã đã tạo vốn cho hội viên, đoàn viên vay tổng số bốn tỷ 142 triệu đồng để phát triển kinh tế sản xuất chăn nuôi, mở rộng dịch vụ thương mại, tạo thêm việc làm, tăng thu nhập, cùng các nguồn thu khác đưa mức bình quân thu nhập đầu người mỗi năm một nâng cao. Năm 2003 đạt 350.000 đồng/người/tháng; năm 2007 đã đạt 715.000đồng/ người/tháng. Hộ nghèo theo chuẩn mới, vào cuối năm 2005 là 61 hộ, chiếm 3,3%, năm 2007 còn 24 hộ, chiếm 1,3%. Vậy là đời sống nhân dân dần ổn định, từng bước phát triển.

Hằng năm, MTTQ xã phối hợp các thành viên và các ban vận động ở khu dân cư tích cực vận động nhân dân phát huy tốt chính sách ưu đãi và chăm sóc người có công, các quỹ Ðền ơn đáp nghĩa đều hoàn thành và vượt chỉ tiêu huyện giao. Năm qua, đã trích Quỹ vì người nghèo để trợ giúp xây năm nhà Ðại đoàn kết, sửa chữa một nhà hộ nghèo, trợ giúp tiền mua thóc giống cho nhiều gia đình và giúp học sinh nghèo vượt khó với tổng số tiền hơn 50 triệu đồng. Năm 2005 đã xóa xong nhà dột nát cho các hộ nghèo... Tuy là xã thuần nông, nhưng năm học 2007 toàn xã đã có ba em đoạt giải học sinh giỏi cấp thành phố, 40 học sinh giỏi cấp huyện, Quỹ khuyến học của xã được phát huy rất tốt, các dòng họ lớn như họ Phạm, họ Vũ có nhiều hoạt động tích cực trong công tác khuyến học, góp phần có hiệu quả vào công tác xã hội hóa giáo dục...

Người dân Thanh Liệt đang nỗ lực để xây dựng quê hương với mục tiêu rất cụ thể, rõ ràng là phấn đấu trở thành một địa bàn dân cư thực hiện nếp sống văn minh với phương châm người Hà Nội thanh lịch, phấn đấu 90 đến 92% số gia đình đạt tiêu chuẩn gia đình văn hóa, 8 khu dân cư tiên tiến, hai làng văn hóa cấp huyện...