Nắng nóng gay gắt kéo dài khiến nhiều sông, suối, hồ, đập, công trình thủy lợi cạn kiệt nguồn nước, ảnh hưởng lớn đến sản xuất nông nghiệp và thiếu nước sinh hoạt của người dân. Các tỉnh Tây Nguyên đã và đang triển khai nhiều giải pháp ứng phó.
Những ngày này, người nông dân ở Tây Nguyên phấn khởi bao nhiêu khi giá cà-phê tăng cao kỷ lục thì lại càng lo lắng bấy nhiêu khi nắng nóng gay gắt kéo dài khiến các sông, suối, hồ, đập cạn kiệt nguồn nước.
Hàng nghìn héc-ta cây trồng bị khô hạn
Gia đình ông Phan Đức Thành ở thôn 15, xã Ea Kuêh, huyện Cư M’gar, tỉnh Đắk Lắk có 2,2 ha cà-phê trồng xen sầu riêng. Do nắng nóng kéo dài, giếng của gia đình hết nước, hơn một tháng nay gia đình ông phải mua ống dây dẫn nước gần 2 km từ giếng nhà hàng xóm về rẫy của gia đình; đồng thời mua nước với giá 70.000 đồng/1 giờ để tưới cứu vườn cà-phê và các loại cây trồng.
Ông Thành lo lắng: “Những năm trước, người dân chỉ tưới đến đợt thứ 4 là đã có mưa, còn năm nay đã tưới đợt thứ 5 mà chưa thấy mưa. Nếu cứ tiếp tục nắng nóng kéo dài như hiện nay thì chỉ trong thời gian ngắn nữa, các loại cây trồng ở địa phương sẽ hết nước tưới, vườn cây sẽ giảm năng suất hoặc mất trắng”.
Tại tỉnh Gia Lai, gia đình ông Nguyễn Thanh Tùng ở xã Thăng Hưng, huyện Chư Prông có 1,5 ha cà-phê và 0,5 ha trồng các loại cây ăn trái khác. “Ba hồ chứa nước tưới của gia đình đã cạn khô, đợi 5 ngày mạch mới rỉ ra được ít nước. Vườn cà-phê của các gia đình chung quanh đều không có nước tưới, héo rũ hết lá.
Nếu chỉ một tuần nữa trời không có mưa thì vườn cà-phê sẽ giảm năng suất khoảng 70-80%, thậm chí là mất trắng”, ông Tùng nói. Dưới cái nắng như đổ lửa của mùa khô Tây Nguyên, ông Trần Văn Nự, thợ đào giếng có 28 năm kinh nghiệm đang nạo vét giếng, tìm nguồn nước tưới cho một hộ dân ở xã Thăng Hưng, huyện Chư Prông. Địa điểm đào giếng này gần hồ thủy lợi, thường dễ có nước nhưng năm nay lượng nước cũng khan hiếm. Từ đầu năm đến nay, ông Nự đã nạo vét hơn 25 giếng cho người dân nhưng lượng nước không nhiều.
Xuôi về tỉnh Lâm Đồng, ghé thăm gia đình ông Võ Đình Dũng ở thôn 2, xã Đoàn Kết, huyện Đạ Huoai có hơn 3 ha sầu riêng, do thiếu nước tưới vườn cây bị rụng trái, rụng lá. Ông Dũng cho biết, vụ sầu riêng năm nay xem như mất trắng, gia đình đang tập trung cứu cây để chuẩn bị cho vụ sau.
Tương tự, hơn 2,5 ha sầu riêng của gia đình ông Nguyễn Văn Khoa cũng khô héo rụng trái, lá. Nhiều cây sầu riêng chết khô không thể phục hồi, gần 40% số cây trong vườn rụng lá, rụng trái và khô ngọn do thiếu nước lâu ngày. Theo ông Khoa, năng suất vườn sầu riêng sẽ giảm sút hơn 50% so với năm ngoái. Trưởng phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện Đạ Huoai Nguyễn Văn Tú cho biết, trong thời gian ngắn tới đây, nếu trên địa bàn không có mưa, diện tích cây trồng thiếu nước sẽ tăng thêm khoảng 350 ha.
Theo thống kê của Ban Chỉ huy phòng chống thiên tai và Tìm kiếm cứu nạn tỉnh Đắk Lắk, địa bàn tỉnh đã có khoảng 4.958 ha cây trồng các loại và một số diện tích ao nuôi thủy sản bị hạn. Từ nay đến cuối vụ, dự báo tổng lượng mưa có thể thiếu hụt so với trung bình nhiều năm, khả năng diện tích cây trồng bị ảnh hưởng khô hạn lên tới 5.000-8.000 ha.
Tại tỉnh Đắk Nông, đã có 32 công trình thủy lợi hết nước hoặc sắp cạn kiệt nguồn nước. Những ngày gần đây, một số địa phương trong tỉnh đã xuất hiện một vài cơn mưa, nhưng tác động không nhiều đến tình hình thiếu nước sản xuất, sinh hoạt của nhân dân. Toàn tỉnh đã có khoảng 10.721 ha cây trồng các loại đang bị ảnh hưởng bởi hạn hán. Dự báo từ nay đến nửa đầu tháng 5/2024, nếu thời tiết tiếp tục nắng nóng kéo dài, không xuất hiện mưa nhiều thì toàn tỉnh sẽ có khoảng 30.854 ha cây trồng các loại xảy ra hạn hán, thiếu nước tưới.
Tại tỉnh Gia Lai, trong số 16 hồ chứa do Công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên khai thác công trình thủy lợi tỉnh Gia Lai quản lý đã có 12 hồ trữ lượng nước chỉ còn từ 11%-44% dung tích thiết kế; 4 hồ còn lại đạt từ 64%-94% dung tích thiết kế. Theo báo cáo của Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Gia Lai, tính đến ngày 24/4, trên địa bàn tỉnh đã có 379,6 ha cây trồng các loại bị khô hạn, gây thiệt hại gần 10 tỷ đồng…
Tập trung nhiều giải pháp ứng phó
Đặc thù của Tây Nguyên là có diện tích cây công nghiệp dài ngày rất lớn cho nên vấn đề chủ động kế hoạch sản xuất phù hợp với nguồn nước đối với những năm hạn hán gặp nhiều khó khăn. Hệ thống công trình thủy lợi hiện có chưa đáp ứng yêu cầu phục vụ tưới cho diện tích cây trồng trên địa bàn, do đó việc chủ động nguồn nước tưới rất khó khăn, đặc biệt đối với thời kỳ cuối vụ.
Bên cạnh đó, vấn đề nâng cao nhận thức của người dân về sử dụng nước tưới tiết kiệm còn hạn chế, nhất là ở các vùng sâu, vùng xa dẫn đến một số khu vực công tác quản lý nguồn nước chưa tốt, sử dụng nước còn lãng phí…
Trước tình hình khô hạn gay gắt vào thời điểm cuối vụ hiện nay, các tỉnh Tây Nguyên đã và đang triển khai nhiều giải pháp ứng phó. Ủy ban nhân dân tỉnh Đắk Lắk vừa ban hành văn bản yêu cầu các cấp, ngành, địa phương, đơn vị trên địa bàn triển khai thực hiện các giải pháp chủ động phòng chống khô hạn, hạn chế đến mức thấp nhất tình trạng thiếu nước có thể xảy ra, bảo đảm cân đối đủ nguồn nước cấp cho hạ du các lưu vực sông trong mùa khô hạn năm 2024.
Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Đắk Lắk Nguyễn Hoài Dương cho biết: Trong những ngày qua, các sở, ngành, địa phương, đơn vị trên địa bàn tỉnh đã nỗ lực triển khai các giải pháp ứng phó từ sớm, từ xa với tình hình hạn hán, thiếu nước; chỉ đạo các địa phương rà soát, khoanh vùng cụ thể các diện tích đã và có nguy cơ bị hạn hán, thiếu nước; hướng dẫn, hỗ trợ người dân giải pháp ứng phó phù hợp, đặc biệt là ở khu vực ngoài vùng công trình phụ trách tưới.
Đồng thời, lưu ý thực hiện giải pháp tích trữ nước phân tán, trường hợp nguy cơ bị thiếu nước nghiêm trọng, chỉ tưới để duy trì sức sống tối thiểu của cây trồng, kết hợp sử dụng vật liệu sẵn có ở địa phương để giữ ẩm, hạn chế thất thoát nước do bốc hơi…
Theo Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Đắk Nông Phạm Tuấn Anh, trước mắt địa phương đẩy mạnh tuyên truyền, hướng dẫn người dân chia sẻ và chủ động cùng thực hiện các biện pháp tiết kiệm nước trong sinh hoạt và sản xuất; chủ động lắp đặt các trạm bơm dã chiến, bơm tận dụng dung tích nước chết tại các hồ chứa, bơm chuyền nước từ các hồ có dung tích lớn điều tiết nước về các hồ chứa có dung tích nhỏ không bảo đảm nguồn nước.
Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Kon Tum Nguyễn Hữu Tháp cho biết, tỉnh Kon Tum đã yêu cầu Ủy ban nhân dân các huyện, thành phố và các xã, thị trấn, đơn vị liên quan tập trung rà soát, khoanh vùng cụ thể các diện tích đã và có nguy cơ bị hạn hán, thiếu nước; hướng dẫn, hỗ trợ người dân giải pháp ứng phó phù hợp; lưu ý thực hiện giải pháp tích trữ nước phân tán, trường hợp nguy cơ bị thiếu nước nghiêm trọng, chỉ thực hiện tưới để duy trì sức sống tối thiểu của cây trồng, kết hợp với việc sử dụng vật liệu sẵn có ở địa phương để giữ ẩm, hạn chế thất thoát nước do bốc hơi.
Bên cạnh đó, quản lý chặt chẽ cống lấy nước đầu mối và các công trình tưới; thực hiện tưới luân phiên, tưới tiết kiệm nước, khắc phục ngay các vị trí rò rỉ, thất thoát nước, không để nước chảy ra khỏi công trình mà không phục vụ tưới… Khi hạn hán xảy ra, các địa phương, đơn vị liên quan kịp thời huy động nhân lực, phương tiện, máy móc, vật tư tổ chức bơm tưới bổ sung ngay các vị trí bị hạn…
Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Gia Lai đang phối hợp chặt chẽ với Tổng công ty phát điện 2 và Công ty Thủy điện An Khê-Ka Nak để bảo đảm cung cấp đủ nước tưới cho các vùng hạ lưu sông Ba. Đồng thời phối hợp với các sở, ngành liên quan kiểm tra, giám sát việc duy trì dòng chảy tối thiểu ở hạ du các công trình thủy điện, thủy lợi; xây dựng kế hoạch xả nước về hạ du để phục vụ sản xuất, sinh hoạt của người dân khi hạn hán xảy ra…
Về giải pháp lâu dài, các tỉnh Tây Nguyên đề nghị Chính phủ, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn quan tâm đẩy nhanh tiến độ đầu tư xây dựng các dự án thủy lợi lớn để nâng cao năng lực tưới cho cây trồng; tăng cường đầu tư xây dựng mới các hồ chứa để chuyển nước tưới cho các vùng thường xuyên bị hạn, mở rộng diện tích được phục vụ nước tưới; huy động nguồn lực đầu tư sửa chữa, nâng cấp các công trình thủy lợi nhỏ để tích nước chống hạn.
