Từ vụ việc nghiêm trọng này, giúp chúng ta rút ra những điều gì?
1. Thầy thuốc phải đặt tính mạng của bệnh nhân lên trên quyền lợi của mình
Trước hết phải xem xét lại nội dung cốt lõi trong giáo dục y đức hiện nay là giáo dục cái gì.
Nếu cư áp dụng nguyên xi nội dung giáo dục y đức và cách giáo dục như trước đây ở thời kỳ bao cấp thì không có sức thuyết phục, không mang lại hiệu quả thật sự. Trong thời bao cấp, giáo dục đức tính hy sinh của người thầy thuốc để cứu tính mạng người bệnh là nội dung chính trong giáo dục y đức; đức tính hy sinh là tiêu chí duy nhất để đánh giá đạo đức và động viên người thầy thuốc; động lực cứu chữa bệnh nhân, và tìm tòi nghiên cứu khoa học y học là hai động lực chính để dẫn dắt người thầy thuốc hướng nghiệp.
Ngày nay chúng ta đang sống trong thời kỳ xây dựng kinh tế thị trường, ngoài những nội dung như đức tính hy sinh, động lực cứu chữa bệnh nhân và tim tòi khoa học, có lẽ không ai lại không thấy rằng người thầy thuốc cũng có động lực kinh tế để kiếm sống, thậm chí một bộ phận thầy thuốc phải làm tư để tự mưu sinh, và họ cũng muốn làm giầu trong khi cả xã hội hướng tới sự giầu có.
Một đặc điểm không thể phủ nhận là đồng tiền đã len lỏi trong mối quan hệ giữa người thầy thuốc và người bệnh; y tế không còn chỉ là phục vụ như trước đây (theo kiểu chỉ biết cống hiến mà không nghĩ đến hưởng thụ) mà đã trở thành dịch vụ (tức có sự trao đổi). Vậy trong mối quan hệ giữa hết lòng cứu chữa người bệnh với việc kiếm sống ta nói y đức thế nào cho thuyết phục và hợp lòng người. Kiếm sống và làm giầu là một nguyện vọng chính đáng, nhưng đối với nghề thầy thuốc, người thầy thuốc phải nhận thức răng bất luận ở tình huống nào người thầy thuốc cũng phải đặt tính mạng của người bệnh lên trên quyền lợi của mình.
Đặt tính mạng và quyền lợi người bệnh lên trên quyền lợi của người thầy thuốc ngày nay vừa là mục tiêu cuộc đời, sự nghiệp của người thầy thuốc nhưng cũng là điều kiện để hành nghề của người thầy thuốc. Chữa bệnh kém không có hiệu quả, người bệnh bị chết vì sự kém cỏi và vô trách nhiệm thì làm sao mà người thầy thuốc có người bệnh đến với mình; và như vậy là không có điều kiện để hành nghề và khi không có diều kiện hành nghề thì không thể tính việc mưu sinh bằng nghề đó.
Qua sự việc tại cơ sở Cát Tường, chúng ta thấy rõ rằng bác sĩ đã không đặt tính mạng của người bệnh lên trên quyền lợi của người thầy thuốc, kể cả khi đã xảy ra tai biến và biết rằng chính mình đã gây ra tai biến đó. Cho nên chúng ta vừa phải phê phán đồng thời vừa phải định hướng rõ nội dung và phương thức giáo dục y đức trong kinh tế thị trường là gì. Ngày nay, nếu chỉ giáo dục đức tính hy sinh cho người thầy thuốc một cách lý thuyết chung chung dập khuôn như trước đây thì khó có tính thuyết phục. Ngoài việc biết hy sinh để phục vụ người bệnh, phải phân tích mối quan hệ giữa hy sinh và mưu sinh một cách hợp lý.
Đây không phải là điều gì mới mẻ, mà chỉ là sự vận dụng cho phù hợp với thời kinh tế thị trường mà thôi. Ngay từ cách đây 2500 năm, Hypocrat – ông tổ của y học phương Tây- đã khuyên người thầy thuốc: “Trước hết là không được làm hại bệnh nhân”. Bây giờ trong kinh tế thị trường khi giải quyết mối quan hệ giữa việc cứu chữa người bệnh và việc mưu sinh cho cá nhân, thì nguyên tắc của nghề nghiệp này lại càng được nhấn mạnh, đó là phải luôn luôn biết đặt quyền lợi của người bệnh và tính mạng của người bệnh lên trên quyền lợi của người thầy thuốc. Đây là mục đích nhưng cũng là điều kiện của nghề nghiệp y tế.
2. Một số lỗ hổng trong quản lý
Một là: vấn đề quản lý cán bộ, đã bị buông lỏng quá mức. Không thể nói một người bác sĩ ăn lương của nhà nước, hoạt động trong cơ quan nhà nước nhưng đi làm một công việc khác mà bệnh viện lại không biết. Vậy trách nhiệm về vấn đề quản lý cán bộ là thế nào? Vấn đề công tác Đảng, Công đoàn và công tác chính trị trong bệnh viện công của Nhà nước đến đâu? Điều này cần được nhìn nhận nghiêm túc.
Hai là: quan hệ giữa quản lý lãnh thổ và quản lý chuyên ngành. Điều này có thể nói là còn mập mờ trong quản lý ngành Y tế. Mặc dù trong Nghị quyết 46-NQ/TW ban hành ngày 23/02/2005 về: "Công tác bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khoẻ nhân dân trong tình hình mới”, Bộ Chính trị đã khẳng định đối với y tế địa phương chủ yếu là quản lý theo ngành, nhưng trách nhiệm của quản lý lãnh thổ là đến đâu, ngành chuyên môn quản lý những vấn đề gì?
Chính vì những điểm không rõ giữa quản lý theo lãnh thổ và quản lý theo ngành cho nên đôi lúc khi xảy ra sự việc thì chúng ta cứ đổ lỗi cho nhau giữa chính quyền địa phương và ngành y tế. Trên thực tế, khi nói tới quyền lực thì ta hay ôm quyền lực vào mình , nhưng khi xảy ra vụ việc thì ta hay dồn trách nhiệm cho người khác. Phải làm rõ quyền lực gì và quyền lực gắn với trách nhiệm như thế nào, kể cả đối với vụ ba trẻ sơ sinh tử vong sau khi tiêm vắc-xin cũng như vậy.
Ba là: mối quan hệ giữa quản lý nhà nước và dịch vụ y tế. Hiện nay giữa hai vấn đề này đang có phần lẫn lộn. Khái niệm quản lý nhà nước trong y tế là gì? Nhiều khi lấy lý do cán bộ quản lý y tế nghèo cho nên đưa cả công tác dịch vụ lẫn lộn vào công tác quản lý nhà nước! Nếu không làm rõ điều này thì cũng không thể làm rõ hiệu lực của bộ máy quản lý nhà nước, với ba chức năng gồm ra chính sách, hướng dẫn thực hiện chính sách và kiểm tra thực hiện chính sách. Đặc biệt, công tác kiểm tra thực hiện chính sách của chúng ta đang rất yếu. Thanh tra đã thực sự là để thanh tra với nghĩa quản lý nhà nước hay thanh tra theo nghĩa làm “dịch vụ thanh tra”. Điều này cũng phải nghiêm túc làm rõ.
Bốn là: Mối quan hệ công - tư trong ngành y tế.
Bệnh viện công của chúng ta hiện nay thực sự có thật là bệnh viên công hay không, và với cơ chế tự chủ, nó là bệnh viện công hay là bệnh viện tư “trá hình” và có điểm còn mập mờ hơn cả bệnh viện tư như tài chính? Còn vấn đề y tế tư nhân, ta chủ trương phát động y tế tư nhân nhưng lại không định hướng một cách bài bản cho công việc này. Hiện nay, trên thế giới các nước đều xây dựng hệ thống y tế tư nhân, nhưng đa phần là phi lợi nhuận.
Vậy khái niệm phi lợi nhuận là thế nào và quán triệt trong y tế tư nhân của ta ra làm sao, hầu như ta chưa có một văn bản và định hướng rõ ràng. Cách đây gần một năm Tổng hội y học Việt Nam đã có công văn gửi Bộ Y tế đề nghị việc xây dựng chiến lược phát triển y tế tư nhân ở Việt Nam và nếu được Bộ đồng ý, ủng hộ Tổng hội Y học Việt Nam xin đứng ra làm công tác này để Bộ thẩm định và trình Chính phủ. Chúng tôi vẫn đang mong mỏi được Bộ Y tế trả lời.
3. Cần phát huy vai trò của các tổ chức xã hội - nghề nghiệp
Trong thực tế, đề ra chủ trương xã hội hóa y tế là đúng, những đã đến lúc cần định hướng lại nội dung và cách thực hiện công tác xã hội hóa trong lĩnh vực y tế. Xã hội hóa trong y tế, theo đúng tinh thần Nghị quyết 46 đã nói rất rõ, đó là giáo dục cho người dân tự bảo vệ sức khỏe và tổ chức cho nhân dân tham gia chăm sóc sức khỏe, và trước hết xã hội hóa phải nhằm vào giải quyểt chăm sóc sức khỏe cho người nghèo, người có công, người yếu thế trong chăm sóc sức khỏe (xin nhấn mạnh cụm từ “ trước hết”).
Nhưng ngày nay, trong một số trường hợp, xã hội hóa y tế đã bị lợi dụng và ngụy biện nhằm chỉ cốt tập trung vào việc phát triển kỹ thuật cao thuần túy và tạo thời cơ lạm dụng để chạy theo đồng tiền lợi nhuận. Bởi vậy phải định hướng lại cách thực hiện xã hội hóa theo đúng tinh thần của Nghị quyết 46.
Ngoài ra, khi nói tới xã hội hóa cần phải nói tới việc phát huy vai trò của các tổ chức quần chúng, tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội - nghề nghiệp như là Công đoàn y tế Việt Nam, Tổng hội Y học Việt Nam. Hiện nay trên thế giới ở đa phần các nước, thầy thuốc chỉ được cấp chúng chỉ hành nghề khi họ tham gia hoạt động của một hội chuyên ngành và họ chỉ được mở phòng mạch và hành nghề đúng với chuyên ngành đó. Nếu Tổng hội y học Việt Nam và các Hội thành viên chuyên ngành y học ở nước ta trong đó có Hội phẫu thuật thẩm mỹ, Hội hành nghề y tế tư nhân được phát huy vai trò thực sự và được tham gia thì sẽ hạn chế được những trường hợp như vụ thẩm mỹ viện Cát Tường vừa qua.
Bởi vậy, bàn về vai trò của các tổ chức quần chúng trong đó có các tổ chức chính trị - xã hội, các tổ chức xã hội - nghề nghiệp đang là một vấn đề hết sức quan trọng của ngành y tế Việt Nam. Hiện nay ta đã có Công đoàn y tế Việt Nam, Tổng hội y học Việt Nam ( Tổng hội y học Việt Nam với gần 60 năm lịch sử hoạt động, gồm 46 hội thành viên chuyên khoa trung ương , trong đó có cả Hội hành nghề y tế tư nhân và 55 hội thành viên tỉnh/thành phố địa phương). Bộ y tế nên phát huy vai trò tích cực của Công đoàn y tế Việt Nam, Tổng hội y học Việt Nam trong tham gia quản lý y tế cũng như tổ chức dịch vụ công về y tế, trước khi nghĩ ra sáng kiến thành lập các tổ chức khác như nghiệp đoàn y bác sỹ Việt Nam.
Qua đây chúng tôi thấy nên có những đề xuất mang tầm chiến lược để bàn về vấn đề quản lý y tế, từ đó mới giải quyết được các vấn đề y tế một cách hệ thống, chứ cứ để xảy ra sự kiện rồi chúng ta lại đổ dồn cho ngành Y tế thì chưa chắc đã là đúng. Và chúng ta phải phân tích cụ thể các mối quan hệ trong vấn đề quản lý như sự kết hợp giữa quản lý lãnh thổ và quản lý ngành, quản lý ý tế công và y tế tư, quản lý con người và quản lý chuyên môn kỹ thuật, quản lý nhà nước và dịch vụ công...
Chúng ta cần phê phán nhận thức cho rằng công tác y tế là một công tác mang tính chuyên môn kỹ thuật thuần túy, coi quản lý Y tế chỉ là của riêng ngành Y tế và coi ngành Y tế phải chịu trách nhiệm tất cả khi có sự việc xảy ra , vì như vậy là chưa phù hợp với khoa học quản lý và và cũng chưa công bằng.
