Theo Cục Thủy lợi, cả nước hiện có 6.750 đập, hồ chứa thủy lợi có dung tích trữ từ 50 nghìn m3 hoặc chiều cao đập từ 5m trở lên; 19.416 trạm bơm, 27.754 cống; 16.057 đập tạm và 291.000km kênh mương các loại. Hằng năm, các công trình thủy lợi tưới cho khoảng 7,26 triệu ha trồng lúa.
Theo tổng hợp, tổng số lao động của các đơn vị khai thác công trình thủy lợi là gần 27.000 người. Hầu hết lao động đã qua đào tạo chuyên môn nghiệp vụ, chỉ còn lại một số ít chưa qua lớp đào tạo quản lý khai thác.
Đến nay, cả nước có 101 đơn vị khai thác công trình thủy lợi, trong đó có 85 công ty TNHH MTV, sáu ban, bảy trung tâm và ba chi cục thủy lợi làm nhiệm vụ quản lý, khai thác các công trình thủy lợi vừa và lớn do nhà nước đầu tư xây dựng.
Các quy định liên quan tới quản lý, khai thác công trình thủy lợi hiện nay còn những bất cập, chưa phù hợp thực tiễn. Một số quy định của Luật Thủy lợi về tổ chức khai thác còn hạn chế; việc thực thi Luật Thủy lợi và các quy định trong quản lý, khai thác công trình thuỷ lợi ở nhiều địa phương chưa triệt để, toàn diện, dẫn đến nhiều chính sách, quy định chưa được thực thi đầy đủ.
Phó Cục trưởng Thủy lợi Nguyễn Hồng Khanh
Cũng theo tổng hợp, tổng số lao động của các đơn vị khai thác công trình thủy lợi là gần 27.000 người. Hầu hết lao động đã qua đào tạo chuyên môn nghiệp vụ, chỉ còn lại một số ít chưa qua lớp đào tạo quản lý khai thác.
Sau hơn 5 năm triển khai thực hiện chính sách giá sản phẩm, dịch vụ thủy lợi nhưng kết quả đạt được rất hạn chế, quy định chưa phù hợp, thủ tục rườm rà.
Tại hội nghị, Phó Cục trưởng Thủy lợi Nguyễn Hồng Khanh cho rằng: “Các quy định liên quan tới quản lý, khai thác công trình thủy lợi hiện nay còn những bất cập, chưa phù hợp thực tiễn. Một số quy định của Luật Thủy lợi về tổ chức khai thác còn hạn chế; việc thực thi Luật Thủy lợi và các quy định trong quản lý, khai thác công trình thuỷ lợi ở nhiều địa phương chưa triệt để, toàn diện, dẫn đến nhiều chính sách, quy định chưa được thực thi đầy đủ. Do đó nhiều hành vi vi phạm, xâm hại công trình thuỷ lợi chưa được xử lý kịp thời, đúng mức”.
Bên cạnh đó, sau hơn 5 năm triển khai thực hiện chính sách giá sản phẩm, dịch vụ thủy lợi nhưng kết quả đạt được rất hạn chế, quy định chưa phù hợp, thủ tục rườm rà. Trong đó, một số địa phương như: Lai Châu, Vĩnh Phúc, Ninh Thuận, Gia Lai, Bình Dương, Long An... xây dựng phương án giá từ năm 2019 nhưng đến nay chưa được ban hành, thủ tục hành chính phức tạp. Cơ quan chức năng quá chậm trễ trong việc ban hành - Phó Cục trưởng Thủy lợi Nguyễn Hồng Khanh cho biết thêm.
Ngoài ra, quy định về quản lý tài sản kết cấu hạ tầng thủy lợi nói riêng và quản lý tài sản công nói chung chưa rõ ràng, thống nhất với quy định về quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp. Do đó chưa tạo điều kiện để doanh nghiệp liên doanh, liên kết khai thác, sử dụng tài sản công hiệu quả.
Mặt khác, tình hình tài chính hiện nay của các đơn vị khai thác thủy lợi rất khó khăn. Nguồn thu chủ yếu từ ngân sách Trung ương cấp hỗ trợ tiền sử dụng sản phẩm, dịch vụ công ích thủy lợi với mức hỗ trợ được quy định từ năm 2012 đến nay không thay đổi.
Việc này dẫn tới một số tồn tại cho hoạt động của đơn vị khai thác như: Các đơn vị phải ưu tiên bảo đảm nội dung chi cần thiết, cấp bách nên công trình không được bảo trì kịp thời.
Theo kết quả điều tra, bình quân hiện nay, các công trình thuỷ lợi đã được đầu tư xây dựng mới phát huy được khoảng 80% năng lực thiết kế. Còn nhiều hệ thống công trình thủy lợi chưa được khép kín, hoàn thiện, dẫn đến hiệu quả của công trình thủy lợi đầu mối chưa cao.
Đặc biệt, đời sống người lao động làm việc tại các đơn vị khai thác thủy lợi gặp nhiều khó khăn. Một số đơn vị không có quỹ quỹ khen thưởng phúc lợi hoặc có nhưng ở mức thấp do không được sử dụng từ nguồn ngân sách Trung ương cấp hỗ trợ, trong khi ngân sách địa phương không bố trí. Người lao động của một số đơn vị có mức lương dưới 4 triệu đồng/tháng. Cá biệt như: Công ty sông Đáy, sông Nhuệ (Hà Nội), Công ty Nam Nghệ An, Phủ Quỳ (Nghệ An) ở mức lương dưới 3 triệu đồng/tháng.
Theo kết quả điều tra, bình quân hiện nay, các công trình thuỷ lợi đã được đầu tư xây dựng mới phát huy được khoảng 80% năng lực thiết kế. Còn nhiều hệ thống công trình thủy lợi chưa được khép kín, hoàn thiện, dẫn đến hiệu quả của công trình thủy lợi đầu mối chưa cao.
Hơn nữa, nhiều công trình thủy lợi được đầu tư từ những năm 60, 70 của thế kỷ trước, trong quá trình vận hành, khai thác không đủ kinh phí để bảo trì, sửa chữa nâng cấp nên luôn tiềm ẩn nguy cơ mất an toàn.
Thứ trưởng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Nguyễn Hoàng Hiệp cho rằng: “Các công ty khai thác công trình thủy lợi ngoài phục vụ công ích, muốn hoạt động tốt, nâng cao đời sống người lao động thì phải có các dịch vụ khác. Để thu được dịch vụ khác như du lịch, điện mặt trời, cấp nước sinh hoạt, hay thoát nước thải… thì được cần tính đúng, tính đủ”.
Tại hội nghị, các đơn vị khai thác thủy lợi đề nghị đề nghị Chính phủ thay đổi Nghị định 96/2018/NĐ-CP, ngày 30/6/2018 để tăng mức giá sản phẩm thủy lợi, để tăng nguồn thu ngân sách của các đơn vị thủy lợi nhất là đơn vị chủ yếu bơm điện phục vụ sản xuất nông nghiệp.
Bộ Tài Chính trình với Chính phủ quy định tính giá sản phẩm dịch vụ thủy lợi và hỗ trợ tiền sử dụng sản phẩm, dịch vụ công ích thủy lợi theo hướng tính đúng, tính đủ và mở; hướng dẫn chi tiết việc thực hiện cung cấp sản phẩm, dịch vụ thủy lợi theo cơ chế đặt hàng, giải quyết những khó khăn, vướng mắc còn tồn tại.
Ngoài ra, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cần có văn bản hướng dẫn cụ thể đối với việc áp dụng chính sách tiền lương, tiền công, chế độ ăn ca, quỹ khen thưởng, phúc lợi cho người lao động để bảo đảm thống nhất trong các đơn vị trực thuộc Bộ; cần có cơ chế chính sách lương, thưởng để khuyến khích người quản lý doanh nghiệp khi doanh thu của đơn vị tăng hằng năm…
