Phát triển bền vững thị trường thương mại điện tử

Theo báo cáo của Bộ Công thương, năm 2024, quy mô thị trường thương mại điện tử đạt hơn 25 tỷ USD, tăng hơn 20% so với năm 2023, chiếm khoảng 9-10% tổng mức bán lẻ hàng hóa và dịch vụ tiêu dùng cả nước.

Con số này tiếp tục bùng nổ trong 9 tháng năm 2025, với doanh thu trên các sàn thương mại điện tử lớn đã đạt 305,9 nghìn tỷ đồng (khoảng 12,2 tỷ USD), tăng 34,35% so với cùng kỳ. Dự báo cả năm 2025, thị trường thương mại điện tử sẽ cán mốc 39 tỷ USD.

Những con số này không chỉ phản ánh sức sống dồi dào của nền kinh tế, mà còn cho thấy một sự chuyển dịch nhu cầu từ các cửa hàng truyền thống sang thương mại điện tử.

Thay đổi để phát triển

Thực tế hiện nay, tại hàng loạt tuyến phố thương mại ở các đô thị lớn đang chứng kiến cảnh “đìu hiu chợ chiều”, với nhiều cửa hàng buôn bán đóng cửa hàng loạt. Đây là tín hiệu rõ nét của một cuộc cách mạng số, nơi thương mại điện tử không còn là “phụ trợ” mà trở thành động lực chính, buộc ngành bán lẻ phải tái cấu trúc để tồn tại.

Theo Bộ Công thương, trong nửa đầu năm 2025, hơn 5.500 cửa hàng và hộ kinh doanh trên toàn quốc đã ngưng hoạt động, tập trung chủ yếu tại các đô thị lớn như Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến việc làm của hàng vạn lao động, mà còn làm thay đổi diện mạo đô thị, biến những khu vực sôi động trở nên vắng vẻ với nhiều mặt bằng kinh doanh bị bỏ trống.

Nguyên nhân chính của tình trạng này được nhận định do sự bùng nổ của thương mại điện tử sau đại dịch Covid-19 khi người tiêu dùng đã dần thay đổi thói quen, chuyển dịch mạnh mẽ hành vi mua sắm. Theo đó, khách hàng không còn mặn mà với việc dạo phố, chen chúc thử đồ, mà thay vào đó là mua hàng online qua vài cú chạm trên màn hình điện thoại.

Các nền tảng thương mại điện tử đã thống lĩnh thị trường, với doanh số tăng trưởng 34,35% trong 9 tháng năm 2025, đạt 305,9 nghìn tỷ đồng. Giới trẻ, lực lượng tiêu dùng chính chiếm hơn 60% dân số đang ưu tiên tốc độ, sự tiện lợi và giá cả cạnh tranh, khiến thương mại điện tử không chỉ cạnh tranh, mà còn áp đảo thị phần của bán lẻ truyền thống.

Từ góc độ kinh tế, đây không phải là khủng hoảng suy thoái mà là sự chuyển dịch tất yếu của thị trường khi chi phí cố định như thuê mặt bằng, nhân sự và logistics tăng nhanh hơn doanh thu, buộc các mô hình kinh doanh truyền thống phải tái cấu trúc. Thực tế hiện nay, thương mại điện tử đang chiếm lĩnh thị trường bán lẻ với tốc độ tăng trưởng 20-25% hằng năm, trong khi bán lẻ truyền thống chỉ tăng 7-8%.

Hiện nay, nhiều thương hiệu lớn như thời trang và ẩm thực đã bắt đầu điều chỉnh linh hoạt, thay vì mở hàng loạt cửa hàng trên cùng tuyến phố, họ chỉ giữ lại những điểm showroom nhỏ để khách hàng trải nghiệm, thử sản phẩm và được hướng dẫn mua online.

Mô hình “omnichannel” – kết hợp trực tiếp và trực tuyến không chỉ giúp duy trì sự hiện diện thương hiệu, mà còn tiết kiệm đáng kể chi phí vận hành, lên tới 30-40% theo một số nghiên cứu.

Sự chuyển dịch này còn rõ nét hơn ở lĩnh vực nông sản, vốn từng được coi là mặt hàng khó chuyển đổi kinh doanh trên nền tảng thương mại điện tử. Trước đây, người ta nghĩ nông sản chỉ phù hợp bán tại chợ truyền thống hay siêu thị, nhưng nay, từ hoa quả, rau củ đến sản phẩm chế biến đều được rao bán hiệu quả trên mạng.

Tại Tuần lễ Nông sản Việt 2025 vừa qua, Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công thương) đã kết nối thành công giúp một doanh nghiệp bán con cá tầm nặng 50kg với giá 102 triệu đồng qua đấu giá online, hay có gần 6 tấn gạo ST25 được “chốt đơn” chỉ trong 2 giờ livestream trên mạng xã hội.

Cục trưởng Quản lý và Phát triển thị trường trong nước Trần Hữu Linh chia sẻ, phiên livestream kết nối tiêu thụ nông sản là cách làm mới, phù hợp với xu hướng thương mại số. Đồng thời giúp lan tỏa giá trị hàng hóa, đưa nông sản Việt Nam đến gần hơn với người tiêu dùng trong nước.

Đây cũng là minh chứng cho thấy sức mạnh của chuyển đổi số, thông qua thương mại điện tử kết nối trực tiếp người nông dân với người tiêu dùng, thúc đẩy tiêu thụ nội địa và xuất khẩu, giảm thiểu chi phí logistics.

Hướng tới môi trường thương mại điện tử bền vững

Mặc dù thị trường thương mại điện tử ở Việt Nam đang khẳng định vị thế hàng đầu Đông Nam Á, xếp thứ 3 sau Indonesia và Thái Lan, với hơn 60 triệu người mua sắm trực tuyến nhưng tăng trưởng “nóng” cũng kéo theo rủi ro.

Hàng giả, hàng nhái trên các sàn thương mại điện tử đã trở thành “điểm nóng” với hơn 161 vụ vi phạm bị lực lượng Quản lý thị trường phát hiện chỉ trong 6 tháng đầu năm 2025, xử phạt gần 3 tỷ đồng, trị giá hàng hóa vi phạm hơn 1 tỷ đồng.

Tình trạng này không chỉ làm suy giảm niềm tin người tiêu dùng, mà còn gây thiệt hại hàng nghìn tỷ đồng cho doanh nghiệp chân chính. Ví dụ, các sản phẩm mỹ phẩm, điện thoại và thời trang giả mạo thường “ẩn náu” dưới vỏ bọc livestream bán hàng, khiến người mua khó phân biệt.

Do đó, để thương mại điện tử phát triển lâu dài, minh bạch, an toàn, thì việc bảo vệ người tiêu dùng là nền tảng quan trọng để thương mại điện tử phát triển bền vững. Với Luật Thương mại điện tử 2025 dự kiến có hiệu lực từ năm 2026 có thể mở rộng phạm vi quản lý với các nền tảng mạng xã hội và livestream, yêu cầu định danh người bán qua VNeID và tài khoản thanh toán chính chủ.

Điều này sẽ tạo “bức tường lửa” chống gian lận, với trách nhiệm của chủ các sàn thương mại điện tử trong kiểm soát nguồn gốc hàng hóa, hóa đơn chứng từ và gỡ bỏ gian hàng vi phạm trong 24 giờ nếu phát hiện hàng giả.

Bên cạnh đó, theo nhận định của một số chuyên gia, để khắc phục bất cập hiện nay trong quản lý thương mại điện tử, quan trọng nhất cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, quan tâm đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị và con người để đáp ứng tình hình thực tế, phục vụ tốt nhiệm vụ đấu tranh phòng chống hàng giả trên không gian mạng.

Đồng thời, các lực lượng chức năng cần tích cực chủ động phối hợp, thực hiện rà soát nắm bắt thông tin phát hiện xử lý các hoạt động vi phạm thông qua bán hàng online, các đầu mối vận chuyển hàng hóa,… Đặc biệt, cần tập trung rà soát các quy định về pháp luật, nhất là Luật Giao dịch điện tử (sửa đổi), Luật Bảo vệ người tiêu dùng (sửa đổi); cần yêu cầu bổ sung trách nhiệm của các chủ mạng xã hội, sàn giao dịch thương mại điện tử.

Bên cạnh đó, tăng cường quản lý toàn diện giao dịch giữa người mua và người bán; giám sát hàng hóa lưu thông trên môi trường mạng nhằm ngăn chặn các hành vi lợi dụng thương mại điện tử để kinh doanh hàng giả, hàng lậu, hàng không rõ nguồn gốc, xuất xứ trong thời gian tới.