Phan Duy Nhân - Thơ và đời

Nhà thơ Phan Duy Nhân tên thật là Phan Chánh Dinh (Nguyễn Chính) sinh năm 1941, quê xã Triệu Ái, huyện Triệu Phong (Quảng Trị) với bút hiệu Dương Phù Sao, Thiết Sử quen thuộc với nhiều bạn đọc miền nam những năm 60 của thế kỷ trước. Trưởng thành từ phong trào đấu tranh của sinh viên Huế và thanh niên, sinh viên, học sinh miền nam, ông được xem là một trong những nhà thơ mở đầu cho dòng thơ ca tranh đấu của tuổi trẻ yêu nước chống đế quốc Mỹ xâm lược và chính quyền tay sai ở các đô thị miền nam trước năm 1975.

Phan Duy Nhân sáng tác thơ từ năm 15 tuổi với bài thơ đầu tay Những dấu chân (năm 1956) thể hiện một hồn thơ trong sáng, rộn ràng niềm tin yêu và chan chứa tình nhân ái. Cùng thời gian này, ông bắt đầu tham gia các phong trào đấu tranh và liên tục có thơ in trong các tập san thơ yêu nước của thanh niên học sinh Quảng Nam, Đà Nẵng, Sài Gòn. Những năm đầu thập kỷ 60 của thế kỷ trước, trước khi thoát ly lên chiến khu cách mạng, Phan Duy Nhân vừa dạy học và tham gia vào các hoạt động yêu nước của sinh viên ở các trường đại học ở Sài Gòn, nơi ông đang học tập, đồng thời là một trong những thành viên đầu tiên của Hội Liên hiệp Thanh niên Sinh viên - Học sinh Giải phóng và hội viên của Hội Văn nghệ Giải phóng Trung Trung Bộ. Trong cuộc Tổng Tiến công và nổi dậy Xuân Mậu Thân 1968, Phan Duy Nhân bị địch bắn trọng thương và bị bắt khi dẫn đầu một đoàn biểu tình nổi dậy tại Đà Nẵng và bị đày ra Côn Đảo đến năm 1974 mới được trao trả theo Hiệp định Hòa bình Pa-ri. Sau năm 1975, miền nam hoàn toàn giải phóng, đất nước thống nhất, ông tiếp tục đảm nhiệm nhiều công việc của Đảng và Nhà nước, trong đó có những trọng trách tại Ban Tôn giáo Trung ương.

Trong sự nghiệp thơ ca, Phan Duy Nhân đã sáng tác được khoảng 600 bài thơ, nhưng phần lớn bị thất lạc. Cuốn sách Phan Duy Nhân - Thơ và đời với độ dày 462 trang do bạn bè, đồng đội và bạn văn của ông sưu tầm và tập hợp lại khi sức khỏe của ông đã suy giảm nhiều vì bệnh tật. Đây chỉ là một phần những sáng tác của Phan Duy Nhân cùng các bài viết về ông và các tác phẩm của ông với cố gắng phác họa được phần nào chân dung của một nhà thơ trong dòng văn học yêu nước tại các đô thị miền nam trước năm 1975. Cuốn sách bao gồm hai phần chính: phần một Thơ Phan Duy Nhân là tập hợp của 150 sáng tác thơ ca thời kỳ hoạt động cách mạng và khi ở trong lao tù cùng bảy bài dịch thơ của Cao Bá Quát và 20 bài thơ ông làm trong giai đoạn từ năm 2006 đến 2008; phần hai của sách là Đời có 32 bài viết, trong đó có nhiều bài nghiên cứu, khảo luận của ông ký tên Nguyễn Chính hay Phan Duy Nhân cùng các bài viết của 26 tác giả là các văn nghệ sĩ, nhà báo về ông và các tác phẩm của ông.

Thơ Phan Duy Nhân song hành và gắn bó với cuộc đời hoạt động phong phú của một chiến sĩ cách mạng chấp nhận dấn thân tranh đấu cho khát vọng tự do, độc lập và bình đẳng xã hội, luôn trăn trở, thao thức với vận mệnh dân tộc. Đó là những câu thơ nhiều cung bậc của cảm xúc, là tiếng lòng của tình yêu với quê hương, đất nước, với bạn bè, gia đình, vừa mang ý nghĩa triết lý, khẳng định sự lựa chọn con đường vì nước, vì dân của một trí thức miền nam trong những năm tháng đầy biến động và chiến tranh. Tiêu biểu là bài thơ Thư gửi các bạn sinh viên được nhiều thanh niên sinh viên đô thị miền nam thời kỳ đó thuộc và chép truyền tay nhau và được coi là một trong những bài thơ mở đầu cho dòng thơ đấu tranh - xuống đường của tuổi trẻ. Không chỉ có thơ ca, Phan Duy Nhân còn có nhiều bài viết chuyên luận, khảo cứu về văn chương, triết học. Qua các bài viết của ông, cho thấy một phần chân dung của những nhân vật từng một thời góp phần vào công cuộc đấu tranh yêu nước, thống nhất Tổ quốc, giúp bạn đọc thêm hiểu về một giai đoạn đầy biến động với những lựa chọn phức tạp của giới trí thức miền nam Việt Nam trước năm 1975...