Nước Cộng hòa Nepal non trẻ  

Lịch sử Nepal, quốc gia nằm trên "nóc nhà của thế giới", vừa có thêm một mốc quan trọng: tại khóa họp thứ nhất ngày 28-5-2008, Quốc hội lập hiến Nepal  thông qua quyết định, với 560 phiếu ủng hộ và bốn phiếu chống, tuyên bố chính thức bãi bỏ chế độ quân chủ tồn tại trong 239 năm nay, thành lập chế độ cộng hòa dân chủ.

Quyết định cũng nêu rõ, Quốc vương Gyanendra  phải rời khỏi Hoàng cung trong vòng 15 ngày, không còn được hưởng những đặc quyền trước đây và chỉ được hưởng các quyền của một công dân bình thường; Hoàng cung sẽ được sử dụng làm bảo tàng lịch sử quốc gia; ngày 28-5 là Ngày Cộng hòa của Nepal.

Chính phủ  tuyên bố tổ chức đại lễ  dân tộc trong hai ngày 29 và 30-5. Thủ tướng Prasad Koirala tuyên bố: "Chúng ta đã bước vào một kỷ nguyên mới. Sự ra đời nhà nước cộng hòa là ước mơ của toàn dân tộc Nepal".

Ngay trong ngày 28-5, rất đông người dân Nepal tụ tập và mít-tinh ở Thủ đô Kathmandu mang cờ, biểu ngữ, vui mừng nhảy múa trên đường phố thủ đô ủng hộ xóa bỏ chế độ quân chủ  và hô vang "Hoan nghênh nước cộng hòa", "Nhà nước cộng hòa muôn năm".

Tổng Thư ký LHQ Ban Ki-Moon đã chúc mừng nhân dân Nepal đưa đất nước chuyển từ chế độ quân chủ sang cộng hòa, đồng thời bày tỏ mong muốn  chính phủ mới sớm được thành lập.

Trong kỳ họp này, Quốc hội cũng bàn thảo và đưa ra hàng loạt quyết định quan trọng: cử ra các cơ quan lãnh đạo Nhà nước, củng cố nền cộng hòa non trẻ, đường hướng phát triển đất nước...

Nepal nằm giữa Trung Quốc và Ấn Ðộ, có diện tích lãnh thổ 147,181 km2 trên dãy núi Himalaya cao nhất thế giới, với đỉnh Everest cao tới 8.850 m, được coi là nóc nhà thế giới. Số dân  28,9 triệu người,  thu nhập bình quân đầu người 330 USD/năm. Dịch vụ đóng góp 42% tổng thu nhập quốc dân, nông nghiệp: 38%, công nghiệp: 20%. Giá trị  xuất khẩu đạt 830 triệu USD, trong khi nhập khẩu  2,398 tỷ USD. Nợ nước ngoài: 3,07 tỷ USD.

Trước ngày 28-5, Nepal là một trong 45 nước trên thế giới còn trong chế độ quân chủ. Ðất nước nổi tiếng thế giới này còn kém phát triển và đầy bất công. Gần một nửa số dân nghèo khổ, nhiều vùng dân cư còn hoang sơ và lạc hậu, trong khi Quốc vương và Hoàng gia có lúc đã ăn tiêu tới ba triệu USD một ngày. Ðã vậy, cuộc nội chiến kéo dài một thập kỷ làm chậm sự phát triển. Hơn 13 nghìn người chết, khoảng một triệu người mất nhà cửa, xã hội chia rẽ và bị đảo lộn.

Ðể có sự kiện lịch sử này, người Nepal đã trải qua những thời kỳ đấu tranh đổ máu, khó khăn và phức tạp kéo dài. Sự phát triển và những thay đổi của châu Á và thế giới như những làn gió tiến bộ thổi vào Nepal. Năm 1990, phong trào đòi dân chủ lan rộng ở Thủ đô Kathmandu với những cuộc đấu tranh đường phố của các lực lượng chính trị cánh tả, buộc Quốc vương Birendra nắm quyền lúc đó đồng ý ban hành hiến pháp dân chủ mới, chấm dứt thể chế quân chủ chuyên chế  sang quân chủ lập hiến.

Năm 1995, các  lực lượng cánh tả, trong đó Ðảng Cộng sản Nepal (CPN-M) mở rộng hoạt động, thiết lập căn cứ trong rừng, các vùng nông thôn tiến hành cuộc đấu tranh tổng lực đòi lật đổ chế độ quân chủ, thiết lập nền cộng hòa. Năm 1996, nội chiến ở Nepal bùng nổ giữa Quân giải phóng nhân dân (PLA) của CPN-M với quân đội Chính phủ.

Sau vụ thảm sát cung đình ngày 1-6-2001, Hoàng tử Dhirendra tự sát sau khi bắn chết Quốc vương, Hoàng hậu và nhiều người khác, Hoàng tử Gyanendra lên ngôi. 

Tháng 11-2001, Nepal tuyên bố tình trạng khẩn cấp trong cả nước sau khi 100 người chết trong bốn ngày xung đột. Quốc vương Gyanendra phát  lệnh cho quân đội tiến công PLA, dẫn tới cuộc xung đột và bắn giết làm hàng nghìn người của mỗi bên  chết.

Tháng 1-2003, CPN-M và Chính phủ tuyên bố ngừng bắn. Nhưng ngừng bắn bị phá vỡ. Cuối năm 2003, CPN-M kiểm soát một vùng nông thôn rộng lớn, đã phát động cuộc đấu tranh vũ trang và chính trị, nhiều lần tiến hành bao vây, phong tỏa Thủ đô Kathmandu.

Trước tình hình đó, ngày 1-2-2005, Quốc vương Gyanendra  tuyên bố trực tiếp nắm quyền điều hành đất nước, lập lại chế độ quân chủ chuyên chế. Cũng từ đây, các lực lượng dân chủ, tiến bộ mà chủ lực là đảng CPN-M đẩy mạnh cuộc đấu tranh với mục tiêu đòi Quốc vương  Gyanendra từ bỏ chuyên chế và thành lập chế độ cộng hòa dân chủ.

Tháng 11 năm đó, Liên minh chính trị bảy đảng (SPA) được thành lập. CPN-M và SPA thỏa thuận tiến trình thiết lập dân chủ và khôi phục hòa bình. Biểu tình, bãi công, hoạt động quân sự diễn ra liên tiếp ở  khắp nơi. Ngày 16-6-2006, lãnh tụ CPN-M Prachanda và Thủ tướng P.Koirala lần đầu trực tiếp đàm phán hòa bình. Tháng 11-2006, Chính phủ và CPN-M ký Hiệp định hòa bình quốc gia và thỏa thuận tiến hành  tổng tuyển cử bầu QH lập hiến vào ngày 12-4-2008.

Theo Hiệp định hòa bình, Chính phủ lâm thời  điều hành đất nước trong thời kỳ chuyển tiếp, từ chiến tranh sang hòa bình, từ quân chủ sang cộng hòa, tổ chức tổng tuyển cử bầu QH mới.

Phía trước Nhà nước cộng hòa non trẻ còn đầy những khó khăn và phức tạp. Nhưng điều quan trọng là hòa bình đã được thiết lập, tiến trình xây dựng hòa bình và dân chủ cho đất nước Nepal đã mở và  đạt được những bước tiến quan trọng ban đầu. Tiền đề rất quan trọng là 60 nhóm sắc tộc, dù theo Ấn Ðộ giáo, Phật giáo và Hồi giáo, những ngày qua đã bày tỏ ủng hộ chế độ công hòa, tiến bộ. Hiến pháp tạm thời đang được tu chỉnh, trong đó tuyên bố: mọi quyền lực thuộc về nhân dân, các quyền tự do cơ bản của công dân được pháp luật bảo vệ; Nepal cam kết tuân thủ công ước nhân quyền quốc tế và luật nhân đạo, tự do phát ngôn, tự do tôn giáo và quyền được sống của mọi người; Nepal là Nhà nước cộng hòa  liên bang dựa trên nền tảng chính trị dân chủ nhân dân.

Ước mơ lâu đời của nhân dân Nepal đã thành hiện thực. Sự ra đời của Nhà nước cộng hòa dân chủ ở Nepal góp thêm sức mạnh cho xu thế hợp tác cùng phát triển ở khu vực Nam Á nói riêng và châu Á  nói chung đang chuyển mình và vươn lên trên trường quốc tế.