Miệt Thứ chuyển mình

1. Ðường đi Miệt Thứ bây giờ không còn quá cách trở. Từ thị trấn Minh Lương, huyện Châu Thành đã có cầu nối liền Miệt Thứ, theo quốc lộ 63 thẳng tắp xuống tận các huyện: U Minh, Vĩnh Thuận (Kiên Giang) và cả huyện Thới Bình (Cà Mau). Hai chiếc cầu lớn nối từ bờ Minh Lương băng qua hai con sông Cái Bé và Cái Lớn, rút ngắn thời gian đi lại, nhanh chóng hơn phà. Con phà Tắc Cậu giờ chỉ còn trong ký ức, khi sứ mạng "đưa người như đưa sáo sang sông Miệt Thứ" đã hoàn thành năm 2014. Nhưng sao trong lòng tôi thấy ngậm ngùi quá đỗi. Bởi bến phà Tắc Cậu - Xẻo Rô gợi cho tôi nhiều lưu luyến. Mỗi dịp ngang qua chốn này, tôi lại muốn đi tìm những địa danh đã nổi tiếng một thời trong những giai điệu quê hương êm ả. Ðây, con rạch Cái Thia, một địa danh gây nhiều tranh cãi cả về địa lý và quyền "chính chủ" của bài vọng cổ Hoa tím bằng lăng, do người ký tên Linh Châu sáng tác. Qua giọng ca ngọt ngào của hai nghệ sĩ Thanh Kim Huệ và Thanh Tuấn, bài hát trở nên nổi tiếng khắp nơi. Rồi con rạch nhỏ chạy song song theo đường dẫn xuống bến phà Tắc Cậu được coi là rạch Cái Thia theo câu hát: "Con rạch Cái Thia chảy về Tắc Cậu, con sáo sang sông con sáo đậu hiên nhà...".

Dễ nhận biết mỗi "Thứ" là một con kênh, ngay đầu kênh có một cây cầu với tấm bảng tên cầu cũng là thứ tự của nơi đó. Tôi tấp xe vào Thứ Bảy, gặp ông Hai Ðợi, gần 70 tuổi, người sinh ra và lớn lên ở xứ này. Ông Hai Ðợi cho biết, vùng này có mười Thứ hết thảy. Theo người miền nam, thứ tự của con cái trong nhà bắt đầu từ Thứ Hai. Cho nên, Miệt Thứ cũng vậy. Bắt đầu từ Thứ Hai, Thứ Ba, Thứ Tư, Thứ Năm, Thứ Sáu, Thứ Bảy... đến Thứ Mười Một. Dần dà, người dân đào thêm kênh giữa các Thứ ấy nên có thêm Thứ Bảy Rưỡi, Thứ Chín Rưỡi... Cả vùng Miệt Thứ trải dài hơn 30 cây số, qua hai huyện An Biên và An Minh, tỉnh Kiên Giang. Ngày trước, người địa phương dùng tên Thứ để phân biệt, thay vì dùng tên xã, ấp. Lâu ngày tên Thứ ghép với Miệt rồi gọi là Miệt Thứ cho tới tận bây giờ.

Nhìn những ngôi nhà tường, mái tôn mới mọc lên, ông Hai Ðợi bảo: "Miệt Thứ giờ khác xưa nhiều lắm, bây à. Ðường sá thẳng tắp, cầu nối đôi bờ, đi lại nhanh chóng lắm". Rồi ông chợt ưu tư, nuối tiếc. Phải chi sự đổi thay diễn ra đến sớm hơn thì ông đâu phải ngậm ngùi ôm nỗi buồn suốt mấy chục năm. Rít mạnh điếu thuốc, đôi mắt ông chớp lia lịa, đỏ hoe trong làn khói mờ ảo dưới ánh nắng chiều. Ông Hai Ðợi bộc bạch: "Ông ngoại tui là người xứ khác, tạt về đây sinh sống từ trước thời Pháp thuộc. Sau đó có người đàn ông ở miệt Châu Ðốc cũng ghé về đây sinh sống. Thấy người này giỏi giang, hiền lành cho nên khi ngỏ lời yêu thương má tui, ông ngoại đồng ý liền. Người này nói trở về quê để thưa với tía má đem trầu cau tới dạm hỏi. Ngày tháng hứa hẹn xong xuôi, người đó xuống ghe chèo về Châu Ðốc nhưng khi ghe của ông ta trở lại thì đã trễ hẹn hơn một tháng. Má tui, ngoại tui cứ nghĩ là ông ta thất hứa nên gả bà cho người khác. Nhắc lại chuyện đó để nhớ một thời, đi Miệt Thứ chỉ có ghe chèo là phương tiện chính, mất công lắm". Theo lời ông Hai Ðợi thì đến khi 20 tuổi, má ông mới kể rõ chuyện cho nghe. Cái tên Ðợi cũng bắt nguồn từ những tháng ngày chờ người chồng hứa hôn của bà quay lại, trong khi đứa con lớn dần trong bụng, từng ngày. Khi trưởng thành, ông Hai Ðợi đi tìm tía ruột, chỉ với chút ít thông tin, rằng nhà ông ấy ở Mặc Cần Dưng, đường đi Châu Ðốc, tỉnh An Giang. "Vậy là tui khăn gói lên đường, cuốc bộ mấy ngày mới tìm tới cầu Mặc Cần Dưng, thuộc xã Bình Hòa, huyện Châu Thành, tỉnh An Giang. Theo lời má thì tui giống tía, nên tui cứ tới cầu ngồi chờ, nếu gặp tía là tui nhận ra liền. Mỗi ngày từ sáng tới tối tui ngồi ở cầu Mặc Cần Dưng chờ đợi, nhìn rõ mặt từng người qua lại để tìm tía. Suốt một tháng ròng không gặp, tui lủi thủi trở về quê", ông Ðợi buồn bã kể.

Hy vọng và mong ước tìm gặp tía coi như tắt lịm. Bẵng đi một thời gian, bất ngờ có người đàn ông trung niên từ An Giang tên là Tư Nhựt xuôi về Miệt Thứ tìm người anh trai khác mẹ, theo lời của người cha đang bệnh nặng. Ông Tư Nhựt mang theo tấm ảnh thời trai trẻ của cha mình và tìm đến Thứ Bảy, thuộc xã Ðông Thái, huyện An Biên. Mấy ngày lân la thăm hỏi, tình cờ ông gặp ngay Hai Ðợi, mà anh em chẳng nhận ra nhau. "Khi nghe chuyện chú Tư hỏi thăm, tui bủn rủn tay chân, nước mắt ứa ra mà không sao kìm lại được. Nhận ra nhau mừng tủi, tui với chú Tư tức tốc trở về Mặc Cần Dưng nhưng tía con không kịp gặp nhau lần đầu mà cũng là lần cuối", ông Hai Ðợi thổ lộ.

2. Trên suốt chặng đường về Miệt Thứ, tôi cứ nghe đi nghe lại bài hát "Em về Miệt Thứ" của nhạc sĩ Hà Phương. "...Em yêu anh nên đành xa xứ. Xuôi ghe chèo Miệt Thứ Cà Mau... Má ơi đừng gả cho xa. Chim kêu vượn hú biết nhà má đâu...". Ðem lời bài hát hỏi người Miệt Thứ có đúng không? Ai cũng bảo, Miệt Thứ của mấy chục năm về trước, y chang vậy. Ngày xưa, con gái lấy chồng về Miệt Thứ coi như từ bỏ quê hương xứ sở, xa cha vắng mẹ biết ngày nào về thăm. Phần vì đường sông nước quá xa xôi, cách trở, phần vì xứ ấy nghèo, người thưa nhà vắng, nước mặn đồng khô, lúa chỉ làm một vụ mà năng suất cũng trầy trật lắm. Nhưng cảnh cũ người xưa đã lùi xa mấy chục năm rồi. Miệt Thứ giờ đã đổi thay, sung túc lắm. Thị trấn Thứ Mười Một giờ trở thành trung tâm giao thương kinh tế của huyện An Minh và cả vùng Miệt Thứ. Các chợ Thứ Bảy, Thứ Chín chạy dọc ngang quốc lộ 63, tấp nập người mua, kẻ bán, nhộn nhịp như phố thị. Chưa kể cái cảnh ghe xuồng, vỏ lãi đậu kín bến chợ, dưới sông. Người Miệt Thứ bây giờ còn làm du lịch, điểm đến của người phố thị với Vườn Quốc gia U Minh Thượng xanh tươi, mát mẻ. Nếu ai đã từng đọc qua Hương rừng Cà Mau của nhà văn Sơn Nam thì ắt cũng muốn được đến tận nơi, được một lần sống giữa U Minh để trải nghiệm những ký ức của ông già Nam Bộ...

Sáng nay, chị Diễm nói đi chợ Thứ Mười Một để kiếm đặc sản về đãi đồng hương. Ðường từ cửa bãi Vân Khánh đã nối liền tới thị trấn Thứ Mười Một lâu rồi. Vậy mà, Diễm không đi xe máy, mà lấy vỏ lãi đi chợ, mới đúng "gu" Miệt Thứ. Tôi ngồi giữa, hai tay vịn cứng vào tấm be vỏ lãi, nín thở. Diễm giựt máy, tiếng nổ giòn rụm, rồi rồ ga phóng vút. Chân vịt máy đuôi tôm chém nước văng tung tóe, chiếc vỏ lãi chẻ nước lao đi, rồi lại nhẩy chồm lên khi gặp sóng, ngược chiều. Diễm không phải gốc dân Miệt Thứ. Mười hai năm trước, chị theo chồng về xứ này. Con gái Miệt Vườn, lấy chồng về Vân Khánh, gần bên Thứ Mười Một, huyện An Minh. Hồi trước, xuồng còn không biết bơi, vậy mà về Miệt Thứ, Diễm một mình lái vỏ lãi vọt lao trên sông rạch. Sớm hôm tần tảo và thêm cái nghề thợ may được học từ hồi con gái, quần quật cả chục năm rồi gia cảnh mới khá lên. "Cái ngày mới về Vân Khánh làm dâu, đêm nào mình cũng khóc. Ðúng cái xứ khỉ ho, cò gáy. Nhưng mình bám lại xứ này, sống như cây bần, cây đước, vươn lên bám đất, bám làng. Rồi thì cái thời gian khó cũng qua đi. Chớp mắt mà đã hơn chục năm mình làm người Miệt Thứ. Làng xóm giờ đèn điện sáng trưng, nhà nào cũng xe máy hai, ba chiếc, tụi nhỏ đi học trường kế bên nhà, khỏe re hà", chị Diễm khoe.

Bóng chiều tà nơi xứ biển buông nhanh. Hoàng hôn rải một sắc vàng trên những dòng kênh Miệt Thứ. Trên sông vắng, tiếng ai ngân nga mấy câu hát say sưa mà man mác: "... Gió lao xao thổi vào mái lá. Như ru tình người con gái Tiền Giang... Sương khuya ướt đẫm giàn bầu. Em về Miệt Thứ, bỏ sầu cho ai"... Ngày ấy xa rồi. Giờ về Miệt Thứ biết bao niềm vui chờ đón. Vùng đất anh hùng, con người nghĩa khí, xứ Miệt đang đổi thay từng ngày...

Ở Miệt Thứ, vỏ lãi, xuồng, ghe là phương tiện chính đi lại trên sông nước