Thua thiệt kêu ai?
Từ huyện Đà Bắc về Cao Phong, Tân Lạc, Lạc Sơn và Kim Bôi của tỉnh Hòa Bình, đi dọc các cánh đồng mùa này, chỉ thấy toàn mía. Mía tím bán dọc đường, giá rẻ, từ ba nghìn đến bốn nghìn đồng một cây. Còn nhiều ruộng mía nguyên liệu để sản xuất đường thì cây mía đã đổ ngả nghiêng, khô xơ xác. Vụ mía này, xã Hào Lý, huyện Đà Bắc trồng được là 70 ha, nhưng cho đến thời điểm này, Nhà máy đường Hòa Bình, Công ty CP mía đường Hòa Bình (Hoasuco) mới thu mua được khoảng hơn 10 ha. Còn lại hơn 50 ha mía đã và đang bước sang giai đoạn trổ bông, khiến cho chữ đường giảm, nông dân đành phải đứng nhìn công sức, tiền của bị “rơi” ngay trên thửa ruộng nhà mình mà không có cách nào cứu vãn. Ông Đinh Công Xẩm bức xúc: “Mặc dù đã được ký hợp đồng với nhà máy, nhưng mãi không thấy nhà máy cho chặt mía để cân. Chúng tôi chẳng biết kêu ai bây giờ?”. Khi trao đổi về việc nhà máy đã ký hợp đồng thì họ sẽ có trách nhiệm đền bù, ông nói: Mía quá vụ, xơ xác như cành củi, chữ đường kém, giá mía thấp, lỗ thuộc về chúng tôi chứ ai đền!”. Toàn xã Hào Lý có hơn 400 hộ dân, trong đó hơn 80% số hộ trồng mía nguyên liệu. Nhiều gia đình trong xã và các vùng lân cận đang phải chịu chung tình trạng mía quá vụ nhưng chưa được thu hoạch.
Cách nhà máy đường chưa đến 1 km, ở xóm Đa, xã Tân Mỹ, huyện Lạc Sơn, chúng tôi gặp vợ chồng anh Đặng Văn Cảnh đang chặt những phần trên khẳng khiu của cây mía (vì phần dưới đã khô quắt), xếp lổng chổng từng đống, anh nói: “Mía như thế kia khác gì đống củi khô, mặc dù ký hợp đồng với nhà máy, nhưng lúc mía đúng vụ từ trong Tết thì nhà máy chưa thu hoạch, bảo là chưa lắp đặt xong dây chuyền, mãi đến tận bây giờ mới cho chặt thì mía đã khô hết rồi".
Tìm hiểu về đầu ra cho cây mía, chúng tôi liên lạc với Giám đốc Nhà máy đường Hòa Bình nhiều lần nhưng không nhận được sự hợp tác. Tại UBND huyện Lạc Sơn, Trưởng phòng Nông nghiệp huyện Lạc Sơn giới thiệu chúng tôi xuống nhà máy để làm việc, nhưng trong Ban giám đốc, người nọ “đá bóng” cho người kia, tất cả đều tránh mặt không làm việc. Chúng tôi ra cổng thì thấy mấy xe ô-tô chở mía đang đỗ, ngồi trò chuyện cánh lái xe, hóa ra họ cũng không biết nhà máy tạm dừng hoạt động đã ba hôm. Thấy chúng tôi thắc mắc, tại sao các anh không biết thông tin nhà máy dừng hoạt động, một anh nhanh nhảu nói: Cảnh ăn trực nằm chờ với chúng em ở đây quen rồi, xếp hàng để cân mía phải chờ một đến hai ngày là chuyện bình thường.
70 nghìn/suất cơm "bụi" ngay cạnh đây các anh ạ. Bọn em khổ ít, chứ người nông dân khổ trăm lần. Chặt xong mía, khoán hết cho bọn em chở đến nhà máy cân. Nhà máy đo chữ đường xong báo giá bao nhiêu thì biết bấy nhiêu. Tất cả các khoản đã được cộng vào tiền công xe, nói chung những khó khăn, thiệt hại đều dồn hết vào người trồng mía.
Chung quanh chuyện xe chở mía, không riêng ở Hòa Bình mà đã trở thành phổ biến của nhiều tỉnh trên cả nước là: Xe chở mía thường chở quá trọng tải, chạy trên chặng đường dài mới đến được nhà máy nên phải đi qua vài chốt giao thông, mỗi chốt lại “làm luật” một lần thì xe mới qua. Tất cả số tiền đó đã được cánh lái xe cộng hết vào cước phí mà người nông dân thuê chở. Như vậy bài toán đặt ra: Nhà máy đường, doanh nghiệp có lãi mới sản xuất; lái xe phải có công mới chở… Các khoản tiền đó ở đâu? Tất cả đều từ cây mía. Nghĩ mà thương cho người nông dân chân lấm tay bùn, một nắng hai sương quanh năm vất vả, bán mặt cho đất, bán lưng cho trời, đổ mồ hôi, sôi nước mắt để trồng cây mía từ lúc còn phất phơ như cọng cỏ, vậy mà đến ngày thu hoạch lại “đắng ngắt” không giống như vị ngọt vốn có của nó.
Hậu của cam kết?
Trao đổi ý kiến với chúng tôi, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Hòa Bình Vương Đắc Hùng cho biết, Sở đã đề nghị Công ty CP mía đường Hòa Bình phải tập trung nhân lực, vật lực để huy động tối đa công suất, tổ chức việc thu mua, chế biến; trước ngày 20-4 tới đây phải thu mua hết mía mà công ty đã ký hợp đồng. Nhà máy cũng cam kết là sẽ thu mua hết mía cho bà con. Nhà máy cần xác định, muốn phát triển phải có nông dân trồng mía. Đây là liên kết chặt chẽ, liên kết song hành bền vững. Ngoài ra, đề nghị Công ty CP mía đường Hòa Bình phải phối hợp chặt chẽ với địa phương theo phương châm công khai, minh bạch, rõ ràng, cụ thể các cơ chế chính sách hỗ trợ người dân. Giá cả thu mua: làm đất, phân bón, vận chuyển… thông qua hợp đồng để ký kết tổ hợp tác, đại diện tổ hợp tác trồng mía nguyên liệu nhằm bảo đảm liên kết bền vững. Hướng tới đây, vùng nguyên liệu ở xa nhà máy thì không trồng mía nguyên liệu nữa, mà chuyển sang trồng các cây khác. Chỉ tập trung trồng mía nguyên liệu cách nhà máy khoảng 50 km.
Lẽ ra, khi di chuyển nhà máy, Công ty CP mía đường Hòa Bình cần liên kết trước với các nhà máy khu vực lân cận để kịp thời tiêu thụ cho bà con, vận chuyển mía sang nhà máy khác bên cạnh; không nên để mía trổ cờ tại ruộng rồi lấy lý do là chuyển nhà máy cho nên thu mua chậm. Vậy là hàng trăm ha mía nguyên liệu hao hụt chữ đường đang khiến người nông dân thua lỗ, vẫn chưa có một giải pháp thỏa đáng. Mặc dù, ngành nông nghiệp tỉnh đã chỉ đạo nhà máy phải thu mua hết mía, còn phía nhà máy cũng cam kết sẽ thu mua hết mía. Tuy nhiên, số hao hụt sản lượng mía do quá vụ, chữ đường giảm dẫn tới giá thu mua thấp khiến cho người nông dân thua lỗ mới là việc đáng bàn thì vẫn chưa thấy đả động gì.
Trước tình hình cấp bách nêu trên, rất cần các cấp chính quyền của tỉnh Hòa Bình sớm chỉ đạo thống kê số mía bị hao hụt mà công ty đã ký để có giải pháp hỗ trợ cho người trồng mía chứ không chỉ cam kết mua hết mía là xong.
Theo ngành nông nghiệp tỉnh Hòa Bình, vụ mía năm 2015-2016, toàn tỉnh có tổng diện tích là 9.507 ha; trong đó mía nguyên liệu là 1.669 ha; mía tím: 4.095 ha và mía trắng dùng để ép nước: 3.743 ha. Nhưng diện tích mía nguyên liệu chưa thu hoạch còn khoảng hơn 600 ha. Năng suất mía nguyên liệu bình quân đạt khoảng 67 tấn/ha, với giá thu mua mía nguyên liệu theo chữ đường khoảng 950 đồng/kg cho mía có chữ đường 10 CCS. Nhưng theo bà con nông dân, niên vụ năm nay hiếm có xe mía nào cân được giá như vậy vì nhà máy cân muộn, mía đã quá vụ nên giá trung bình chỉ đạt từ 700 đến 800 đồng/kg.
