Vùng Nậm Ban, xã Pa Tần được coi là “quê hương” của dân tộc Mảng. Trước tác động của quá trình giao lưu, hội nhập và những biến đổi sâu sắc của đời sống xã hội, nhiều giá trị văn hóa truyền thống của người Mảng từng đứng trước nguy cơ mai một. Trong bối cảnh đó, việc duy trì, bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc không chỉ là yêu cầu cấp thiết về mặt văn hóa, mà còn là nhiệm vụ quan trọng nhằm củng cố khối đại đoàn kết toàn dân tộc, tạo nền tảng cho phát triển bền vững vùng biên giới.
Trong cộng đồng hơn 20 dân tộc cùng sinh sống trên địa bàn tỉnh Lai Châu, người Mảng có những đặc trưng văn hóa riêng biệt, thể hiện rõ qua phong tục, tập quán và các hình thức sinh hoạt cộng đồng. Những nét khác biệt như tục xăm cằm; nghi thức cưới hỏi với tục “đánh nhau giả” giữa họ nhà trai và họ nhà gái, sau đó bôi bùn, nhọ vào quan viên hai họ; hay các mối quan hệ xã hội mang tính cộng đồng chặt chẽ… đã tạo nên bản sắc riêng của dân tộc Mảng trong bức tranh văn hóa đa dạng của địa phương.
Cùng với Tết Nguyên đán, Tết Cơm mới là một trong những sinh hoạt văn hóa quan trọng của người Mảng ở Nậm Ban, được tổ chức sau vụ thu hoạch, vào tháng 10 âm lịch. Trước đây, lễ Tết này chủ yếu diễn ra trong phạm vi từng gia đình. Những năm gần đây, thông qua việc triển khai các chính sách hỗ trợ của Nhà nước, Tết Cơm mới được tổ chức thành lễ hội chung của cộng đồng. Việc mở rộng không gian tổ chức lễ hội không chỉ góp phần khôi phục nghi lễ truyền thống mà còn tạo điều kiện để người dân các bản gặp gỡ, giao lưu, tăng cường sự gắn kết cộng đồng.
Theo nghệ nhân Lò Thị Chướng, bản Nậm Sảo, lễ cúng cơm mới mang ý nghĩa cầu cho mưa thuận gió hòa, cây trồng sinh trưởng tốt, mùa màng bội thu, cuộc sống của người dân bình an, khỏe mạnh. Việc tổ chức lễ hội ở quy mô cộng đồng những năm gần đây giúp các giá trị văn hóa truyền thống được tái hiện một cách đầy đủ, đồng thời tạo điều kiện để thế hệ trẻ được tiếp cận, hiểu và trân trọng di sản văn hóa của dân tộc mình.
Bên cạnh các nghi lễ truyền thống, đời sống văn hóa tinh thần của người Mảng còn được thể hiện qua các hình thức sinh hoạt văn nghệ dân gian. Hát đối đáp tập thể giữa nam và nữ thường được tổ chức trong các dịp lễ hội, lên nhà mới, cưới xin. Các cụ cao tuổi đặc biệt coi trọng sử thi, trong đó tiêu biểu là sử thi Soỏng muẳng (chia đất), phản ánh quan niệm về nguồn gốc đất đai, cộng đồng và trật tự xã hội của người Mảng. Các loại nhạc cụ truyền thống như trống, chiêng, đàn một dây, sáo, khèn từng giữ vai trò quan trọng trong đời sống tinh thần, song theo thời gian, số người am hiểu và sử dụng thành thạo ngày càng ít, chủ yếu tập trung ở lớp cao tuổi.
Trước thực tế đó, việc triển khai các chính sách hỗ trợ bảo tồn văn hóa đã góp phần quan trọng trong việc phục hồi các làn điệu dân ca, điệu múa truyền thống và nhạc cụ dân tộc. Các lớp truyền dạy dân ca, may trang phục, chế tác nhạc cụ được tổ chức đã tạo điều kiện để lớp trẻ người Mảng tiếp cận, kế thừa những giá trị văn hóa của cha ông.
Theo anh Lý A Lậu, Trưởng bản Nậm Ô, trước đây việc thực hành các nghi lễ, phong tục, múa hát truyền thống chủ yếu do người già đảm nhiệm. Hiện nay, thông qua các hoạt động truyền dạy và tổ chức lễ hội, thế hệ trẻ đã dần nắm bắt và chủ động tham gia gìn giữ bản sắc văn hóa. Một số thanh niên còn mạnh dạn phát triển các sản phẩm may mặc, đan lát truyền thống, gắn bảo tồn văn hóa với phát triển sinh kế.
Thực hiện các chương trình mục tiêu quốc gia, trong đó có dự án đầu tư phát triển nhóm dân tộc thiểu số rất ít người và nhóm dân tộc còn nhiều khó khăn, xã Pa Tần đã tổ chức Ngày hội Văn hóa-Thể thao và Lễ hội dân tộc Mảng, thu hút hơn 120 vận động viên, diễn viên tham gia. Các hoạt động như trình diễn trang phục truyền thống, thi ca múa nhạc, tái hiện các nghi lễ dân tộc, cùng các môn thể thao truyền thống đã góp phần làm sống lại không gian văn hóa cộng đồng, nâng cao ý thức giữ gìn bản sắc trong nhân dân.
Ông Chào Anh Tuyên, Trưởng phòng Văn hóa và Xã hội xã Pa Tần khẳng định, việc lồng ghép nội dung bảo tồn văn hóa trong triển khai các chương trình, dự án đã giúp bản sắc văn hóa dân tộc Mảng từng bước được khôi phục và phát huy, qua đó nâng cao đời sống tinh thần của nhân dân, giữ vững ổn định xã hội và tạo nền tảng cho phát triển bền vững trên địa bàn.
Thời gian tới, xã Pa Tần tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức của cán bộ và nhân dân về vai trò của văn hóa truyền thống; lồng ghép nội dung bảo tồn văn hóa trong sinh hoạt chi bộ, họp bản và hoạt động của các đoàn thể. Đồng thời, chú trọng bảo tồn các giá trị văn hóa tiêu biểu như tiếng nói, trang phục, phong tục, lễ nghi, dân ca, dân vũ; phát huy vai trò của già làng, trưởng bản, người có uy tín trong vận động nhân dân gìn giữ bản sắc, xóa bỏ hủ tục lạc hậu, xây dựng đời sống văn hóa mới.
Việc duy trì và phát huy bản sắc văn hóa truyền thống của người Mảng không chỉ góp phần bảo tồn di sản văn hóa của một dân tộc rất ít người, mà còn có ý nghĩa quan trọng trong việc củng cố khối đại đoàn kết, nâng cao chất lượng đời sống tinh thần và tạo động lực để đồng bào người Mảng từng bước hòa nhập vào sự phát triển chung của xã biên giới Pa Tần và tỉnh Lai Châu.
