Chuyện về một bài ca

Những ai đứng ở hàng đầu đều nom rõ những giọt nước mắt đang lăn chảy trên gò má của nhạc sĩ - chiến sĩ hòa bình người Anh, Ewan MacColl. Ðôi lúc, giọng hát của ông nghẹn hẳn vì quá xúc động, nhưng cây đàn dân tộc đeo trên ngực ông vẫn vang lên quyện chặt lấy tiếng hát của người vợ, một nữ danh ca Mỹ (em gái nhạc sĩ Mỹ nổi tiếng Pi-tơ Xi-gơ). Bài ca chấm dứt, không gian tràn ngập những tiếng hô "Hồ Chí Minh, Hô-xê Mác-ti, Tổ quốc hay là chết".

Ngay đêm ấy, các nghệ sĩ Việt Nam sang tham gia Ðại hội đã tìm gặp hai người bạn quý. Họ dắt tay nhau sóng bước trên bãi biển Va-ra-đê-rô tuyệt đẹp, cùng hóng làn gió Ðại Tây Dương mát dịu. Hai nghệ sĩ Anh, Mỹ thân tình dạy cho bạn Việt Nam học Bài ca Hồ Chí Minh. Và chính Ewan MacColl, tác giả bài ca đã kể lại tỉ mỉ hoàn cảnh ra đời bài ca ấy.

Ðêm 7-5-1954, ở một tòa lâu đài, giữa thành phố Ken-tơ, phía nam thủ đô Luân Ðôn (đây là trụ sở một câu lạc bộ lao động), trên các hàng ghế, người ta thấy có mặt nhiều thủy thủ, binh sĩ, sinh viên và một số Ðại biểu Quốc hội Hoàng gia Anh. Họ đều là những hội viên của phong trào đòi tự do các thuộc địa của vương quốc Anh.

Sau khi bài Quốc ca trang nghiêm vừa dứt, nhạc sĩ Ewan MacColl bước lên diễn đàn. Anh nói:

- Thưa các ngài và các bạn, chiều nay đài BBC đã miễn cưỡng và dè dặt đưa tin: Ðiện Biên Phủ mất rồi! Nhưng đối với chúng ta, ngày Ðiện Biên Phủ chiến thắng lại là ngày hội lớn của tất cả những người lao động bị áp bức trên toàn thế giới.

Thưa các bạn! Tại sao chiến thắng đặc biệt có ý nghĩa này lại giành được ở Việt Nam mà không ở một mảnh đất thuộc địa nào khác? Gần đây, tôi đã được đọc một cuốn sách quý, gồm nhiều bài viết của một số giáo sư sử học phương Ðông và Pháp, Ý... ca ngợi một nhân vật vĩ đại của thế kỷ 20. Ðó là cụ Hồ Chí Minh, nhà lãnh tụ vừa dẫn dắt nhân dân Việt Nam làm nên chiến thắng Ðiện Biên Phủ. Cuốn sách có đoạn viết: "Cụ Hồ Chí Minh không chỉ xót thương nhân dân mình; mà ngay khi còn sống lưu lạc nơi đất khách quê người, cụ đã thấu hiểu nỗi thống khổ của những người nô lệ châu Phi, châu Mỹ...". Vừa gấp cuốn sách lại thì lập tức những cảm hứng nghệ thuật đã tràn ngập tâm hồn tôi, giúp tôi nhanh chóng sáng tác một ca khúc về Chủ tịch Hồ Chí Minh, Người đang nhen ngọn lửa giải phóng bừng sáng lên ở Việt Nam và từ đấy sẽ lan nhanh tới mọi lục địa để thiêu cháy mọi áp bức, bất công. Vì bài hát nhằm nói lên tình cảm của nhân dân Anh dành cho Người, tôi đã chủ tâm sử dụng và phát triển một làn điệu dân ca cổ Xắc Xông, có âm hưởng thiết tha, sôi nổi...

Nói đến đây, Ewan MacColl nâng cây đàn dân tộc lên trước ngực, âm thanh như dẫn dắt người nghe đi vào những điều tâm sự thiêng liêng:

"... Miền biển đông, xa tắp nơi chân trời/ Người dân ở đó lầm than đói nghèo/ Từ đau thương Người đi, khắp năm châu/ Lòng tin mặt trời chân lý sáng soi/ Hồ, Hồ, Hồ Chí Minh!...".

Cứ mỗi khi nghệ sĩ hát xong, mọi người lại đồng thanh "Hồ, Hồ, Hồ Chí Minh!".

Thế là phong trào đòi tự do các thuộc địa của nước Anh đã có thêm một bài hát phù hợp cương lĩnh chính trị của mình. Bài hát nhanh chóng được lưu truyền khắp nước. Nó còn xuất hiện ở Pháp, CHLB Ðức, Ý. Và khi xuất hiện ở Mỹ, Bài ca Hồ Chí Minh lập tức được các nghệ sĩ tiến bộ Mỹ đón nhận như một vũ khí tinh thần để tố cáo những hành động xâm lược của đế quốc Mỹ ở Việt Nam, Lào, Cam-pu-chia... Bộ ba nghệ sĩ Mỹ Pi-tơ Xi-gơ, Ba-bơ-rơ Ðây-nơ và Tôm Hây-đơn gửi một lá thư sang nước Anh, cảm ơn tác giả bài ca. Bức thư có đoạn:

"... Mỗi khi chúng tôi hát trước những người nghe không cùng chính kiến, tôn giáo, chủng tộc, ở mọi nơi, mọi lúc, bao giờ Bài ca Hồ Chí Minh cũng có sức thuyết phục lạ lùng. Bởi vì Việt Nam, Hồ Chí Minh đã làm quang vinh cho tất cả. Ca ngợi Việt Nam là ca ngợi chính mình. Bài ca  đã được in thành bản nhạc bướm phổ biến khắp nước Mỹ, kêu gọi mọi lực lượng phản chiến cùng hành động với nhân dân Việt Nam. Chúng tôi biết nói sao để bạn rõ, hình ảnh Chủ tịch Hồ Chí Minh đối với nhân dân tiến bộ Mỹ quan trọng đến nhường nào!".

Vào lúc đế quốc Mỹ cố đẩy cuộc chiến tranh xâm lược Việt Nam lên những nấc thang nguy hiểm nhất, Bài ca Hồ Chí Minh càng vang lên qua nhiều thứ tiếng: Tây Ban Nha, Thụy Ðiển, Ðức, Nhật Bản, Pháp... Và khi được mời sang Cu-ba tham dự Ðại hội Liên hoan quốc tế ca hát phản chiến, hai vợ chồng nhạc sĩ cách mạng Ewan MacColl đã biểu diễn Bài ca Hồ Chí Minh một cách say sưa nồng nhiệt.