Trong phần mô tả bộ phim tài liệu Một thế giới bên dưới cuộc chiến: Bí mật địa đạo Việt Nam , nữ đạo diễn người Hà Lan janet Gardner đã viết: Những năm 1965, người dân ở một tỉnh miền trung Việt Nam đứng ở tuyến đầu của một cuộc chiến tranh ngày càng tàn khốc. Với họ, chiến tranh đã trở thành một cuộc đấu tranh để sinh tồn. Nhưng thay vì lựa chọn chạy trốn khỏi ngôi làng của tổ tiên, họ lại kiến tạo nên một loạt đường hầm, kiến tạo nên MỘT THẾ GIỚI BÊN DƯỚI CUỘC CHIẾN.
Trong số hàng nghìn kilomet địa đạo trải dài khắp Vĩnh Linh, Vịnh Mốc được coi là một huyền thoại bất tử, nơi đã chở che, nuôi nấng và ươm những hạt mầm hy vọng cho vùng lũy thép, lũy hoa. Vịnh Mốc cũng chính là công trình tiêu biểu nhất cho ý chí quật cường, không chịu lùi bước trước kẻ thù xâm lược của cha ông.
Bầu ngực phải, bà Sơn dành cho bé Hoa đang lim dim ngủ. Nơi bầu ngực trái, bà áp đôi môi nhỏ xíu của bé Thiện vào rồi cất tiếng vỗ về “ Ru con con ngủ cho ngoan, mẹ con gieo lúa trên nương chưa về”.
Có mặt trên đoàn xe “trường chinh vạn dặm” rời quê cha đất tổ ở tuyến lửa trong đêm mùa đông năm 1968, bà Võ Thị Liêu ôm con, mang bụng bầu về ở tạm nhà một hộ dân ở Kỳ Sơn. 4 tháng sau, bà sinh người con trai thứ hai trên mảnh đất hậu phương miền bắc. Cũng chính lúc này, bà nhận tin chồng bà đã hy sinh trong một đợt chuyển quân ven dòng Bến Hải. Hạnh phúc và nỗi đau đột ngột ập đến một lúc. Nhưng, nhìn hai đứa trẻ đang chập chờn ngủ, bà lại gượng dậy.
Từ giữa năm 1966 trở đi, mật độ bom đạn quân Mỹ rải xuống Vĩnh Linh dày đặc, địa bàn khu vực lại quá hẹp, kế hoạch “3 tuyến sơ tán” để đảm bảo “3 bám” không phù hợp nữa, vì không thể giúp tránh khỏi thương vong. Đứng trước sự ác liệt của cuộc chiến tranh như vậy, Trung ương Đảng đã nghĩ đến việc giảm mật độ dân cư trong khu vực chiến sự. Lực lượng ở lại bám trụ sản xuất và chiến đấu là người lớn, người khỏe, còn trẻ nhỏ, người già yếu, mất sức phải có kế hoạch di chuyển ra các tỉnh phía Bắc, ở những nơi an toàn đề phòng cuộc chiến tranh kéo dài.
Nhận định chiến tranh còn kéo dài, Trung ương Đảng đã đề ra Kế hoạch K8 (tức triển khai từ tháng 8/1966) và K10 (triển khai tháng 10/1967) nhằm di dân ra khỏi vùng chiến sự ác liệt, giảm mật độ dân số ở tuyến lửa, đồng thời “gìn giữ lực lượng và nòi giống”, bảo đảm cho lực lượng ở lại chiến đấu yên lòng đánh giặc. Hàng vạn đồng bào Vĩnh Linh đã được chuyển ra các tỉnh phía bắc, và hơn cả tầm của một cuộc sơ tán, hành trình của những người dân từ tuyến lửa ra vùng hòa bình đã trở thành một cuộc thiên di chưa từng có trong lịch sử. Và cho đến hôm nay, cuộc thiên di ấy vẫn in hằn trong ký ức những người con nặng tình nghĩa “quê chung”…
Trong ký ức của những người chiến sĩ công an giới tuyến bên cầu Hiền Lương những ngày đất nước chia đôi bởi dòng Bến Hải, Tết Độc lập luôn có một vị trí vô cùng đặc biệt và không thể lãng quên.
Trong hơn 7.000 ngày đêm khắc khoải đợi chờ, có những mối tình đã nảy nở ở cả hai bờ nam bắc. Tình yêu và sự sống mang theo hy vọng cũng là những điều chưa từng nguội tắt suốt hơn 20 năm dòng Bến Hải, cầu Hiền Lương bị chia đôi, xẻ nửa.
Để giải phóng miền nam, thống nhất đất nước vào ngày 30/4/1975, lịch sử dân tộc có những giai đoạn bi hùng và đau thương. Cha ông chúng ta đã không quản hy sinh, gian khổ, đứng lên đấu tranh với khát vọng non sông thống nhất để hôm nay mọi người được sống trong không khí hòa bình, đoàn kết và hòa hợp vì một Việt Nam anh hùng, thịnh vượng.
Từ năm 1956, Ngô Đình Diệm - Tổng thống Việt Nam Cộng hòa từ chối tham gia cuộc tổng tuyển cử hiệp thương thống nhất hai miền, đồng thời tuyên bố khóa tuyến, chặt đứt đường giao thương giữa hai miền qua cầu Hiền Lương. Vào thời điểm ấy, ở phía bờ Nam, một cuộc chiến đấu lặng thầm cũng bắt đầu được dấy lên cùng khát vọng hòa bình, thống nhất non sông cháy bỏng.
Nhân dịp kỷ niệm 50 năm Ngày Giải phóng Quảng Trị, xin trân trọng gửi tới bạn đọc những câu chuyện, cũng là góc nhìn của chính những người đã từng gắn bó cả thanh xuân với sông tuyến, cầu ma (như cách gọi của cụ Nguyễn Tuân) nơi vĩ tuyến 17 huyền thoại ngày nào.
Huyện Vĩnh Linh đang có đàn trâu, bò với số lượng lớn nhất tỉnh Quảng Trị. Tuy nhiên, để có được như hôm nay, một câu chuyện ít người được biết đó là vào cuối những năm 60 thế kỷ trước, Vĩnh Linh đã tổ chức một cuộc sơ tán rầm rộ 760 con trâu, bò ra tỉnh Hà Tĩnh để bảo toàn công cụ sản xuất. Cuộc sơ tán hoàn thành được xem như một kỳ tích. 34 thanh niên khỏe mạnh nhận nhiệm vụ nặng nề sơ tán đàn trâu, bò ngày ấy nay chẳng còn lại được mấy người.
Tròn 50 năm trước, có một vết thương hằn mãi trong lòng dân Vĩnh Linh. Ðó là câu chuyện về chuyến xe chở học sinh của Vĩnh Linh sơ tán ra miền Bắc bị máy bay Mỹ ném bom làm chết 39 em nhỏ trong chiến dịch mang mật danh K8. Trong trang sử của mảnh đất này, cái chết của 39 em bé trên chuyến xe định mệnh ấy là nỗi đau khắc khoải nhất, dù đã tròn nửa thế kỷ trôi qua.
NDĐT - Là một trong số những nhà làm phim tài liệu thời kỳ chiến tranh chống Mỹ xông pha vào chiến trường Quảng Trị những năm 1968-1972, nhà quay phim lão thành Ma Cường đã có một số bộ phim tài liệu “để đời”, trong đó “Lũy thép Vĩnh Linh” do ông thực hiện, đạo diễn, NSND Nguyễn Ngọc Quỳnh chỉ đạo đã giành nhiều giải thưởng điện ảnh cao quý.
Cách đây 45 năm, một trận đánh bi tráng đã diễn ra vào ngày 16-10-1968 tại Cao điểm 21 xã Gio Mỹ (Gio Linh, Quảng Trị) làm 32 cán bộ, chiến sĩ Trung đội 6 (Ðại đội 2, Tiểu đoàn 4, Trung đoàn 270, Ðặc khu Vĩnh Linh) và phân đội hỏa lực tăng cường anh dũng hy sinh, chỉ còn một người duy nhất trở về sau trận đánh, đó là thương binh Hoàng Ngọc Bích, chiến sĩ liên lạc Ðại đội 2.
