Chuyến xe định mệnh
Mấy năm trước, cạnh nghĩa trang liệt sĩ xã Vĩnh Hiền (huyện Vĩnh Linh) có một đài tưởng niệm được Ðoàn Thanh niên huyện và Hội Cựu chiến binh dựng lên để tưởng nhớ 39 em học sinh của xã bị trúng bom tử nạn trong "chiến dịch K8". Ðài tưởng niệm có hình huy hiệu búp măng non nổi trên nền đỏ lá cờ Tổ quốc, chiếc khăn quàng đỏ trên phù điêu đã từng thắm đỏ trên vai các đội viên thiếu nhi như nhắc nhớ và tưởng tiếc. Tấm bia trên đài tưởng niệm với dòng chữ "Nơi đây, 39 hạt giống cách mạng năm xưa của xã Vĩnh Hiền sẽ mãi mãi yên nghỉ vĩnh hằng trong lòng đất mẹ thân thương".
Chúng tôi đã tìm về gặp mẹ Nguyễn Thị Em (ảnh 1) ở thôn Tân Ninh, xã Vĩnh Hòa. Năm nay mẹ Em đã 86 tuổi. Trên chuyến xe định mệnh với 39 đứa trẻ hy sinh vì bom giặc đánh trúng ấy, có đứa con trai yêu quý của mẹ, Lê Tích Hùng, khi ấy vừa tròn 7 tuổi.
 |
"Hồi đó chủ trương của cả nước, bom đạn dữ quá, mần răng mà an toàn được nên chi phải cho con em sơ tán ra Bắc thôi, miềng ở lại chết cũng được nhưng con cái phải sống". Mẹ Em bắt đầu câu chuyện với chúng tôi, dường như những gì xảy ra của câu chuyện đớn đau tròn nửa thế kỷ trước vẫn đậm nét như một cuốn phim ký ức trong lòng mẹ.
Từ cuối năm 1966, cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước đã vào hồi khốc liệt nhất, Trung ương Ðảng quyết định cho phép Vĩnh Linh thực hiện chiến dịch mang mật danh K8 sơ tán 3 vạn học sinh từ 7 đến 15 tuổi ra các tỉnh miền Bắc sinh sống và học tập. Những đứa trẻ của vùng đất tuyến lửa được tập trung đưa ra tuyến sau trên những chuyến xe xuyên qua bom đạn. Chuyến xe chở 40 em học sinh của xã Vĩnh Hiền xuất phát từ đêm 26-7, nhưng đêm đó xe vừa ra khỏi thị trấn Hồ Xá một đoạn thì địch bắn pháo sáng rực trời, ban đêm mà bầu trời sáng rỡ như ban ngày, không an toàn nên đoàn xe quay trở lại. Mẹ Em kể: "Ngày hôm trước khi nghe lệnh tập trung cho con trai đi, khi đó tui mới sinh bé gái được năm ngày, thằng Hùng bíu tay tui khóc: Con ở nhà với mạ, với em. Cha nó thương con, cắt lấy hai cái ống tay áo ráp lại để may thành cái túi vải đựng cho nó mấy đồ lặt vặt. Buổi trưa, trước chuyến đi, nó bảo cha nó tắm cho nó rồi nói "Bọ (bố) tắm lần chót cho con hè". Cha nó đùm cho mo cơm nếp rồi lên chờ xe đón, nó ăn một nửa mo cơm rồi chừa lại nói cha mang về, không ngờ đêm đó xe ra tới Quảng Bình thì…" Kể đến đấy, không nén được xúc động, mẹ Em lại khóc. Rồi mẹ vào gian thờ, lục tìm dưới đáy tủ một manh vải gụ vá chằng vá đụp: "Ðây là cái túi cha hắn may cho thằng Hùng để đựng đồ đi K8 đây". Nhìn chiếc túi vải được khâu lại từ hai ống tay áo cho em bé 7 tuổi đựng đồ đi sơ tán năm nào, lòng bỗng dưng nghẹn đắng. Mẹ Em lại kể: Ðêm 28 tháng 7 năm 1967 đó, khi xe chở 40 đứa học sinh Vĩnh Hiền ra tới Mỹ Trung (huyện Lệ Thủy, Quảng Bình), nghĩa là chỉ rời Vĩnh Linh chưa được hai chục cây số, thì tầm 11 giờ đêm xe bị trúng bom, chiếc xe bị hất văng xa ba chục mét, trên xe có 40 đứa học trò, hai thầy giáo cùng hai anh lính lái xe thì chết hết 39 đứa nhỏ, một thầy giáo và hai anh bộ đội, chỉ duy nhất một em học sinh "cao số" sống sót và một thầy giáo.
Khi bà con Quảng Bình phát hiện ra chiếc xe bị bom và hàng chục đứa học trò chết ngổn ngang vì sức ép mới thu nhặt xác lại, chiến tranh bom đạn, phương tiện thông tin liên lạc cũng không có, địa phương cũng chỉ biết tin có một chiếc xe chở học sinh Vĩnh Linh bị trúng bom nhưng trên xe chết hết cả, người sống sót cũng đang cấp cứu hôn mê, vậy nên mấy hôm sau các gia đình mới biết. Gia đình chạy bộ mấy chục cây số ra Mỹ Trung, dân làng chỉ cho một khu mộ với cách đánh dấu là mộ em này mặc áo xanh, mộ em kia mặc quần nâu, gia đình nhớ ra hôm đó con mình mặc áo mầu gì, quần mầu gì... rồi cứ thế đánh dấu mà nhận chứ bom đạn như rứa, thịt xương lẫn lộn, biết ai với ai. Sau đó, về xã, tất cả tư trang các em được nhặt nhạnh lại, ai nhận ra được cái gì của con mình thì mang về. Mẹ Em nhận ra cái túi vải may vội cho con bằng hai ống tay áo có mấy mụn vá, trên chiếc túi cũ sờn, mẹ có cẩn thận thêu chữ "Hùng" tên của đứa con trai mình vào đó. 50 năm đã trôi qua từ cái đêm 28-7-1967 ấy, chiếc túi vải của đứa con mình mẹ Nguyễn Thị Em vẫn gìn giữ, mỗi lần nhớ con, mang ra, nước mắt mẹ lại giàn giụa.
Lê Tích Hùng chỉ là một trong số 39 em bé Vĩnh Hiền chết đau đớn trong chuyến đi K8 ấy, mà nếu còn sống nay sẽ là người đàn ông sắp vào tuổi 60. Trong một căn nhà khác ở thôn Tân An, cũng thuộc xã Vĩnh Hiền, gia đình này cũng có một người con trai chết trên chuyến xe định mệnh ấy, đấy là Lê Tích Hiến, năm đó cũng 7 tuổi, cũng là con em của họ Lê Tích như gia đình Hùng. Lê Tích Hóa, em trai của Lê Tích Hiến kể: Bố mẹ tôi giờ cũng đã mất rồi, khi anh trai Lê Tích Hiến bị chết trong chuyến xe bị bom, tôi mới 3 tuổi. Sau này lớn lên, mỗi lần nghe bố mẹ kể lại chuyện anh Hiến bị chết, bố mẹ tôi lại cứ bần thần day dứt. Năm 1975, sau ngày hòa bình, cả làng mới cùng ra Vĩnh Trung bốc 39 nấm mộ con em mình về, năm đó tôi còn nhớ hài cốt được đưa về trường học của xã Vĩnh Trung làm lễ truy điệu. Cũng đành chôn chung tất cả vào một khu mộ chứ không ai biết chính xác đâu là mộ con cái của mình. Mới rồi, khi xây đài tưởng niệm, một số mộ của các học sinh ấy cùng được quy tập về chôn dưới chân đài tưởng niệm. Có 39 gia đình ở Vĩnh Hiền làm chung một ngày giỗ con em mình vào ngày 27-7, đúng vào ngày Thương binh, liệt sĩ hằng năm, vì theo quan niệm của người dân nơi đây, phải giỗ vào ngày còn sống, con em mình bị bom giặc giết hại ngày 28-7 thì giỗ vào ngày 27-7, dù đó là ngày dương lịch chứ không phải ngày âm lịch như tập quán.
Người duy nhất còn lại...
Nguyên cả chuyến xe khiến 39 học sinh tử nạn ấy, thật lạ kỳ là vẫn có một học sinh sống sót. Bất ngờ là dù nghe nhiều về câu chuyện cậu học trò "cao số" trên chuyến xe chở học sinh Vĩnh Hiền bị bom nhưng không ngờ đó lại là anh Trần Văn Khỏe (ảnh 2), một người quen biết của gia đình tôi bấy lâu. Anh Khỏe nay là trưởng trạm bơm của Công ty cấp thoát nước Quảng Trị.
 |
"Khi ấy tui 8 tuổi, chuẩn bị cho chuyến đi không đứa nào hiểu sơ tán là gì, toàn là lũ nhóc lên 8 lên 10, đang còn học i tờ, bố mẹ trong nhà may cho mỗi anh em một cái ruột tượng bằng vải đeo quanh thân đựng gạo rang, một cái ống bương nút lá chuối để đựng nước đeo tòng teng. Vừa háo hức vừa lo lắng. Mấy ông bố bà mẹ gạt nước mắt, nhưng thương con phải để con đi ra tuyến sau may ra gia đình mệnh hệ gì vẫn còn con cái mai sau. Chiếc xe quân sự chở trên thùng xe 40 em thiếu nhi đều cùng quê Vĩnh Hiền. Rời Vĩnh Linh lúc chập tối, ra đến Mỹ Trung (Quảng Bình) thì máy bay địch phát hiện và dính ngay một loạt bom. Anh Khỏe bảo: Khi ấy tôi không biết gì nữa, tỉnh dậy đã thấy nằm trong bệnh viện. Vì là đứa bé duy nhất sống sót trên chuyến xe nên tôi được đưa ra các bệnh viện tuyến sau, mất hai năm trời chuyển hết viện này đến viện khác, sau khi xuất viện thì về tới tỉnh Thái Bình. Anh Khỏe cũng không hề biết trong đoàn xe đêm đó có người anh trai của mình tên là Vinh đã may mắn không bị trúng bom và sơ tán ở Quỳnh Phụ (Thái Bình). Trong một lần đi nhận sách giáo khoa ngang qua nơi anh Khỏe ở, nghe giọng Vĩnh Linh rồi gương mặt trông quen quen anh Vinh đã vào hỏi han rồi nhận ra đây là thằng Khỏe, em ruột mình, bèn viết thư vào cho bố từ Vĩnh Linh ra để nhận em trai. Bởi lúc đó, ở nhà, cũng như 39 gia đình khác ở Vĩnh Hiền, bố mẹ anh Khỏe đã lập bàn thờ cho đứa con trai 8 tuổi của mình. Chiến tranh ngập tràn mất mát đau thương nhưng cũng có những điều kỳ lạ như thế!
Năm 1966, Trung ương Ðảng lập một ban chuyên trách về việc này gọi là Ban K8 do đích thân Bộ trưởng Trần Hữu Dực làm trưởng ban, Bộ Nội vụ (tức Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội bây giờ) cử Thứ trưởng Lê Tất Ðắc phụ trách Vụ 8 đặc trách chiến dịch, các tỉnh có liên quan như Quảng Bình, Hà Tĩnh, Nghệ An, Thanh Hóa, Nam Hà, Ninh Bình, Nam Ðịnh, Thái Bình... đều có ban chuyên trách. Chiến dịch kéo dài từ tháng 8-1966 đến cuối năm 1967. Hơn 3 vạn học sinh Vĩnh Linh và các vùng Gio Linh, Cam Lộ đang sơ tán tại Vĩnh Linh được đưa ra các tỉnh miền Bắc, về sống nhờ trong các hộ gia đình, được thương yêu đùm bọc cho đến ngày hòa bình (1973) mới về lại quê hương.
Sau ngày hòa bình nhiều người mới biết, khi đưa các em đi đã có những âu lo rằng có thể phải chấp nhận thương vong khoảng 10% (tức khoảng 3.000 em) nhưng vẫn phải đi vì nếu ở lại Vĩnh Linh con số hy sinh vì bom đạn giặc sẽ nhiều hơn nữa. Kết thúc chiến dịch có 70 người con em Vĩnh Linh đã ngã xuống, trong đó có 59 em thiếu nhi.
