“Thôn mình, huyện mình đã xóa hết hộ nghèo. Đời sống nhân dân bây giờ khấm khá lắm, nhà cửa khang trang, con cái ăn học đàng hoàng; sản xuất nông nghiệp đã có máy móc, điều khiển thông minh; nhiều nhà sắm ô-tô, máy cày; đường nhựa, đường bê-tông đến chân ruộng, không còn đất để hoang…”, ông K’Bril, Trưởng thôn Kambutte, xã Tu Tra, huyện Đơn Dương, tỉnh Lâm Đồng khảng khái mở đầu câu chuyện.
Ngày ấy xa rồi, ngày ấy xa rồi, cho tôi tìm lại…" Lời hát ấy của một nhạc sĩ người Kinh mà cũng nói thay tâm trạng của những người con trên đại ngàn Tây Nguyên. Không gian huyền thoại đang dần dần trở về với thời dĩ vãng.
Chiều, ngang qua huyện Đơn Dương, tỉnh Lâm Đồng, được ngắm nhìn sắc màu những ruộng lúa không gieo cùng vụ, khói lam chiều vương vấn trên dãy Pơtơu Gớp. Xứ ấy, có những buôn làng Chu Ru đang “dệt” những sắc màu huyền diệu.
Internet, mạng thông tin toàn cầu, cái cửa sổ nhỏ trên màn hình máy tính hay cái smartphone (điện thoại thông minh) mà mở ra với cả thế giới. Nhiều năm trước, đó là chuyện "xa tít mù khơi". Nay thì khác, không mấy người trong các buôn làng còn lạ lẫm với chuyện đó.
Tây Nguyên vào xuân, nắng khẽ khàng như điệu Đămtơra của người Chu Ru bên dòng Đa Nhim êm đềm. Mùa xuân, đến với buôn làng người Chu Ru ở huyện Đơn Dương, Lâm Đồng, để được thổn thức trong bản hòa tấu của thanh âm truyền thống và những điệu dân vũ, trong Hội đoàn viên Tơigum Pơtom bên ngọn lửa thiêng đại ngàn.
Giống như nhiều dân tộc trên đại ngàn Tây Nguyên, người Chu Ru ở Lâm Đồng theo chế độ mẫu hệ trong hôn nhân, gia đình. Khi cô gái Chu Ru đến tuổi cập kê, nếu đã để ý được chàng trai mà mình “ưng bụng” sẽ thưa với cha mẹ để nhờ người mai mối, cùng với cậu của mình đem lễ vật đến nhà trai làm lễ xem mắt.
Các cấp ủy, chính quyền, ngành văn hóa các tỉnh Tây Nguyên đã có nhiều cố gắng trong việc níu giữ phần nào những giá trị văn hóa truyền thống đang dần mai một. Những ngày hội, liên hoan văn hóa được tổ chức từ khu vực đến cơ sở.
“Mừng lúa mới” là nghi lễ nông nghiệp cổ truyền của các tộc người gắn bó với cây lúa rẫy, lúa nước ở miền đất đại ngàn Tây Nguyên. Theo chu kỳ canh tác cây lúa, sau khi thu hoạch xong, họ thường tổ chức nghi lễ “mừng lúa mới” và mỗi tộc người có nghi thức tổ chức khác nhau. Với người Chu Ru, tộc người rất giỏi dẫn thủy nhập điền để canh tác lúa nước, lễ hội pót bơdai bơrhau - “mừng lúa mới” thường được buôn làng đứng ra tổ chức với quy mô lớn.
Sau thời gian dài rơi vào quên lãng, những điệu dân vũ tamya của người Chu Ru bỗng hồi sinh mạnh mẽ. Người già dạy cho lũ trẻ, lũ trẻ lại kết nối, lan tỏa để những vũ điệu tamya arya, t’rumpô, păhgơnăng… mãi đong đưa, góp phần gắn kết cộng đồng các dân tộc trên cao nguyên.
“Mừng lúa mới” là phong tục lâu đời của đồng bào các dân tộc Tây Nguyên, theo chu kỳ canh tác của cây lúa. Sau khi thu hoạch xong, đồng bào Tây Nguyên thường tổ chức nghi lễ “mừng lúa mới”.
Mùa khô, miền đất phía nam Tây Nguyên khoe vẻ đẹp hoang dã và lãng mạn. Thung thăng từ cao nguyên Langbiang xuôi về B’Lao, chúng tôi được hòa vào sắc màu văn hóa của các tộc người bản địa ở Lâm Đồng.
