Phim hay, quan trọng nhất vẫn là yếu tố con người

Nhưng không phải lúc nào kinh phí và chất lượng phim cũng tỷ lệ thuận với nhau.

Không phải chờ đến Áo lụa Hà Ðông hay Dòng máu anh hùng được thực hiện với số tiền từ 1 - 1,5 triệu USD, mà trước đó vài năm, điện ảnh Việt Nam đã có những bộ phim được Nhà nước tài trợ kinh phí tương tự, chẳng hạn như các phim Ký ức Ðiện Biên (13,5 tỷ), Giải phóng Sài Gòn (12,5 tỷ), Hà Nội 12 ngày đêm (hơn 10 tỷ)... Không bàn đến chuyện doanh thu thực tế (chỉ khoảng vài trăm triệu, hay vài chục triệu) của các phim này khiêm tốn ra sao, mà chỉ riêng chất lượng phim có thể thấy ngay là không xứng tầm với kinh phí bỏ ra...

Ði tìm nguyên nhân vì sao những phim đầu tư nhiều tỷ đồng của điện ảnh nước ta không hay, thì có rất nhiều: Thứ nhất là do kịch bản phim không xứng tầm... phim lớn (có những kịch bản phim gây nhiều tranh cãi về chất lượng vẫn được đưa vào sản xuất); thứ hai là chưa đủ công nghệ thực hiện phim hoành tráng; thứ ba, thiếu thời gian chuẩn bị (làm phim ở ta thường mất thời gian chờ đợi duyệt kịch bản, xin tài trợ, nhưng khâu chuẩn bị cho phim rất ngắn, chỉ vài tháng là quay...); thứ tư, không có trường quay và không chủ động về địa điểm quay...

Chưa kể, có không ít bộ phim được tuyên bố làm tốn nhiều tỷ đồng, nhưng theo một số nhà làm phim lâu năm đánh giá thì thực chất tiền đổ vào phim chỉ đáng 1/3 hay 1/2 là cùng. Thậm chí có đạo diễn còn tiết lộ rằng: "Vì tâm lý làm phim chiếu vào các dịp kỷ niệm theo đặt hàng của Nhà nước, nên chỉ cần làm một phim "không có gì sai" theo đúng kế hoạch là "vui vẻ cả làng"...

Hai năm trở lại đây, sau những thành công nhất định về mặt khán giả cũng như chất lượng của các phim Dòng máu anh hùng, Áo lụa Hà Ðông... đã nảy sinh xu hướng "chạy đua" kinh phí làm phim.

Có những đạo diễn đã tuyên bố sẽ làm phim "bao nhiêu tỷ đồng" như một cách PR, gây chú ý cho khán giả. Ðiển hình là bộ phim Sài Gòn nhật thực tuyên bố kinh phí làm phim 1,3 tỷ song chất lượng phim quá kém. Một số người hiểu chuyện bật mí rằng, một số phim do tư nhân làm tiêu tốn quá nhiều chi phí vào việc mời diễn viên ngôi sao, chứ không phải dành cho phim. Mới đây, bộ phim Song long anh hùng đã được tổ chức họp báo giới thiệu "ầm ĩ", làm với 15 tỷ đồng, nhưng hơn nửa năm vẫn nằm trên giấy...

Có một thực tế là các nhà làm phim ở ta hay đem so sánh kinh phí làm phim Việt với Holywood để biện minh cho chuyện "tiền nào của nấy"! Câu hỏi đặt ra là cần bao nhiêu tiền để có thể làm được một bộ phim điện ảnh tương đối hiện nay ở ta? Những bộ phim chiếu Tết vừa qua như Nụ hôn thần chết (6 tỷ đồng, kể cả quảng cáo phim), Duyên trần thoát tục (5 tỷ), Phát tài (300.000 USD), Chuyện tình Sài Gòn (600.000 USD)...

Theo nhà sản xuất Phạm Nguyên (hãng Chánh Phương) thì mức kinh phí trung bình cho một bộ phim dạng tâm lý tình cảm, xã hội... chỉ cần trên dưới 300.000 USD là vừa đủ (tất nhiên quay bằng HD chuyển sang nhựa).

Những bộ phim như 14 ngày hay Chuyện tình xa xứ... của các đạo diễn Việt kiều đang quay đều có mức kinh phí như trên, nhằm đạt mục đích: phim dễ thu hồi vốn và thuận lợi khi chuyển sang phát hành DVD. Một số bộ phim sắp quay như Bi ơi đừng sợ! hay Chơi vơi cũng đặt ra khoản kinh phí làm phim là 500.000 USD hay khoảng 6 - 7 tỷ đồng. Chỉ những phim dạng hành động hay kinh dị cần đại cảnh lớn, kỹ xảo và âm thanh làm thật kỹ, như Lửa Phật của hãng Chánh Phương phải làm ở mức 1,5 triệu USD trở lên (tương đương với Dòng máu anh hùng)...

Kinh phí tối thiểu cho một bộ phim điện ảnh là 300.000 USD, song với những bộ phim do Nhà nước tài trợ thì mới đáp ứng được một nửa, trong đó phải khấu trừ tiền trả lương cho cả hãng phim, "đổ" vào làm phim thực tế cao nhất là 70 - 80%. Vì thế, chuyện các nhà làm phim tài trợ kêu ca hay phải long đong tìm kiếm nguồn tài trợ thêm cho đủ kinh phí là chuyện hoàn toàn có thể thông cảm.

Chẳng hạn, bộ phim Trung úy cần tới 5 - 7 tỷ, nhưng chờ mấy năm xin không đủ vẫn phải làm với kinh phí chỉ được non nửa. Một nhà thiết kế mỹ thuật khuyên đạo diễn Hà Sơn nên tái hiện một đại cảnh là trận đánh vào sân bay thật hoành tráng, để làm nền chính phục vụ cho thông điệp của cả bộ phim "số phận tình yêu của con người trong sự khắc nghiệt của chiến tranh"...

Biết rõ nếu thực hiện được thì hiệu quả nghệ thuật, và "ép phê" với khán giả là rất lớn, nhưng đạo diễn Hà Sơn đành chịu, vì không có tiền. Ðã "thắt lưng buộc bụng" mà khi quay được 2/3 các cảnh chính thì phim hết tiền, ê kíp làm phim Trung úy phải hùn tiền cát-sê vào để làm phim cho trọn vẹn. Cái khó do thiếu tiền đã đẩy không ít bộ phim như Vũ điệu tử thần, Sinh mệnh, Hoài Vũ trắng, Rừng đen... vào thế bí, không thực hiện được những đại cảnh quan trọng...

Nhưng không phải vì không có nhiều tiền mà bó tay hoàn toàn. Thay vì làm phim tốn nhiều tỷ, hãng Chánh Tín chọn cách làm phim ngắn 45 phút quay bằng HD cho serie phim kinh dị: Ngôi nhà bí ẩn - Suối oan hồn và Chết lúc nửa đêm - Bốn thí nghiệm đêm tân hôn... kinh phí làm phim chỉ trên dưới 100.000 USD, vừa chiếu rạp, sau đó phát hành DVD... thu hồi vốn nhanh, và không bị lỗ nặng! Nụ hôn thần chết chi phí 5 - 6 tỷ (kể cả phí quảng cáo) nhưng thu về 1 triệu USD, đoạt giải Cánh diều bạc 2007 và thực tế số đông khán giả đều cảm thấy thỏa mãn về chất lượng của phim: từ kịch bản, diễn xuất, đến kỹ xảo... hoàn toàn "made in Việt Nam".

Bộ phim Dòng máu anh hùng (kinh phí 1,5 triệu USD) khi chiếu ở nước ngoài đã được khen ngợi đáng giá bằng phim 15 triệu USD... Ðiều đáng kể là Áo lụa Hà Ðông, Dòng máu anh hùng có kinh phí làm phim thật ra không quá lớn so với tầm vóc phim tiêu chuẩn quốc tế và được phát hành rộng rãi ở nước ngoài, và quan trọng là góp phần để khán giả Việt tin vào tiềm năng của phim nội... Ðiều này phần nào trả lời được câu hỏi đã cũ "nếu tiền không tạo ra được những bộ phim hay thì yếu tố nào mới quan trọng"? Xin thưa ngay: Ðó chính là con người...

Nhà sản xuất phim Dòng máu anh hùng không hài lòng về một số khoản chi phí cho phim, lẽ ra có thể tiết kiệm được. Chẳng hạn như đã thuê nhân viên khói lửa ở Việt Nam, song kỹ thuật không đạt phải qua Thái-lan thuê người... giá cát-sê cao gấp nhiều lần dự toán.

Khi hỏi vì sao dám bỏ ra một khoản tiền cao hơn mặt bằng chung của phim Việt để làm phim, cũng nhà sản xuất này cho biết: "Tin tưởng vào đoàn làm phim" - chủ yếu là Việt kiều và người nước ngoài... Ðiểm mặt các bộ phim đạt chất lượng tương đối, có giải thưởng trong và ngoài nước thời gian qua, có thể thấy hầu hết đều có yếu tố người nước ngoài (bao gồm cả Việt kiều) tham gia làm phim như: Mê Thảo - Thời vang bóng, Mùa len trâu, Chuyện của Pao, Hà Nội - Hà Nội, Áo lụa Hà Ðông, Dòng máu anh hùng... Muốn phim đạt tiêu chuẩn đẳng cấp quốc tế, các hãng phim Chánh Phương, Phước Sang, Thiên Ngân... đều thuê người nước ngoài đảm nhận một số khâu quan trọng như: âm thanh, ánh sáng, hình ảnh, kỹ xảo...

Trong khi đó, ở ta hiện có một số cơ sở làm hậu kỳ trang bị máy móc rất hiện đại (giá hàng triệu USD) song vẫn chỉ được sử dụng bán phần, hoặc chủ yếu làm truyền hình, quảng cáo... vì các nhà làm phim ngại "tay nghề kỹ thuật viên"...

Có thể thấy rằng, trong vòng 5 năm nay đội ngũ các nhà làm phim ở ta không thay đổi nhiều về số lượng và chất lượng. Sự đầu tư đồng bộ trong vấn đề đào tạo nhân lực cho ngành điện ảnh chưa được quan tâm thỏa đáng. Bởi vậy, để có phim hay khán giả vẫn trông mong vào tâm huyết và năng lực sáng tạo của các nhà làm phim.

Xin kết thúc bài viết bằng một chuyện hậu trường làm phim Nụ hôn thần chết.

Cách đây ba năm, hãng Phước Sang đã phải  chi đến 30.000 USD để sang Hồng Công làm kỹ xảo 30 giây (xích-lô bay) trong phim Khi đàn ông có bầu. Nụ hôn thần chết làm 20 phút kỹ xảo, nếu mang ra nước ngoài thì kinh phí khủng khiếp. Suy tính kỹ lưỡng, ê kíp làm phim đã quyết định làm kỹ xảo nội, nhưng chỉ dám chọn phương pháp sử dụng kỹ xảo treo dây - xóa dây và tạo hiệu quả hình ảnh đặc biệt bằng 3D. Khi quay những cảnh bay... dùng loại cáp to trong sử dụng cứu nạn ô-tô, chứ không có loại cáp chuyên dụng nhỏ, chịu lực tốt và bền như ở nước ngoài. Quay xong, mời một chuyên gia Ðức gợi ý giúp giải pháp xóa dây, nhưng xem qua ông ta lắc đầu. Các nhân viên kỹ xảo nội đã mày mò tự làm, và kết quả được đánh giá cao.

Kể lại câu chuyện này, nhà quay phim Trinh Hoan kết luận: "Khán giả bây giờ không dễ tính như trước để chấp nhận những bộ phim copy thật thà. Muốn làm phim có chất lượng phải đủ tiền, phải có thiết bị đồng bộ, hiện đại, nhưng quan trọng nhất vẫn là yếu tố con người"...