Phớt lờ khuyến cáo, quy hoạch
Phó Cục trưởng Trồng trọt, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN và PTNT) Lê Thanh Tùng cho biết, hiện nay diện tích hồ tiêu cả nước là 137,7 nghìn ha, giảm khoảng 7,7 nghìn ha so với năm 2019. Do giá hồ tiêu từ đầu năm 2020 tiếp tục giảm xuống mức từ 37 đến 40 nghìn đồng/kg nên nhiều nông dân không đầu tư, chăm sóc khiến vườn cây sinh trưởng kém, sâu, bệnh hại gây hại. Dự báo, niên vụ hồ tiêu 2019-2020, năng suất giảm từ 15 đến 20% so với niên vụ trước.
Một trong những nguyên nhân khiến cây tiêu trở nên thê thảm như hiện nay là do tình trạng đua nhau trồng tiêu, phớt lờ khuyến cáo của các cơ quan chức năng. Tại tỉnh Bình Phước, thời kỳ cao điểm nhất (cuối năm 2016), diện tích hồ tiêu đạt hơn 17 nghìn ha, vượt quy hoạch khoảng 7.000 ha. Còn tại tỉnh Đồng Nai, theo quy hoạch đến năm 2020, diện tích trồng hồ tiêu là 9.000 ha, trong khi thực tế hiện nay đã lên khoảng 17 nghìn ha. Được biết, thời điểm trước năm 2017, giá hồ tiêu tăng liên tục, có lúc lên đến hơn 200 nghìn đồng/kg, khiến diện tích hồ tiêu trên địa bàn tỉnh tăng rất nhanh. Tuy nhiên, từ năm 2019 đến nay, giá hồ tiêu giảm mạnh, khiến nhiều nông dân lao đao. Hiện giá hồ tiêu mua tại vườn chỉ còn dưới 40 nghìn đồng/kg, giảm rất nhiều so với thời kỳ cao điểm.
Lâm San là xã có diện tích trồng hồ tiêu lớn nhất huyện Cẩm Mỹ (Đồng Nai) với hơn 2.500 ha. Có những lúc, giá hồ tiêu bán tại vườn chỉ còn từ 37 đến 39 nghìn đồng/kg, giảm 10 nghìn đồng so với năm 2019. Do giá giảm cho nên người trồng hồ tiêu cũng không quan tâm đầu tư, chăm sóc vườn tiêu, dẫn đến năng suất giảm, trung bình từ 2,3 đến 2,5 tấn/ha. Dẫn chúng tôi đi quanh vườn hồ tiêu của gia đình, bà Bùi Thị Tám, xã Lâm San chia sẻ: “Tôi trồng tiêu đã nhiều năm nhưng chưa thấy khi nào khó khăn như thời điểm này. Giá bán tiêu phơi khô chỉ 37 nghìn đồng/kg, trong khi chi phí chăm sóc cao nên chẳng có thu nhập bao nhiêu, thậm chí thua lỗ”.
Giá hồ tiêu giảm bốn lần so với thời kỳ cao điểm đã ảnh hưởng lớn đến người trồng hồ tiêu, bởi 1 ha hồ tiêu đầu tư từ khi trồng đến lúc thu hoạch mất từ 200 đến 300 triệu đồng, thậm chí nhiều hơn. Theo tính toán của người dân, 1 kg hồ tiêu với giá bán thấp như vậy, trừ chi phí chăm sóc, thuê nhân công thu hoạch… lỗ khoảng 20 nghìn đồng.
Việc hồ tiêu xuống giá khiến nhiều gia đình rơi vào cảnh thu không đủ chi và dẫn đến nợ ngân hàng. Qua thống kê của Ngân hàng NN và PTNT chi nhánh Bù Gia Mập (Bình Phước), tính đến hết năm 2019, dư nợ cho vay phục vụ phát triển nông nghiệp, nông thôn của đơn vị là 1.785 tỷ đồng với 5.270 khách hàng. Riêng khách hàng vay đầu tư chăm sóc phát triển hồ tiêu là 570 tỷ đồng với 1.600 khách hàng, chiếm 30% số lượng khách hàng và dư nợ. Nợ xấu vay đầu tư hồ tiêu trên địa bàn huyện là 7,5 tỷ đồng. Chủ tịch UBND xã Đắk Ơ, huyện Bù Gia Mập, Trần Văn Linh cho biết, năm 2019, toàn xã có 639 hộ trồng hồ tiêu và những hộ này hiện đã nợ ngân hàng hơn 400 tỷ đồng. Trong số này có gia đình ông Nguyễn Công Nhiệm ở thôn 10, xã Đắk Ơ, là một trong những hộ trồng tiêu lâu năm. Giai đoạn 2015 - 2016, giá hồ tiêu có lúc lên hơn 100 nghìn đồng/kg nên ông đã vay mượn hàng tỷ đồng để mở rộng diện tích. Ông Nhiệm cho biết: “Gia đình tôi có tổng diện tích 8,5 ha, trong đó 3 ha tiêu, 3,5 ha cao-su, 1,5 ha điều. Nhiều năm nay, các loại nông sản cùng xuống giá nên cuộc sống gia đình khó khăn. Riêng đầu tư, chăm sóc, mở rộng diện tích thì 3 ha hồ tiêu đã khiến gia đình nợ hơn 1,5 tỷ đồng”.
Mặc dù giá giảm sâu nhưng nhiều nhà vườn lại khó tìm được nhân công thu hoạch nên khó khăn lại chồng khó khăn. Ông Chỉ Nhịt Và, xã Lâm San, huyện Cẩm Mỹ buồn rầu cho biết: “Mặc dù hồ tiêu đến kỳ thu hoạch nhưng đến nay tôi không thuê được lao động và phải liên hệ thuê nhân công ở tận tỉnh Trà Vinh. Hiện nay, tôi thuê bốn nhân công với mức hơn 200 nghìn đồng/người/ngày nhưng chỉ thu hoạch được 30 đến 40 kg tiêu, giá bán hồ tiêu không đủ tiền trả nhân công. Tuy nhiên, hồ tiêu đã đến kỳ thu hoạch nên đành chấp nhận vớt vát được ít nào hay ít đấy”.
Hướng đến sản xuất “tiêu sạch”
Theo Cục Trồng trọt, thời gian qua, người trồng hồ tiêu trên địa bàn cả nước gặp nhiều khó khăn là do sản xuất hồ tiêu của Việt Nam chưa bền vững; diện tích trồng hồ tiêu ở nhiều vùng tăng nhanh, vượt quy hoạch, nhất là ở các vùng không phù hợp, thâm canh quá cao trong giai đoạn giá tốt. Hơn nữa, dịch bệnh trên cây hồ tiêu vẫn chưa có biện pháp phòng trừ hiệu quả, nhất là bệnh chết nhanh, chết chậm; công tác chọn giống còn nhiều hạn chế, trong đó có việc nghiên cứu, chọn tạo giống mới, sản xuất giống hồ tiêu sạch bệnh, công tác bình tuyển và công nhận cây đầu dòng và vườn cây đầu dòng chưa được các tỉnh quan tâm thực hiện; sản xuất theo hướng bảo đảm vệ sinh an toàn thực phẩm chưa toàn diện... Có thể nói, việc sản xuất hồ tiêu theo hướng tự phát, không tuân thủ quy hoạch luôn tiềm ẩn những rủi ro. Chính vì vậy, để phát triển hồ tiêu bền vững, các địa phương cần có những giải pháp cụ thể để định hướng cho người dân tập trung đầu tư sản xuất, không chạy theo diện tích mà tập trung đầu tư trồng tiêu sạch, nâng chất lượng hạt tiêu...
Thí dụ ở Cẩm Mỹ là huyện có diện tích trồng hồ tiêu lớn nhất Đồng Nai với hơn 6.100 ha, tập trung tại các xã Lâm San, Sông Ray, Bảo Bình, Xuân Tây. Phó Chủ tịch UBND huyện Nguyễn Văn Thắng cho biết, để phát triển bền vững cây hồ tiêu, huyện đã phối hợp ngành nông nghiệp tuyên truyền, vận động người dân liên kết thành lập các hợp tác xã, tổ hợp tác để thu mua, sơ chế và xuất khẩu. Thực tế, nhiều hộ dân sản xuất tiêu theo hướng hữu cơ đã cho năng suất từ 4 đến 5 tấn/ha, đáp ứng chất lượng tiêu sạch để xuất khẩu. Giám đốc Hợp tác xã Nông nghiệp Lâm San Nguyễn Ngọc Luân cho biết, từ nhiều năm qua, hợp tác xã đã định hướng cho xã viên không nên mở rộng diện tích mà chuyển hướng sang sản xuất tiêu sạch, đáp ứng chất lượng để xuất khẩu. Theo ông Luân, hồ tiêu của nước ta đang phải cạnh tranh gay gắt với hồ tiêu từ một số nước có thế mạnh như: Bra-xin, In-đô-nê-xi-a, nhưng đầu ra cho hồ tiêu thông qua kết nối thị trường châu Âu vẫn rất tốt. Vấn đề chính là ở chất lượng, còn giá cả phải theo quy luật của thị trường.
Giám đốc Sở NN và PTNT Đồng Nai Huỳnh Thành Vinh thẳng thắn thừa nhận: “Hiện nay, việc chế biến hồ tiêu còn nhiều hạn chế do chủ yếu xuất khẩu thô. Do đó, cần khuyến khích các doanh nghiệp, cá nhân tham gia đầu tư phát triển trồng, chế biến, tiêu thụ sản phẩm hồ tiêu chất lượng cao. Bên cạnh đó, cần đầu tư phát triển các cơ sở, nhà máy chế biến tiêu với các dây chuyền công nghệ chế biến hiện đại, nhằm nâng cao chất lượng sản phẩm”. Còn tại Bình Phước, để hỗ trợ nông dân vượt qua những khó khăn trong bối cảnh hồ tiêu mất mùa, xuống giá, Sở NN và PTNT đã tham mưu UBND tỉnh có chính sách hỗ trợ sản xuất cho nông dân. Bên cạnh đó, các cơ quan chức năng cũng khuyến cáo người dân không nên bỏ thu hoạch sẽ khiến cây hồ tiêu kiệt sức trong vụ tiếp theo; không chuyển đổi hồ tiêu ồ ạt sang trồng cây khác, sẽ gây thiệt hại lớn về kinh tế và chỉ nên chuyển đổi những vườn tiêu trên đất quá trũng hoặc quá cao, năng suất kém.
