Ngày 3/8 tại Hà Nội, Cục Quản lý khám chữa bệnh (Bộ Y tế) tổ chức Hội thảo Xây dựng đề án tăng cường năng lực hệ thống chăm sóc sức khỏe tâm thần giai đoạn 2023-3030, với sự tham dự của các đại biểu đến từ các đơn vị chức năng thuộc Bộ Y tế, đại diện các tổ chức quốc tế như Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc, Tổ chức Y tế thế giới, lãnh đạo bệnh viện chuyên khoa tâm thần và các hội nghề nghiệp...
Các đại biểu đã cùng nhau thảo luận các nội dung của đề án, từ việc tăng cường lãnh đạo, điều hành, phối hợp liên ngành giữa các bộ, ngành và chính quyền địa phương và huy động xã hội trong chăm sóc sức khỏe tâm thần; nâng cao sức khỏe tâm thần và dự phòng các rối loạn tâm thần; củng cố hệ thống chăm sóc sức khoẻ tâm thần để cung cấp dịch vụ y tế và xã hội toàn diện, lồng ghép, liên tục và dựa vào cộng đồng...
Cùng với đó là giải pháp bảo đảm tính tiếp cận, khả năng chi trả và bao phủ y tế toàn dân trong chăm sóc sức khoẻ tâm thần cho mọi người, trong suốt cuộc đời, trong đó chú trọng đến trẻ em, vị thành niên, phụ nữ, người cao tuổi, và các nhóm yếu thế khác; bảo đảm quyền con người, loại bỏ kỳ thị và phân biệt đối xử với người có rối loạn tâm thần, tăng cường sự tham gia của người có rối loạn tâm thần và gia đình trong quá trình xây dựng, thực hiện và đánh giá chính sách, luật pháp và kế hoạch về sức khỏe tâm thần.
Theo Tiến sĩ Cao Hưng Thái, Phó Cục trưởng Cục Quản lý khám, chữa bệnh, hiện Việt Nam đang phải đối mặt với mô hình bệnh tật kép, bệnh truyền nhiễm diễn biến phức tạp, trong đó các bệnh không lây nhiễm như tăng huyết áp, tiểu đường, COPD, bệnh tâm thần… có chiều hướng gia tăng. Việt Nam cũng chịu những tác động to lớn do già hóa dân số, tỷ lệ người khuyết tật cao và hậu quả từ đại dịch Covid-19.
 |
TS Cao Hưng Thái, Phó Cục trưởng Cục Quản lý khám, chữa bệnh phát biểu tại hội thảo. |
Đáng chú ý, so với các chuyên ngành khác, sức khỏe tâm thần là lĩnh vực sức khỏe cộng đồng ít được quan tâm. Kết quả khảo sát năm 2022 của Cục Quản lý khám, chữa bệnh cho thấy, có 61,3% (398 trong tổng số 649) bệnh viện huyện, trung tâm y tế quận, huyện tổ chức khám, chữa bệnh ngoại trú cho người bệnh tâm thần, nhưng chỉ có 9,1% (59 cơ sở) tổ chức khám, chữa bệnh nội trú cho người bệnh tâm thần. Kết quả này cho thấy khoảng trống lớn về điều trị rối loạn tâm thần tại tuyến quận, huyện.
Ước tính cả nước có hơn 14 triệu người rối loạn tâm thần, nhưng chỉ có 143 nhà tâm lý lâm sàng và tâm lý trị liệu. Dịch vụ tâm lý lâm sàng chưa phải là dịch vụ chính thức được bảo hiểm y tế chi trả, do vậy 143 nhà tâm lý lâm sàng và tâm lý trị liệu chủ yếu được coi là kỹ thuật viên và làm các trắc nghiệm tâm lý, không phải dịch vụ tâm lý lâm sàng thực sự.
Các dịch vụ phục hồi chức năng tâm thần cũng rất hạn chế. Không có dịch vụ sức khỏe tâm thần chính thức cho người dân bị tác động của thiên tai, thảm họa thí dụ như lũ lụt, hạn hán và dịch bệnh (như đại dịch Covid-19).
Cũng như nhiều quốc gia trên thế giới, Việt Nam đang đối mặt với tình trạng rối loạn tâm thần có xu hướng gia tăng. Theo báo cáo của Bệnh viện Tâm thần Trung ương, tỷ lệ mắc 10 chứng rối loạn tâm thần phổ biến trong năm 2014 là 14,2%, trong đó riêng rối loạn trầm cảm chiếm 2,45%.
Theo Bệnh viện Nhi Đồng Thành phố Hồ Chí Minh, có tới 8 đến 20% trẻ em và vị thành niên gặp các vấn đề sức khỏe tâm thần chung.
Nghiên cứu trên các nhóm đối tượng đặc biệt khác cũng cho thấy, tỷ lệ trầm cảm trong khi mang thai là 5% và trầm cảm sau sinh là 8,2%, tỷ lệ mắc mới trầm cảm sau sinh là 6,5%, tỷ lệ trầm cảm ở người bệnh ung thư phổi là 24,6%.
Một số nghiên cứu trên thế giới cũng cho thấy, hàng tỷ người trên thế giới đã bị ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19, đang có tác động sâu hơn đến sức khỏe tâm thần của con người, làm trầm trọng thêm tình trạng căng thẳng ngắn hạn và dài hạn và phá hủy sức khỏe tâm thần của hàng triệu người. Các ước tính cho thấy sự gia tăng của cả rối loạn lo âu và trầm cảm ở mức hơn 25% trong năm đầu tiên của đại dịch.
Nhận thức sai lầm và sự kỳ thị của xã hội đối với người bệnh mắc rối loạn tâm thần, đa số coi rối loạn tâm thần chỉ là tâm thần phân liệt mà không biết rằng có nhiều loại khác nhau như trầm cảm, lo âu, rối loạn tâm thần do rượu...
Trong khi đó, hầu hết người dân chưa được nhận dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần. Dịch vụ sức khỏe tâm thần chủ yếu có ở cơ sở chuyên khoa tuyến Trung ương và tỉnh. Tuyến huyện và xã chủ yếu quản lý, điều trị tâm thần phân liệt và động kinh.
Trong khi đó, theo điều tra của Bệnh viện Tâm thần Trung ương 1, hai bệnh trên chỉ chiếm khoảng 0,5% dân số và tổng các rối loạn tâm thần là 14,2% dân số.
Phần lớn người bị rối loạn tâm thần chưa được nhận dịch vụ chính thức, trong khi đó, tình hình rối loạn tâm thần ngày càng gia tăng về số lượng cũng như đa dạng thêm về nhiều mặt bệnh như lo âu, nghiện chất, sa sút trí tuệ, tự kỷ, tăng động giảm chú ý…
