Bảo vệ thế hệ trẻ: Việt Nam cần duy trì lệnh cấm toàn diện đối với thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng

Việc Quốc hội thông qua Nghị quyết 173/2024/QH15 vào tháng 11/2024, cấm sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, chứa chấp, vận chuyển và sử dụng các sản phẩm này, là một dấu mốc quan trọng về y tế công cộng, được cộng đồng quốc tế đánh giá cao.

Chỉ vừa tháng trước, chúng ta đã được thấy những tác động tích cực của lệnh cấm này đối với sức khoẻ của thanh thiếu niên. Theo số liệu từ Trung tâm chống độc, Bệnh viện Bạch Mai, số ca cấp cứu liên quan đến việc sử dụng các sản phẩm này, đặc biệt ở giới trẻ đã giảm gần 70% trong 10 tháng sau khi lệnh cấm được ban hành so với cùng kỳ giai đoạn trước đó.

Bên cạnh đó, nhờ lệnh cấm mạnh mẽ được Quốc hội ban hành, hoạt động quảng cáo cho các sản phẩm này bởi những người nổi tiếng, những người có sức ảnh hưởng dường như đã chấm dứt.

Khi được thực thi đầy đủ, lệnh cấm này sẽ để lại một di sản lâu dài: Nhiều thế hệ thanh thiếu niên Việt Nam được bảo vệ khỏi các nguy cơ sức khỏe do thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng gây ra.

Giờ đây, để bảo đảm lợi ích sức khỏe từ quyết định lịch sử của Quốc hội được hiện thực hóa, lệnh cấm cần được phản ánh trong tất cả các văn bản quy phạm pháp luật liên quan, không có ngoại lệ.

Nguy cơ sức khỏe đối với thanh thiếu niên – Quyền được sống không nicotine

Điều quan trọng là chúng ta cần nhìn nhận hết sức rõ ràng về nguy cơ sức khoẻ từ thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng. Những sản phẩm này không an toàn mà là rất có hại. Tác hại sức khỏe từ các sản phẩm này có thể rất nghiêm trọng, đặc biệt đối với trẻ vị thành niên.

Việc tiêu thụ nicotine ở trẻ em và thanh thiếu niên gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển não bộ, dẫn đến những hệ quả lâu dài như rối loạn học tập và lo âu. Ngoài ra, các chất độc hại trong sản phẩm này cũng làm tăng nguy cơ mắc ung thư, bệnh tim mạch và bệnh phổi.

Chỉ vài tuần trước, một nam sinh 15 tuổi phải nhập viện tại Bệnh viện Bạch Mai sau khi hút thuốc lá điện tử. Kết quả cho thấy tổn thương não, các vấn đề về thận, phổi, tim và sức khỏe tâm thần. Đây là một bi kịch hoàn toàn có thể phòng tránh được – một sự bất hạnh không đáng phải xảy ra.

Mỗi trẻ em đều xứng đáng được lớn lên mà không phải đối mặt với nguy cơ bị nghiện nicotine và những hệ lụy kéo dài suốt đời. Trường hợp này nhấn mạnh vào sự cấp thiết phải duy trì và thực thi nghiêm ngặt lệnh cấm – bằng cách đưa quy định này vào tất cả các luật liên quan.

Vì sao các ngoại lệ sẽ làm suy yếu lệnh cấm

Bất kỳ ngoại lệ hay lỗ hổng pháp lý nào – ví dụ cho phép sản xuất thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng để xuất khẩu, hoặc cho phép thuốc lá nung nóng làm từ thuốc lá nguyên chất – đều có thể gây hậu quả nghiêm trọng, làm suy giảm hiệu quả bảo vệ sức khỏe cộng đồng của lệnh cấm.

Những đề xuất này sẽ mở đường cho sản phẩm độc hại xâm nhập thị trường bằng con đường hợp pháp hoặc bất hợp pháp. Nếu ngoại lệ được chấp thuận, sẽ rất khó khăn - thậm chí bất khả thi - để phân biệt được sản phẩm hợp pháp và bất hợp pháp, vì vậy sẽ làm giảm hiệu quả thực thi.

Nếu Việt Nam đã xác định rằng các sản phẩm này quá nguy hiểm để tiêu thụ trong nước, thì Việt Nam không nên sản xuất chúng để xuất khẩu sang các quốc gia khác. Việt Nam không muốn bị gắn mác là “nơi xuất khẩu nguồn gây bệnh tật và tử vong”.

Một lệnh cấm toàn diện – được phản ánh trong mọi văn bản quy phạm pháp luật – sẽ tương thích với tuyên bố mạnh mẽ của Thủ tướng Phạm Minh Chính tại Diễn đàn Kinh tế Mùa Thu ngày 26/11: “Việt Nam sẽ không đánh đổi tiến bộ, công bằng xã hội, việc bảo vệ môi trường hay an sinh xã hội để chạy theo tăng trưởng kinh tế đơn thuần”. WHO xin nhấn mạnh thêm: Việt Nam cũng không nên đánh đổi sức khỏe – yếu tố cốt lõi của tiến bộ xã hội và phát triển kinh tế – vì bất cứ lợi ích ngắn hạn nào.

Kinh nghiệm quốc tế

Việt Nam có thể tham khảo kinh nghiệm các quốc gia khác về những nguy cơ sẽ gặp khi áp dụng cách tiếp cận quản lý các sản phẩm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng thay vì áp dụng cách tiếp cận cấm toàn diện.

Ví dụ, tại Úc – quê hương của tôi – những lỗ hổng pháp lý khi thuốc lá điện tử mới xuất hiện đã dẫn đến việc giới trẻ sử dụng chúng gia tăng một cách nhanh chóng. Nghiên cứu cho thấy, đáng buồn thay, các bạn thanh thiếu niên nếu đã bắt đầu sử dụng thuốc lá điện tử thì nguy cơ bắt đầu sử dụng thuốc lá thông thường sẽ tăng cao hơn nhiều. Chính điều này đã làm suy giảm những thành quả kiểm soát thuốc lá mà nước Úc đã đạt được từ những biện pháp kiểm soát thuốc lá mạnh mẽ trong suốt nhiều thập kỷ gần đây.

Trên thế giới hiện nay, có 42 quốc gia đã ban hành lệnh cấm với thuốc lá điện tử, 24 quốc gia đã cấm thuốc lá nung nóng. Trong khu vực ASEAN thì ngoài Việt Nam, 4 quốc gia khác đó là Singapore, Thái Lan, Lào và Campuchia đã cấm cả hai loại sản phẩm này; Brunei đã cấm thuốc lá điện tử; và Malaysia cũng sẽ áp dụng lệnh cấm với thuốc lá điện tử từ năm 2026.

Thực hành quốc tế tốt nhất hiện nay là các quốc gia ban hành lệnh cấm một cách nhất quán trong hệ thống pháp luật, và không cho phép ngoại lệ đối với việc sản xuất để xuất khẩu, hay các ngoại lệ khác.

WHO kêu gọi Việt Nam bảo đảm không có lỗ hổng trong luật pháp của mình. Chỉ một lệnh cấm toàn diện, thống nhất và không kẽ hở mới có thể bảo vệ được thành quả kiểm soát thuốc lá và phù hợp với mục tiêu quốc gia cũng như định hướng của Đảng về sức khỏe.

Bảo vệ thế hệ trẻ - bảo vệ tương lai

Vì tất cả những lý do trên, WHO kêu gọi các nhà lập pháp bảo đảm lệnh cấm mang tính cột mốc của Quốc hội đối với thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng được phản ánh đầy đủ trong tất cả các văn bản quy phạm pháp luật, bao gồm dự thảo Luật Đầu tư (sửa đổi). Cụ thể, Điều 6 của Luật Đầu tư sửa đổi cần đưa các sản phẩm này vào danh mục ngành nghề cấm đầu tư kinh doanh.

Một lệnh cấm toàn diện là lựa chọn đúng đắn – để duy trì những thành quả đã đạt được và để bảo vệ sức khỏe, sự thịnh vượng và tương lai của thanh thiếu niên Việt Nam.