Kiến nghị đưa thuốc lá thế hệ mới vào hệ thống quản lý nhà nước

Thuốc lá thế hệ mới (gồm thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng) đang phát triển mạnh và trở thành xu hướng trên thế giới. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều cách hiểu chưa đồng nhất về các dòng sản phẩm, khiến người tiêu dùng chưa được tiếp cận đầy đủ thông tin chính thống.

Thiếu khung pháp lý phù hợp

Theo ông Nguyễn Chí Nhân, Trưởng ban Pháp chế Thông tin - Đào tạo (Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam-VTA), Việt Nam hiện đang thiếu một khung pháp lý phù hợp để quản lý các sản phẩm này, dẫn đến nhiều hệ lụy về kinh tế-xã hội, gây thất thu thuế. Ngoài ra, việc chưa có chính sách quản lý cũng gây bất cập trong việc xử lý nguồn thuốc lá thế hệ mới nhập lậu; làm bị động cho các doanh nghiệp sản xuất thuốc lá thế hệ mới... Do đó, cần có sự đánh giá nghiêm túc từ các chuyên gia và đại diện cơ quan quản lý Nhà nước về vấn đề này.

Ông Nguyễn Chí Nhân, Trưởng ban Pháp chế Thông tin - Đào tạo (Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam-VTA) phát biểu ý kiến.

Bà Đinh Thị Thu Thủy, Phó Vụ trưởng Pháp chế (Bộ Y tế) cho biết, tất cả các văn bản của Bộ Y tế gửi Quốc hội, Chính phủ và các bộ ngành từ trước đến nay đều đề xuất cấm sản xuất kinh doanh, nhập khẩu, quảng cáo thuốc lá mới, trong đó có thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng. Hiện nay, sản phẩm thuốc lá mới chưa được quản lý rõ ràng, có các cách hiểu khác nhau khiến tình trạng nhập lậu diễn biến phức tạp, rất cần một văn bản pháp lý định nghĩa thống nhất thế nào là thuốc lá thế hệ mới; cơ quan Nhà nước sẽ quản lý dòng sản phẩm này dưới hình thức cấm hay kinh doanh có điều kiện. Nếu Việt Nam cho phép thì có quản lý được không, nếu cấm thì vấn đề gì sẽ xảy ra?

“Bộ Y tế vẫn đang lắng nghe các ý kiến, quan điểm khác nhau, đặc biệt là đối tượng đang chịu sự tác động, những lo lắng từ cơ quan quản lý khi hoạch định chính sách, trong đó có tính toán đến nguồn thu thuế. Tuy nhiên, cần phải quan tâm đến năng lực quản lý hiện nay của Việt Nam có bảo đảm không, nếu cho phép thuốc lá thế hệ mới hay cần cân nhắc các vấn đề liên quan sức khỏe người dân”, bà Thủy nêu ý kiến.

Các cơ quan quản lý cần nghiên cứu để có báo cáo đánh giá tác động đầy đủ trình Chính phủ cũng như gửi các bộ ngành, đối tượng chịu sự tác động, trong đó có VTA và các doanh nghiệp thuốc lá để cùng đánh giá khách quan, công tâm về các sản phẩm này ở thời điểm hiện nay cũng như khi đưa ra các chính sách trong tương lai.

Các cơ quan Nhà nước nên khảo cứu kinh nghiệm quốc tế để đưa ra hướng quản lý toàn diện, đồng bộ và đồng thời đối với các sản phẩm này dựa trên tính phù hợp với định nghĩa của hệ thống pháp luật Việt Nam, cũng như trên cơ sở phân tích tác động đến người tiêu dùng, doanh nghiệp và cơ quan quản lý nhà nước.

Đại diện chuyên gia kinh tế

Bà Đinh Thị Thu Thủy, Phó Vụ trưởng Pháp chế (Bộ Y tế) kiến nghị có văn bản pháp lý định nghĩa rõ ràng về thuốc lá thế hệ mới.

Sản phẩm thuốc lá thế hệ mới xuất hiện tại Việt Nam ngày càng tăng theo xu hướng thế giới. Theo các bằng chứng khoa học, tiềm năng giảm tác hại của dòng sản phẩm này so với thuốc lá điếu đã được nhiều quốc gia và các tổ chức y khoa quốc tế uy tín công nhận.

Đánh giá về mặt sức khỏe, BS Lê Đình Phương, Trưởng khoa Nội và Y học gia đình - Bệnh viện FV, giảng viên Trường đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch (Thành phố Hồ Chí Minh) đã đưa ra một số cơ sở khoa học phân tích xu hướng giảm tác hại của thuốc lá thông qua việc sử dụng thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng.

Sớm nghiên cứu chính sách quản lý hiệu quả

Cần phải nói thêm rằng, hiện tại Việt Nam chưa ban hành chính sách quản lý thuốc lá thế hệ mới nên toàn bộ các sản phẩm loại này đang lưu thông trên thị trường đều là hàng lậu, không có nguồn gốc xuất xứ, tiềm ẩn rủi ro sức khỏe cho người tiêu dùng.

Thuốc lá điện tử lậu chiếm tới 90% thị trường thuốc lá thế hệ mới tại Việt Nam, rủi ro về an toàn, sức khỏe được ghi nhận chủ yếu xảy ra đối với người sử dụng thuốc lá điện tử hệ thống mở bất hợp pháp, không liên quan tới thuốc lá điện tử hệ thống đóng, thuốc lá điện tử hợp pháp sản xuất theo tiêu chuẩn của nhà sản xuất và luật pháp quy định.

Qua nghiên cứu thực tế, việc một số ít quốc gia áp dụng lệnh cấm thuốc lá thế hệ mới là không khả thi, trong bối cảnh thế giới có nhiều quốc gia đã hợp pháp sản phẩm, tại thị trường Việt Nam chưa có sản phẩm hợp pháp thay thế.

Việc cấm sản phẩm này được các chuyên gia đánh giá là không giải quyết được tận gốc mọi vấn đề vì khi có nhu cầu mà không tìm được nguồn cung hợp pháp, người tiêu dùng sẽ tiếp tục tìm đến các sản phẩm bất hợp pháp với nhiều rủi ro và hệ lụy về sức khỏe cá nhân cũng như thiệt hại về kinh tế-xã hội.

Tình trạng nhập lậu các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới, nhất là thuốc lá điện tử đang diễn biến phức tạp.

Thuốc lá thế hệ mới (gồm thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng) không thuộc danh mục ngành nghề cấm kinh doanh theo Luật Đầu tư. Vì vậy, một số chuyên gia kinh tế kiến nghị các cơ quan Nhà nước nên khảo cứu kinh nghiệm quốc tế để đưa ra hướng quản lý toàn diện, đồng bộ và đồng thời đối với các sản phẩm này dựa trên tính phù hợp với định nghĩa của hệ thống pháp luật Việt Nam, cũng như trên cơ sở phân tích các tác động đến người tiêu dùng, doanh nghiệp và cơ quan quản lý nhà nước.

Bên cạnh đó, Chính phủ có sự tăng cường hợp tác với các chủ thể của ngành thuốc lá, các hiệp hội tiêu dùng, tổ chức nghiên cứu-khoa học uy tín độc lập để nắm bắt xu hướng phát triển của thuốc lá mới, đặc điểm cấu tạo và sự phát triển của từng loại sản phẩm, cập nhật bằng chứng khoa học đúng đắn, tiếp tục hoàn thiện khung chính về quản lý, giảm thiểu tác hại, nâng cao nhận thức thực chất đối với người sử dụng.

Một khung pháp lý toàn diện về thuốc lá thế hệ mới sẽ gồm quy định về tiêu chuẩn chất lượng, quy chuẩn sản phẩm, điều kiện kinh doanh, sản xuất, xuất nhập khẩu và phân phối sản phẩm, chính sách về thuế, các quy định về ghi nhãn hàng hóa...

Hiện nay, Việt Nam đã có chính sách quản lý sản phẩm thuốc lá khá đầy đủ và tương đồng, chỉ cần điều chỉnh một vài điểm mới để phù hợp hơn với yêu cầu thực tế và từng bước hoàn thiện cơ chế quản lý đối với các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới.

Đại diện các cơ quan Nhà nước, chuyên gia và hiệp hội, doanh nghiệp chuyên ngành đều thống nhất nhận định sự cấp thiết cần phải có một khuôn khổ pháp lý để quản lý hiệu quả thuốc lá thế hệ mới tại Việt Nam, đồng thời bày tỏ mong muốn những thông tin được thảo luận tại hội thảo sẽ là nguồn tham khảo hữu ích cho các bên liên quan, nhất là các cơ quan quản lý nhà nước trong quá trình nghiên cứu, xây dựng, hoàn thiện chính sách pháp luật về thuốc lá thế hệ mới tại Việt Nam.