Tràn lan thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng nhập lậu
Hiện nay, trên thị trường trong nước đang xuất hiện một nghịch lý. Đó là nhóm sản phẩm thuốc lá mới như thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng… hiện chưa được phép nhập khẩu, nhưng các sản phẩm này lại vào Việt Nam qua con đường nhập lậu hoặc xách tay, được mua, bán dễ dàng và đang được sử dụng phổ biến trong xã hội, cộng đồng.
Điều này mang đến nhiều hệ lụy cho sức khỏe của người dùng khi không được tiếp cận các sản phẩm chính danh, có nguồn gốc, chất lượng được thẩm định rõ ràng, từ đó tạo gánh nặng cho ngành y tế và toàn xã hội nói chung.
Đây là thông tin được các diễn giả chia sẻ tại tọa đàm “Thực trạng thuốc lá mới và giải pháp bảo vệ sức khỏe cộng đồng” do Báo Đại biểu Nhân dân tổ chức ngày 19/10.
 |
Quang cảnh tọa đàm. (Ảnh: Trần Hiệp) |
Phát biểu khai mạc tọa đàm, Tổng Biên tập Báo Đại biểu Nhân dân Phạm Thị Thanh Huyền cho biết, ngày 24/5/2023, Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà ký Quyết định số 568/QĐ-TTg ban hành Chiến lược Quốc gia về phòng, chống tác hại của thuốc lá đến năm 2030.
Chiến lược đã đề ra các mục tiêu cụ thể và giải pháp mạnh mẽ, đồng bộ. Cụ thể, Chiến lược đặt mục tiêu đến năm 2030 sẽ giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá trong nhóm nam từ 15 tuổi trở lên xuống dưới 36%, giảm tỷ lệ tiếp xúc thụ động với khói thuốc lá tại nơi làm việc xuống dưới 25%, tại nhà hàng xuống dưới 65%; ngăn ngừa việc sử dụng các sản phẩm thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng, shisha và các sản phẩm thuốc lá mới khác trong cộng đồng, đặc biệt là ưu tiên ngăn chặn sự tiếp cận của thanh thiếu niên.
Nhằm góp phần thúc đẩy triển khai Chiến lược này, tọa đàm của Báo Đại biểu Nhân tập trung thảo luận về thực trạng mua bán, sử dụng và quản lý các sản phẩm thuốc lá mới hiện nay. Đồng thời, ghi nhận được các đề xuất nhằm hoàn thiện khung pháp lý đối với các sản phẩm thuốc lá mới, nhằm mục tiêu cao nhất là bảo vệ sức khỏe cộng đồng.
Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), sản phẩm thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng đều có chứa nicotine, nhưng khác nhau ở thành phần. Thuốc lá làm nóng có nguyên liệu thuốc lá trong điếu thuốc lá ngắn đặc chế. Thuốc lá điện tử thì có thành phần là dung dịch tinh dầu với khoảng 15.500 loại hương liệu được sử dụng, trong đó, rất nhiều loại hương liệu độc hại, gây ảnh hưởng đến sức khỏe, có thể gây cháy nổ, và có thể pha trộn các chất khác vào dung dịch như ma túy, cần sa.
Căn cứ quy định tại các danh mục, mặt hàng thuốc lá mới (thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng) chưa được định danh cụ thể tại Danh mục hàng hóa cấm xuất khẩu, cấm nhập khẩu và cũng không thuộc Danh mục hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu theo giấy phép, điều kiện hay bị áp dụng biện pháp tạm ngừng xuất khẩu, tạm ngừng nhập khẩu.
Thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng đều có chứa nicotine, nhưng khác nhau ở thành phần. Thuốc lá làm nóng có nguyên liệu thuốc lá trong điếu thuốc lá ngắn đặc chế. Thuốc lá điện tử thì có thành phần là dung dịch tinh dầu với khoảng 15.500 loại hương liệu được sử dụng, trong đó, rất nhiều loại hương liệu độc hại, gây ảnh hưởng đến sức khỏe, có thể gây cháy nổ, và có thể pha trộn các chất khác vào dung dịch như ma túy, cần sa.
Ông Cao Trọng Quý (Trưởng phòng Công nghiệp tiêu dùng thực phẩm, Cục Công nghiệp, Bộ Công thương) cho hay, lực lượng chức năng đã tăng cường phòng, chống buôn lậu, song “tình hình vẫn diễn biến phức tạp”.
Đại diện đến từ Cục Công nghiệp cũng cho hay, việc sử dụng thuốc lá mới nhập lậu không chỉ khiến Nhà nước không thu được thuế, mà còn khiến người dân sử dụng sản phẩm không được quản lý về chất lượng, dẫn đến những hệ lụy và ảnh hưởng tới sức khỏe. Do đó, cần phân biệt rõ sản phẩm thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng để không ảnh hưởng đến tiến trình ra quyết định quản lý các sản phẩm thuốc lá mới đã phù hợp định nghĩa của Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá hiện hành.
Sử dụng thuốc lá mới nhập lậu không chỉ khiến Nhà nước không thu được thuế, mà còn khiến người dân sử dụng sản phẩm không được quản lý về chất lượng, dẫn đến những hệ lụy và ảnh hưởng tới sức khỏe.
Kiểm soát ngay vấn đề giới trẻ tiếp xúc với thuốc lá mới
Theo Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa-Giáo dục của Quốc hội Tạ Văn Hạ, thuốc lá mới là sản phẩm công nghệ mới nhằm đáp ứng nhu cầu và thị hiếu của người tiêu dùng trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0. Xu thế này khó tránh khỏi. Song đáng lưu tâm, sản phẩm này đang hướng đến giới trẻ, đặc biệt là thanh thiếu niên. Kết quả từ một điều tra ở lứa tuổi 13-15 cho thấy, có tới 60% các em trả lời đã được người khác cho, tặng thuốc lá điện tử lậu, 20% đi mua và 2% là mua từ chính các bạn của mình. Các sản phẩm lậu hướng tới đối tượng trẻ, với mẫu mã đa dạng bắt mắt, hương vị hấp dẫn, thu hút. “Đây là thực trạng rất đáng báo động”, đại biểu Tạ Văn Hạ cảnh báo.
Về cơ sở pháp lý, tiến trình kiểm soát thuốc lá mới, TS Nguyễn Đức Kiên, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của Quốc hội, nguyên Tổ trưởng tổ tư vấn kinh tế của Thủ tướng, cho rằng, chúng ta chỉ mới tiếp cận theo hướng bảo vệ sức khỏe cho người tiêu dùng, nhưng chưa quan tâm đầy đủ đến vấn đề thị trường. Đồng thời, việc cấm mặt hàng này cũng không khả thi về mặt thực tiễn. Trong khi đó, Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá đã có quy định rõ vùng ảnh hưởng, phạm vi, đối tượng bị cấm tiếp xúc với mọi loại thuốc lá, cũng như đã giải thích rõ định nghĩa về sản phẩm thuốc lá thuộc phạm vi điều chỉnh của Luật.
Còn ông Cao Trọng Quý cho biết, đến nay, đã có 184/195 quốc gia đã ban hành quy định quản lý thuốc lá làm nóng, 111/195 ban hành quy định quản lý thuốc lá điện tử, trong đó có Mỹ, Anh, 28 nước thuộc Liên minh châu Âu, Nhật Bản, Hàn Quốc, các nước trong khối ASEAN như Malaysia, Indonesia, Philippines… Cơ chế quản lý 2 sản phẩm này còn khác nhau giữa các nước, nhưng điểm chung là phần lớn đều áp dụng quy định theo Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá của nước sở tại.
Đến nay, đã có 184/195 quốc gia đã ban hành quy định quản lý thuốc lá làm nóng, 111/195 quốc gia ban hành quy định quản lý thuốc lá điện tử, trong đó có Mỹ, Anh, 28 nước thuộc Liên minh châu Âu, Nhật Bản, Hàn Quốc, các nước trong khối ASEAN như Malaysia, Indonesia, Philippines… Cơ chế quản lý 2 sản phẩm này còn khác nhau giữa các nước, nhưng điểm chung là phần lớn đều áp dụng quy định theo Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá của nước sở tại.
Về giải pháp quản lý thuốc lá mới, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa-Giáo dục Tạ Văn Hạ kiến nghị, phải có cơ quan chức năng để đánh giá tác động, ảnh hưởng của thuốc lá mới với sức khỏe, môi trường sống, môi trường xã hội. Từ đó, hoàn thiện hành lang pháp lý cho dòng sản phẩm mới này. Trong khi chờ đợi khung pháp lý hoàn chỉnh, cần có những biện pháp tức thời để kiểm soát ngay vấn đề giới trẻ tiếp xúc với thuốc lá mới. Thí dụ như: Kiểm tra độ tuổi, quy định chặt chẽ kênh bán lẻ, xử lý nghiêm minh các vi phạm đối với vấn đề nhập lậu, lưu thông sản phẩm không đúng luật…
Theo ông Hạ, dựa trên Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá, có thể áp dụng lệnh cấm đúng đối tượng, đúng mục đích. Đó là cấm quảng cáo, mua bán, cho tặng thuốc lá mới với giới trẻ.
TS Nguyễn Đức Kiên nêu rõ, tinh thần của Chính phủ đối với vấn đề thuốc lá mới là tôn trọng thực tế khách quan, nhưng vẫn có những biện pháp đồng bộ, vừa bảo đảm người dùng được dùng hàng chất lượng và bảo đảm không thất thu ngân sách của Nhà nước. Đồng thời, bảo đảm là quản lý được trên thị trường về giá để không tạo thành một mặt hàng siêu lợi nhuận và cuối cùng là bảo đảm yếu tố bao trùm là bảo vệ sức khỏe người dân Việt, đặc biệt là thế hệ trẻ. Theo đó, Chính phủ đã giao cho Bộ Công thương chủ trì đề xuất phương án quản lý thuốc lá mới. Vì vậy, cơ quan này cần khẩn trương đề xuất phương án về nội dung này, trình Chính phủ xem xét, ban hành.
