Thế nhưng, hiện nay chúng ta lại đang thiếu các chế tài quản lý, xử phạt đối loại loại sản phẩm này. Từ đó tạo "khoảng trống" cho thị trường chợ đen phát triển, để ma túy “giấu mình” dưới vỏ bọc thuốc lá điện tử tiếp cận sai đối tượng và dẫn dắt người dùng sử dụng sai mục đích.
Thử hút thuốc, vào viện thật
Thuốc lá thế hệ mới (bao gồm thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng) được thiết kế đa dạng với hình dáng bắt mắt, thời trang, có thể giống điếu thuốc lá hoặc như chiếc bút, hình thỏi son, có màu sắc sặc sỡ, thiết kế đẹp và nhỏ gọn,… nên được học sinh - lứa tuổi hiếu kỳ, tò mò và thích khám phá rất ưa chuộng vì dễ dàng cất giấu phụ huynh, thầy cô để có thể mang về nhà, vào lớp học mà không bị phát hiện.
Dù có tên gọi là "thuốc lá" nhưng các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới lại đang nằm ngoài tầm kiểm soát của pháp luật Việt Nam hiện hành. Hàng hóa bày bán công khai, chủ yếu nhập qua hình thức xách tay hoặc nhập lậu nên đã gây ra tình trạng buôn lậu, kinh doanh hàng giả hàng kém chất lượng tràn lan trên thị trường.
Thuốc lá nung nóng là thiết bị điện tử sử dụng pin để làm nóng đầu hút có kiểu dáng, cấu trúc chứa nguyên liệu là sợi thuốc lá được bọc giấy bên ngoài tương tự như một điếu thuốc lá truyền thống. Khi được nung nóng tới nhiệt độ nhất định, nó sẽ tạo ra khí chứa nicotine và các chất phụ gia tạo hương vị cho người dùng hít vào. Nguyên liệu là sợi thuốc lá chứa nicotin tương tự thuốc lá điếu truyền thống, nhưng không có sự đốt cháy.
Còn riêng với thuốc lá điện tử (vape, pod), thay vì dùng nguyên liệu là lá cây thuốc lá, chúng được thay bằng dung dịch được làm bằng hóa chất. Cơ chế sử dụng tương tự thuốc lá nung nóng, dùng pin để làm nóng khoang chứa dung dịch tinh dầu dùng một lần hoặc bổ sung thêm để dùng nhiều lần rồi hóa hơi cho người hút sử dụng.
Vì là dạng dung dịch nên chúng có tới hàng nghìn nguyên liệu khác nhau chứa các chất như: nicotine, propylene glycol (một chất gây ung thư khi được đun nóng và hóa hơi) và glycerin thực vật.
 |
| Lực lượng quản lý thị trường tỉnh Cà Mau phát hiện, thu giữ số lượng lớn thuốc lá điện tử nhập lậu tại một cửa hàng trên địa bàn. |
Nguy hiểm ở chỗ, chúng có thể dễ dàng cho thêm một số thành phần là các chất ma túy, gây nghiện, hướng thần vào dung dịch tinh dầu khi sử dụng để tăng kích thích của người dùng. Chính vì vậy, thuốc lá điện tử được đánh giá đang gây ra những hệ lụy khôn lường về lối sống và sức khỏe cho người sử dụng so với thuốc lá nung nóng.
Sự "mới lạ" của thuốc lá điện tử với hương thơm đa dạng, hấp dẫn của kẹo ngọt, trái cây, cà phê, bạc hà,… cùng lời quảng cáo không gây hại, là văn hóa hút thuốc lành mạnh, sành điệu đã đánh trúng vào tâm lý thích thể hiện cái tôi của "tuổi mới lớn".
Thống kê của Bộ Y tế cho thấy, tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử ở học sinh 13 đến 18 tuổi gia tăng ở cả hai giới, ở nhóm trên 15 tuổi từ 0,2% năm 2015 lên 3,6% năm 2020; ở nhóm 13-15 tuổi tỷ lệ sử dụng là 3,5%, trong đó học sinh nam là 4,3%, học sinh nữ là 2,8%.
Bộ Y tế đề nghị xử lý nghiêm các trường hợp mua, bán, kinh doanh thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng
Thực tế, ghi nhận không ít vụ ngộ độc thuốc lá điện tử là các bạn trẻ đang trong độ tuổi ngồi trên ghế nhà trường. Mới đây, Bệnh viện Bãi Cháy (Quảng Ninh) tiếp nhận 4 nam học sinh 15 tuổi nhập viện có biểu hiện kích thích, thở nhanh, vã mồ hôi, chóng mặt, buồn nôn, tay chân bủn rủn nghi ngộ độc do hút thuốc lá điện tử. Đáng nói, 4 học sinh này trước đó không có tiền sử hút thuốc, nhưng do sự rủ rê của bạn bè nên đã thử hút thuốc lá điện tử.
Trước đó, Trung tâm chống độc (Bệnh viện Bạch Mai) đã tiếp nhận một bệnh nhân nữ khoảng 20 tuổi bị hôn mê sâu, suy tim rất nặng. Não của bệnh nhân này bị tổn thương lan tỏa, nặng hơn so với các trường hợp đột quỵ thông thường. Nguyên nhân được xác định do ngộ độc một chất ma túy thế hệ mới có trong thuốc lá điện tử.
Cần đưa vào khuôn khổ quản lý
Qua điều tra thực tế trên địa bàn một số thành phố lớn như Hà Nội hay Thành phố Hồ Chí Minh, chúng tôi có thể dễ dàng nhận thấy, dù không được phép kinh doanh hay nhập khẩu chính ngạch, thế nhưng để tìm mua những sản phẩm thuốc lá điện tử (vape, pod), tinh dầu là điều không hề khó. Thậm chí các cửa hàng này còn ngang nhiên bày bán công khai, quảng cáo rầm rộ trên mạng xã hội.
Theo chia sẻ của anh H.T, một nhân viên bán hàng của chuỗi hệ thống chuyên bán thuốc lá điện tử T.V.C tại Hà Nội cho biết, giá các mặt hàng vape, pod trung bình dao động khoảng từ 350-800 nghìn đồng/ sản phẩm chưa bao gồm tinh dầu.
Riêng đối với những máy vape có công suất lớn, tạo ra nhiều khói và có kiểu dáng, mẫu mã đẹp mắt, chất liệu cao cấp sẽ có giá cao hơn, khoảng 1-2 triệu đồng. Tinh dầu được dùng để hút vape, pod có giá khoảng 300-400 nghìn đồng/ lọ tùy dung tích từ 30-60ml và tùy nồng độ nicotine, mùi hương có trong tinh dầu.
Không chỉ bán tại chỗ, chuỗi cửa hàng T.V.C này có quy mô hoạt động rất lớn, xuất hiện hầu hết trên mọi nền tảng mạng xã hội được giới trẻ ưa chuộng sử dụng như: facebook, youtube, zalo, instagram,...
Điều đáng nói, theo thông tin tìm hiểu từ lực lượng chức năng chúng tôi được biết, chuỗi cửa hàng T.V.C này từ năm 2020 đến nay đã nhiều lần bị xử lý vi phạm, nhưng cả 6 cửa hàng của T.V.C tại TP Hà Nội dường như đang thách thức cơ quan chức năng, quản lý thị trường nên vẫn tiếp tục hoạt động kinh doanh một cách công khai, thậm chí còn liên tiếp mở rộng độ "phủ sóng" tại nhiều địa phương khác trên cả nước.
Bắt số lượng lớn máy hút thuốc lá điện tử không rõ nguồn gốc
Chia sẻ về vấn đề này, Cục trưởng Nghiệp vụ (Tổng cục Quản lý thị trường – Bộ Công thương) Thân Đức Công cho biết, khi Quốc Hội ban hành Luật Phòng chống tác hại thuốc lá năm 2012, lúc này thuốc lá điện tử chưa xuất hiện. Hiện chỉ có khái niệm về thuốc lá và chế tài xử lý các hành vi vi phạm liên quan thuốc lá. Nhưng đối với thuốc lá điện tử lại chưa có một chế tài cụ thể liên quan, nên không có cơ sở để coi đây là mặt hàng cấm hoặc bị hạn chế.
Vì vậy, khi quy định pháp luật về sản phẩm thuốc lá điện tử chưa có, khiến các cơ quan chức năng phải vận dụng quy định khác để xử phạt các hành vi vi phạm, nên không mang tính răn đe, cũng như chưa thể áp dụng Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá hiện hành với loại sản phẩm này để đáp ứng nhu cầu đặt ra.
Điển hình, vừa qua lực lượng quản lý thị trường thành phố Hà Nội đã tạm giữ lô hàng gần 9.000 sản phẩm thuốc lá điện tử và phụ kiện không chứng minh nguồn gốc hợp pháp, không rõ chất lượng với trị giá khoảng 3,7 tỷ đồng. Tuy số lượng và giá trị hàng hóa lớn, nhưng trong quá trình xử lý, chỉ có thể xử phạt vi phạm hành chính. Đáng ngại hơn, do mức lợi nhuận rất cao, nên dù bị lực lượng quản lý thị trường xử phạt nhiều lần, các đối tượng vẫn tiếp tục công khai kinh doanh, buôn bán sản phẩm thuốc lá điện tử.
Theo Bộ Y tế, nếu sử dụng thuốc lá điện tử thường xuyên và lâu dài sẽ gây ảnh hưởng xấu đến sức khỏe, môi trường, lối sống, hành vi của giới trẻ… Tạo nên một thế hệ trẻ lệ thuộc vào nicotine, gây nên các gánh nặng về bệnh tật và các hệ lụy khác đối với xã hội.
Thống kê của nhiều tổ chức nghiên cứu cũng cho thấy, phần lớn thuốc lá thế hệ mới vẫn có chứa nicotine cùng nhiều chất có hại khác và là nguyên nhân gây ngộ độc, bệnh liên quan tim mạch, hô hấp, tiêu hóa hay ung thư. Hiện Chính phủ đã giao Bộ Công thương chủ trì, phối hợp với các cơ quan liên quan nghiên cứu xây dựng quy định phù hợp để quản lý các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới, trình Thủ tướng Chính phủ.
Song, trước khi được luật hóa các quy định liên quan đến thuốc lá thế hệ mới nói chung và thuốc lá điện tử nói riêng, để hạn chế tối đa tác hại ở lứa tuổi vị thành niên, đầu tiên cần giảm tiếp cận của giới trẻ đối với các sản phẩm này bằng việc đẩy mạnh truyền thông về tác hại và nguy cơ ảnh hưởng đến sức khỏe của sản phẩm này. Nên áp dụng Luật phòng chống tác hại thuốc lá hiện hành cho các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới nhằm giảm khả năng tiếp xúc ở những người chưa đủ 18 tuổi.
Mặt khác, việc kiểm tra, xử lý vi phạm của các lực lượng chức năng cũng cần được đẩy mạnh thường xuyên dựa trên những quy định hiện hành để ngăn chặn các hành vi vi phạm, kinh doanh sản phẩm giả, kém chất lượng gây ảnh hưởng đến sức khỏe người tiêu dùng, chống thất thu thuế cho Nhà nước; tránh gây ra sự cạnh tranh không lành mạnh với ngành sản xuất thuốc lá truyền thống. Trên thế giới cũng đã ghi nhận nhiều vụ sản xuất thuốc lá làm nóng giả các thương hiệu lớn nhưng sử dụng giấy tẩm hương liệu độc hại thay vì dùng sợi thuốc lá.
Tìm giải pháp căn cơ để ngăn chặn, đẩy lùi nạn buôn lậu thuốc lá
Ngoài ra, gia đình và xã hội đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành thói quen của trẻ em; bố mẹ cần dành thời gian quan tâm, lắng nghe trẻ và giám sát các hoạt động trong cuộc sống trên cơ sở tôn trọng, tránh dẫn đến các hành vi chống đối do bị áp đặt.
Bên cạnh đó, vai trò giáo dục của nhà trường cũng là yếu tố quan trọng giúp các em học sinh nhận thức được sự nguy hiểm của các chất gây nghiện và tác hại do sử dụng chất gây nghiện; tăng cường hoạt động ngoại khóa để giải tỏa căng thẳng sau giờ học.
Đặc biệt, phải đề cao quản lý, giám sát nhằm kịp thời phát hiện những nguồn cung cấp, đối tượng sử dụng thuốc lá điện tử để giảm nguy xâm nhập vào trường học.
