Khó khăn trong xử lý các tội về xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ

Đánh giá của Cục Cảnh sát kinh tế (Bộ Công an) cho thấy, thời gian gần đây, tình hình tội phạm sản xuất, buôn bán hàng giả, xâm phạm sở hữu trí tuệ (SHTT) diễn ra ngày càng phức tạp trên mọi lĩnh vực. Các đối tượng xâm phạm quyền SHTT để sản xuất, buôn bán chủ yếu thuộc thành phần kinh tế tư nhân, có điều kiện kinh tế, chuyên môn, kỹ thuật và am hiểu về chuyên ngành. Thông thường, các đối tượng khi nắm bắt được sự khan hiếm, sức tiêu thụ của loại mặt hàng nào đó trên thị trường sẽ đặt hàng sản xuất ở nước ngoài giống với hàng thật, sau đó chia nhỏ thành linh kiện và nhập khẩu về Việt Nam. Việc sản xuất được chia thành nhiều công đoạn, ở nhiều nơi khác nhau như: in vỏ bao bì, nhãn mác, pha, trộn, đóng gói, thay nhãn mác mới… Khi nhập lậu vào Việt Nam, nếu hàng hóa bị thu giữ thì cũng gây khó khăn cho các cơ quan chức năng.

Theo Bộ Khoa học và Công nghệ (KH và CN), hệ thống pháp luật của Việt Nam về bảo hộ quyền SHTT đã đáp ứng yêu cầu của Hiệp định về các khía cạnh liên quan đến thương mại của quyền sở hữu trí tuệ (TRIPS) và các điều ước quốc tế quan trọng khác. Tuy nhiên, các quy định về SHTT còn mang nặng tính nguyên tắc chung, chưa đầy đủ và thiếu tính cụ thể, chi tiết, chưa đáp ứng được đòi hỏi từ thực tế như: thủ tục xác lập quyền đối với thiết kế bố trí mạch tích hợp bán dẫn; chương trình phần mềm máy tính; thủ tục chấp nhận, công nhận nhãn hiệu đăng ký quốc tế… Nhiều quy phạm pháp luật về bảo hộ quyền SHTT còn chồng chéo, trùng lặp trong nhiều văn bản, dẫn tới có nhiều cơ quan thực thi áp dụng luật khác nhau đối với hành vi vi phạm. Ngay cả khi đã xác định được hành vi xâm phạm, việc xử lý với những trình tự, thủ tục thực hiện cũng mất thời gian khá dài, không bảo đảm tính kịp thời trong công tác phòng ngừa, răn đe. Bên cạnh đó, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về SHTT còn nhiều kẽ hở, bị các đối tượng lợi dụng, cho nên hầu hết vi phạm chỉ xử lý được ở mức xử phạt hành chính, nhất là việc chứng minh lỗi cố ý của các đối tượng vi phạm. Các đối tượng luôn cho rằng sản phẩm không phải là hàng giả, hàng xâm phạm quyền SHTT. Mức phạt hành chính cao nhất là 500 triệu đồng. Nhiều đối tượng sẵn sàng nộp phạt và tiếp tục thực hiện hành vi xâm phạm với mức độ lớn.

Phó Cục trưởng SHTT Lê Ngọc Lâm cho rằng, hiện nay, nhiều chủ thể quyền vẫn chưa nhận thức rõ những lợi ích mà quyền SHTT đem lại, cho nên chưa chủ động thực hiện việc bảo hộ. Trong quá trình đấu tranh với tội phạm xâm phạm quyền SHTT, nhiều trường hợp các cơ quan chức năng không tìm được chủ sở hữu của hàng hóa sản phẩm bị xâm hại (chủ thể quyền). Bởi vậy, các cá nhân, tổ chức cần tập trung vào vấn đề xác lập quyền và bảo vệ quyền SHTT để được pháp luật bảo vệ. Ngoài đẩy mạnh hoạt động thực thi bằng biện pháp dân sự và hình sự, việc bổ sung một số chế tài hành chính vào thủ tục dân sự cũng tạo điều kiện thuận lợi cho các chủ sở hữu thực thi quyền của mình một cách linh hoạt và hiệu quả hơn. Theo Chánh Thanh tra Bộ KH và CN Trần Minh Dũng, bên cạnh những biện pháp xử lý mang tính răn đe, cần tăng cường giáo dục pháp luật SHTT, tuyên truyền để người dân hiểu được tác hại của hàng giả, cùng các cơ quan chức năng phát hiện, đấu tranh ngăn chặn hành vi xâm phạm quyền SHTT, qua đó không mua hàng giả, hàng vi phạm quyền SHTT. Những trường hợp vi phạm nghiêm trọng cần được xử lý nghiêm minh và công khai để có tác dụng răn đe. Bên cạnh đó, cần có những đề xuất với các nước để ký kết văn bản hợp tác về phòng, chống tội phạm xâm phạm quyền SHTT, tạo hành lang pháp lý cho các cơ quan chức năng tiến hành các biện pháp phòng, chống có hiệu quả.