Phát biểu khai mạc hội thảo, thạc sĩ Nguyễn Quyết Chiến, Tổng thư ký Liên hiệp Hội Việt Nam nhấn mạnh, trong những năm gần đây, quá trình đô thị hóa ở Việt Nam diễn ra nhanh chóng, đạt được nhiều thành tựu quan trọng, đồng thời cũng bộc lộ không ít thách thức đối với phát triển đô thị bền vững.
Theo số liệu thống kê, năm 2024, các đô thị trên cả nước ghi nhận khoảng 397 điểm ngập, với tổng diện tích ảnh hưởng trên 900ha. Nhiều đô thị lớn như Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, Hải Phòng, Cần Thơ… thường xuyên xảy ra ngập úng ngay tại các trung tâm với độ sâu phổ biến từ 0,3-0,8m, thời gian tiêu thoát nước kéo dài nhiều giờ.
Đáng chú ý, từ đầu năm 2025 đến nay, tình trạng ngập úng diễn ra ngày càng phức tạp tại nhiều đô thị vừa và trung bình. Thực tiễn cho thấy, ngập úng đô thị không còn là vấn đề riêng của các đô thị đặc biệt hay đô thị lớn, mà đã trở thành thách thức phổ biến đối với hệ thống đô thị Việt Nam. Ngập úng không chỉ gây đình trệ giao thông, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh hoạt và sản xuất, mà còn gây thiệt hại kinh tế ước tính tương đương 1-1,5% GDP đô thị mỗi năm.
Theo ông Trần Hoài Anh, Phó Cục trưởng Cục Kết cấu hạ tầng xây dựng (Bộ Xây dựng), tính đến tháng 7/2025, cả nước có 23 đồ án quy hoạch chuyên ngành thoát nước đã được phê duyệt (bao gồm các quy hoạch được phê duyệt trước khi Luật Quy hoạch 2017 có hiệu lực từ 1/1/2019). Nhiều quy hoạch được lập từ giai đoạn 2000-2010, nay không còn phù hợp với tốc độ đô thị hóa và thay đổi sử dụng đất.
Việc thiếu liên kết giữa quy hoạch thoát nước và quy hoạch giao thông, quy hoạch sử dụng đất, quy hoạch hạ tầng kỹ thuật khác dẫn đến tình trạng công trình hạ tầng mới không đồng bộ, gây cản trở dòng chảy tự nhiên, làm tăng nguy cơ ngập.
Tại các đô thị ven biển hoặc vùng đồng bằng, việc quy hoạch cao độ nền xây dựng chưa tính toán đầy đủ đến ảnh hưởng của triều cường dẫn đến hiện tượng “nâng nền cục bộ” gây dồn nước sang khu vực thấp hơn. Ở nhiều nơi, quy hoạch hồ điều hòa và hành lang thoát nước bị điều chỉnh, thu hẹp hoặc không được bảo vệ, làm giảm đáng kể khả năng trữ và điều tiết nước mưa.
Đưa ra một trong những nguyên nhân chính dẫn đến thực trạng ngập lụt đô thị, Tiến sĩ Lê Bích Thuận, Phó Viện trưởng Viện nghiên cứu đô thị và Phát triển hạ tầng cho rằng là do thiếu quy hoạch đồng bộ và tầm nhìn dài hạn trong phát triển hạ tầng thoát nước. Nhiều dự án xây dựng đô thị chỉ tập trung vào các công trình nhà ở và cơ sở hạ tầng nổi, mà chưa chú trọng đến hệ thống thoát nước mặt và thoát nước ngầm. Một số khu đô thị mới phát triển nhanh, nhưng được quy hoạch tách rời khỏi mạng lưới thoát nước tổng thể, hơn nữa trong quy hoạch hạ tầng đều bê tông hóa nên khả năng thấm hút không còn...
Trong các quy hoạch trước đây, việc xây dựng các khu đô thị thường chú trọng xây dựng các hồ để điều tiết nước (hồ Giảng Võ, hồ Thành Công, hồ Nam Đồng...) và tính toán khả năng thấm hút nước mặt. Tuy nhiên, hiện nay trong quy hoạch đã không còn chú trọng các hồ điều tiết nước và thậm chí nhiều dự án còn lấp hồ để thay thế bằng các dự án nhà ở, trung tâm thương mại… Do vậy, thảm họa lụt xảy ra với tần suất ngày càng lớn.
Mặt khác, do hạ phần lớn hệ thống cống được xây dựng từ hàng chục năm trước, thiết kế theo tiêu chuẩn mưa thấp hơn nhiều so với hiện nay. Khi lượng mưa tăng đột biến hoặc kéo dài, dòng chảy mặt vượt xa khả năng tải của hệ thống cống, dẫn đến ứ nghẽn và tràn ngược. Cùng với đó, việc gia tăng diện tích bê tông hóa đô thị làm giảm khả năng thấm nước tự nhiên, khiến tình trạng ngập úng trở nên trầm trọng hơn. Nhiều tuyến cống thoát nước không được bảo trì thường xuyên, dẫn đến tình trạng tắc nghẽn…
Đề xuất những giải pháp ứng phó tình trạng ngập lụt đô thị, theo Giáo sư, Tiến sĩ Trần Đức Hạ, Hội Cấp thoát nước Việt Nam, những năm gần đây diễn biến của biến đổi khí hậu với nhiều trận mưa lớn không theo quy luật, tác động tiêu cực rõ rệt đối với vấn đề thoát nước và kiểm soát ngập lụt đô thị. Tình trạng úng ngập các đô thị phía bắc có xu thế gia tăng. Vì vậy, cần có những phân tích, đánh giá kịp thời các nguyên nhân và đề xuất các giải pháp quản lý và kỹ thuật ngắn hạn cũng như lâu dài nhằm hạn chế tối đa tình trạng này.
Các giải pháp cho ngập và tiêu thoát nước cho đô thị cần chia thành 2 nhóm: nhóm giải pháp khẩn cấp (ngắn hạn) và nhóm trung hạn hoặc dài hạn. Trong nhóm giải pháp ngắn hạn các yêu cầu đầu tiên đối với các đô thị là phải thành lập Trung tâm điều hành kiểm soát úng ngập và xây dựng hệ thống quan trắc cảnh báo mưa và ngập lụt.
Giải pháp khẩn cấp trước mùa mưa lũ là nạo vét bùn tại các công trình thoát nước: sông, mương cống và ao hồ, cũng như khi có dự báo thời tiết và cảnh báo mưa bão thì phải hạ thấp mực nước tại các kênh sông thoát nước và hồ điều hòa đến mực nước tối thiểu sinh thái trong thời gian ngắn.
Trong các giải pháp trung hạn và dài hạn, cần thiết phải rà soát hiệu quả các hồ điều hòa và trạm bơm thoát nước hiện có, xây dựng các công trình kỹ thuật thoát nước bền vững để kiểm soát úng ngập tại nguồn.
Tại hội thảo, các ý kiến đều thống nhất, công tác thoát nước và chống ngập đô thị đã được các địa phương quan tâm, nhiều dự án bước đầu đem lại kết quả tích cực. Tuy nhiên, tình trạng ngập úng vẫn diễn biến phức tạp, có xu hướng gia tăng về mức độ và phạm vi. Thực trạng trên cho thấy yêu cầu cấp thiết cần có giải pháp tổng thể , dài hạn và liên ngành, trong đó tập trung hoàn thiện thể chế, đổi mới quy hoạch, bảo đảm nguồn lực đầu tư, kiểm soát ngập úng đô thị một cách bền vững.
