Hà Nội đã đạt nhiều thành tựu quan trọng trong phát triển văn hóa, giáo dục, tiếp tục là trung tâm văn hóa, giáo dục, cái nôi đào tạo, bồi dưỡng nhân tài cho cả nước. Trong lĩnh vực văn hóa, Hà Nội đã đầu tư xứng đáng để bảo tồn, tôn tạo hệ thống 5.922 di tích; đầu tư cho bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể; hoàn thiện hệ thống thiết chế văn hóa.
Tuy nhiên, việc khai thác các giá trị văn hóa, phát triển công nghiệp văn hóa còn nhiều vướng mắc; các không gian sáng tạo chưa bền vững; chưa thu hút được nhà đầu tư, chưa hình thành những trung tâm công nghiệp văn hóa lớn. Điểm đột phá trong Dự thảo Luật Thủ đô (sửa đổi) là ở Điều 41 có quy định về mô hình “Khu phát triển thương mại, văn hóa” hay còn gọi là “Khu thúc đẩy thương mại văn hóa”.
Mô hình này được hình thành ở nhiều thành phố trên thế giới với việc các chủ thể kinh doanh hợp tác với nhau hoặc hợp tác thông qua chính quyền sở tại để tạo ra một khu vực đặc biệt về an ninh, vệ sinh, cảnh quan đường phố và thuận tiện cho khách bộ hành; thích hợp để quảng bá, tổ chức các sự kiện nhằm thu hút du khách tới mua sắm, sử dụng dịch vụ... Mô hình này được thử nghiệm có kiểm soát tại Hà Nội tạo cơ sở pháp lý để đầu tư, xây dựng, quản lý hiệu quả các khu phố đi bộ, phố “nghề”, phố “hàng”.
Ủng hộ với đề xuất này, song Thạc sĩ Trần Dũng Hải (Trường đại học Văn hóa Hà Nội) đề xuất, có thể sửa “Khu thúc đẩy thương mại, văn hóa” thành “Khu thúc đẩy văn hóa và thương mại”, lấy hoạt động văn hóa, bảo tồn các ngành nghề truyền thống làm nền tảng then chốt, hoạt động thương mại, dịch vụ là hoạt động bổ sung.
Sửa đổi này sẽ đáp ứng tốt cho nhu cầu của khách du lịch, khách tham quan, phục vụ phát triển hoạt động du lịch văn hóa, tránh tình trạng biến tướng, thương mại hóa các khu có tính chất đặc thù này trong thực tiễn triển khai sau này.
Điều 23 của Dự thảo Luật Thủ đô (sửa đổi) có điểm mới là cụ thể hóa ưu đãi bằng biện pháp kinh tế, khi áp dụng thuế suất 5% đối với thu nhập của doanh nghiệp đầu tư trong các ngành công nghiệp văn hóa. Đây là điều mà các doanh nghiệp mong đợi lâu nay.
Nhiều chuyên gia đề xuất cần mở rộng hơn nữa phạm vi ưu đãi, thí dụ như ưu đãi về thuế suất đối với các nguồn thu được tạo ra từ hoạt động nghiên cứu khoa học, dạy nghề có liên quan đến văn hóa để thúc đẩy sự phát triển mang tính bền vững. Hiện nay, nhiều đơn vị quản lý những di sản quan trọng của Thủ đô lúng túng trong hợp tác với doanh nghiệp để triển khai các loại hình dịch vụ văn hóa-du lịch...
Nguyên nhân chính vẫn là do thiếu cơ chế hợp tác. Dự thảo Luật Thủ đô (sửa đổi) cho phép triển khai hợp tác công-tư (PPP) là một bước đột phá về tư duy, kết hợp với ưu đãi về thuế có thể mở đường cho việc ra đời những trung tâm công nghiệp văn hóa lớn.
Để khai thác nguồn lực văn hóa hay bất kỳ nguồn lực nào khác, nguồn lực con người chính là “chìa khóa” thành công. Quy định tại Điều 24 Dự thảo Luật Thủ đô (sửa đổi) cho phép các trường công lập của Thủ đô được liên kết giáo dục với cơ sở giáo dục của nước ngoài; cho phép Hà Nội chủ động hơn trong điều chỉnh, bổ sung chương trình giáo dục mầm non, phổ thông đối với một số môn học.
Những quy định này sẽ góp phần đáp ứng tốt hơn nhu cầu nâng cao hiểu biết và lưu truyền những kiến thức, giá trị, nét đẹp văn hóa Thăng Long-Hà Nội, văn hóa xứ Đoài; góp phần đưa chương trình giáo dục của Thủ đô tiệm cận gần hơn với nền giáo dục tiên tiến của khu vực và thế giới.
Dự thảo Luật Thủ đô (sửa đổi) quy định cơ sở giáo dục có nhiều cấp học là nội dung đặc thù khác với quy định của Luật Giáo dục nhằm tiếp cận với xu thế trên quốc tế hiện nay là khép kín mô hình cơ sở giáo dục có nhiều cấp học (từ cấp mầm non đến cấp trung học phổ thông).
Song, pháp luật hiện hành chưa có quy định riêng về cơ chế tài chính áp dụng đối với các cơ sở giáo dục công lập chất lượng cao, cơ sở giáo dục công lập có nhiều cấp học nên việc quản lý tài chính đối với các cơ sở giáo dục này trên địa bàn Thủ đô tương đối khó khăn.
Dự thảo Luật Thủ đô (sửa đổi) đã tháo gỡ vướng mắc này bằng quy định Hội đồng nhân dân thành phố Hà Nội có trách nhiệm ban hành quy định cụ thể. Mặc dù đã có nhiều cơ chế “mở”, song, Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Văn Minh - Hiệu trưởng Trường đại học Sư phạm Hà Nội đề xuất, Dự thảo Luật Thủ đô (sửa đổi) cần làm rõ hơn việc Hà Nội được phép xây dựng hệ thống trường học quy chuẩn theo thông lệ quốc tế và có cơ chế đầu tư phù hợp; đồng thời, cũng cần được phép tạo sự liên thông, liên kết với hệ thống giáo dục khu vực và quốc tế và được phép điều chỉnh chương trình phù hợp theo thông lệ quốc tế ở mức độ cơ bản...
