Hụt hơi khi đích đến còn xa

Bất hợp lý từ quy hoạch

TP Hồ Chí Minh là địa phương đầu tiên trong cả nước định hình và phát triển các KCX-KCN. Năm 1991, KCX Tân Thuận ra đời đã trở thành địa chỉ công nghiệp điển hình của thành phố và của cả nước về hạ tầng cơ sở, môi trường đầu tư lẫn chất lượng đầu tư.

Sau Tân Thuận, TP Hồ Chí Minh đã nhanh chóng phát triển các KCX-KCN và đẩy nhanh tốc độ tăng trưởng kinh tế tại khu vực này. Đến nay, TP Hồ Chí Minh đã có 3 KCX và 12 KCN được cấp phép hoạt động và trở  thành khu vực kinh tế có tốc độ tăng trưởng nhanh.

Thời kỳ đầu đẩy mạnh phát triển các KCX-KCN, quan điểm của thành phố là tăng tốc mở mang các KCN, mời gọi các nhà đầu tư đủ mọi thành phần, đa dạng chủng loại  ngành nghề.  Các KCN mọc lên với tốc độ khá nhanh và rải đều khắp 4 phía ngoại thành thành phố.

Quy hoạch và phát triển nhanh các KCN là điều hết sức bức bách, nhưng quy hoạch không theo kịp sự phát triển dân cư và hạ tầng xã hội đã làm cho một số KCN thành phố trở nên lúng túng và đành phải phát triển trong cảnh chắp vá.

KCN Bình Hòa được thành phố quy hoạch từ 13 năm trước để phát triển công nghiệp với tổng diện tích 125 ha tại phường13, Bình Thạnh. Tháng 8-2005, UBND thành phố  có văn bản gửi các bộ liên quan xin chuyển chức năng KCN sang khu dân cư cho phù hợp với việc phát triển đô thị của TP Hồ Chí Minh. Tương tự tại KCN Tân Bình, đất cho khu công nghiệp và khu dân cư tương đương với tỷ lệ 50-50.

KCN Tân Tạo, một trong những KCN lớn nhất TP Hồ Chí Minh với diện tích 443ha nhưng tỷ lệ đất dành cho khu dân cư cũng chiếm gần phân nửa diện tích… Cách đây hơn 10 năm, những KCN nêu trên được quy hoạch tại những địa phương ngoại thành, bùn lầy nước đọng, hiệu quả kinh tế mang lại từ đất nông nghiệp ở những địa phương này quá thấp. Cũng chừng ấy thời gian, tốc độ đô thị hóa quá nhanh, vượt khỏi tầm nhìn chiến lược về phát triển công nghiệp, các KCN mới mọc lại phải đối phó với sức ép gia tăng các khu dân cư.

Còn thiếu những khu công nghiệp hoàn chỉnh

Từ trước tới nay, phát triển các KCX-KCN, chúng ta thường quan tâm nhiều đến việc mời gọi đầu tư, những cơ chế chính sách áp dụng với nhà đầu tư trong các KCN mà chưa chú ý đến những phần việc hết sức thiết thực để phát triển công nghiệp. Khi quy hoạch phát triển các KCN, nhà đầu tư thực hiện phần việc bên trong hàng rào các KCN. Phần việc bên ngoài hàng rào do nhiều ngành chức năng và cả chính quyền địa phương đảm nhận.

Ai sẽ là đầu mối đốc thúc những phần việc bên ngoài tiếp cận với hàng rào các KCN? Ngoại trừ những phần việc có liên quan trực tiếp  đến việc phát triển trong KCN, nhà đầu tư hạ tầng mới lo lắng chạy vạy, những phần việc khác thì  lửng lơ… chờ! KCN Hiệp Phước được đầu tư xây dựng từ  năm 1996, năm 2000 đã có nhiều doanh nghiệp hoạt động nhưng cho đến cuối 2003, Hiệp Phước mới có nước máy  để sử dụng với công suất nhỏ giọt 1.800m3/ngày.

Hiện tại KCN Hiệp Phước có 19 doanh nghiệp đã hoạt động, chưa gặp tình trạng thiếu nước trầm trọng trong sản xuất nhưng với các công trình đang xây dựng thì mua nước là chuyện thường ngày.  Nhà máy điện Hiệp Phước mỗi ngày cũng phải mua khoảng 2.500m3 nước chở tới bằng sà lan và để luôn chủ động đối phó với tình hình thiếu nước cho sản xuất tại thời gian cao điểm của mùa khô, Công ty CP Công nghiệp Tân Thuận cũng đã tự trang bị 2 xe bồn chở nước để phục vụ. Tăng tốc phát triển công nghiệp như thế nào khi vẫn còn cảnh xe bồn chở nước phục vụ cho KCN?

Ngoài cơ sở hạ tầng, điều kiện hàng đầu để phát triển các KCX-KCN bền vững phải là các dịch vụ hỗ trợ “nuôi dưỡng” nhà đầu tư. Mục đích của các nhà đầu tư hạ tầng là xây dựng hoàn chỉnh hệ thống hạ tầng bên trong các KCN và cho thuê đất, còn nhà đầu tư thuê đất bên trong các KCN thì tự mình xoay xở để phát triển sản xuất. 1

5 KCX- KCN hiện có của thành phố sử dụng gần 200.000 lao động trong khi đó chỗ lưu trú cho công nhân vẫn là bài toán chưa có lời giải của các nhà sử dụng lao động. Một số nhà đầu tư xây dựng hạ tầng tại các KCN cho rằng, quỹ đất của thành phố quá eo hẹp là nguyên nhân chưa đáp ứng được nhu cầu cư trú cho công nhân. Cách giải thích này không đủ sức thuyết phục bởi lẽ như đã nêu trên, nhiều KCN đã dần biến thành các khu dân cư. 

Và rõ ràng các khu dân cư sẽ mang lại lợi nhuận cao cho các nhà đầu tư hạ tầng, trong khi không có một ràng buộc chế tài nào yêu cầu các nhà đầu tư hạ tầng phải xây dựng chỗ lưu trú cho công nhân. Đây cũng là lý do vì sao các KCX-KCN thành phố luôn trong cảnh thiếu hụt lao động trầm trọng.

Cần sự chuyển dịch cơ cấu công nghiệp

Ngoại trừ 3 KCX, hầu hết các KCN của thành phố đều đã lấp đầy diện tích, doanh nghiệp hoạt động khá rầm rộ nhưng phần lớn lại là doanh nghiệp vừa và nhỏ, hàm lượng kinh tế và giá trị gia tăng thấp. Khác với thời kỳ đầu, hiện nay cả nước có 124 KCX-KCN rải đều khắp 45 tỉnh, thành phố. Thực tế này đã tạo nên sự cạnh tranh khốc liệt, “thảm đỏ” trải khắp nơi, các đơn vị doanh nghiệp vừa và nhỏ sẽ nhìn thấy quyền lợi của mình nhiều hơn tại các tỉnh bạn như: giá đất, lao động, môi trường, nguyên liệu…

Ông Phan Hồng Quân- Tổng giám đốc Công ty CP Công nghiệp Tân Thuận đưa ra quan điểm, thành phố cần chú trọng hơn đến một số ngành nghề giá trị gia tăng cao, sử dụng ít lao động và chất lượng đầu tư tại các KCX-KCN.

Thực tế cũng cho thấy, trong tổng số 950 triệu USD kim ngạch xuất khẩu 6 tháng đầu năm 2005, dẫn đầu là ngành cơ khí (208,54 triệu USD), điện tử (132 triệu USD), linh kiện phụ tùng xe hơi (60,12 triệu USD). Trong lúc đó, nhóm ngành nghề đầu tư thuộc lĩnh vực này tại các KCX-KCN hiện vẫn còn chiếm tỷ trọng thấp.

Thống kê mới đây cho thấy, giá trị sản xuất công nghiệp của thành phố trong tháng 9-2005 có tăng (3,2%) nhưng lại là chỉ số thấp nhất so với tháng 9 hàng năm. Nhiều người viện dẫn rằng, công nghiệp thành phố có dấu hiệu chững lại là do giá thuê đất tại các KCN của thành phố quá cao so với các tỉnh bạn và khu vực. Bác bỏ điều đó, ông Đặng Thành Tâm- Tổng giám đốc Công ty CP Khu công nghiệp Tân Tạo cho rằng giá đất cao không hề ảnh hưởng đến việc tìm kiếm cơ hội đầu tư của các doanh nghiệp bởi lẽ giá  thuê đất được chia ra trong suốt thời gian 50 năm.

Khu Công nghệ cao thành phố mời gọi các doanh nghiệp vào trong khu với giá đất gần như được miễn nhưng  rất nhiều năm, việc mời gọi đầu tư ở đây vẫn chưa có gì khởi sắc. Để công nghiệp thành phố tăng trưởng ổn định, việc cần thiết phải nhanh chóng hoàn chỉnh hệ thống dịch vụ tại các KCN, chuyển dịch cơ cấu và hơn thế, thay đổi cách nhìn đối với các nhà đầu tư.