Hành trình một thế kỷ

Trong nền báo chí cách mạng Việt Nam 100 năm qua và hơn 95 năm sự nghiệp cách mạng của Đảng, của nhân dân ta, hiếm nhà lãnh đạo nào có đóng góp to lớn vào sự nghiệp báo chí như đồng chí Trường Chinh.

Thép Mới là nhà báo có tầm cỡ, một nhân chứng lịch sử trong các quá trình cách mạng nước ta từ năm 1945 đến đầu những năm 1990. Ông đã để lại những di sản quý báu cho nền thông tin đại chúng, nền văn học cách mạng của nước ta, và còn là một nhân vật nổi bật của Báo Nhân Dân.

Ở Bảo tàng Báo chí Việt Nam, có một câu thơ trong bài “Quả sấu non trên cao” của nhà thơ Xuân Diệu vẫn được đọc với một ý nghĩa mới: “Ôi từ không đến có/Xẩy ra như thế nào”! Dường như câu thơ có thể giúp họ “kể” được phần nào câu chuyện về quá trình thành lập ngôi nhà ký ức của những người làm báo Việt Nam.

Báo Nhân Dân số ra ngày 25/5/1987 đăng bài viết đầu tiên trong chuyên mục “Những việc cần làm ngay” dưới tựa đề “Nói và làm”, bút danh NVL. Bút danh này, như chính Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh chia sẻ, là viết tắt của ba từ giản dị nhưng kiên quyết: Nói và Làm.

Nằm giữa chiến khu Việt Bắc, ngay trong những ngày tháng cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp đang ở giai đoạn cam go, một ngôi trường đào tạo báo chí đầu tiên của cách mạng đã được thành lập - Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng.

Giai đoạn 2006-2025 đánh dấu chặng đường quan trọng trong lịch sử Báo chí Cách mạng Việt Nam. Đất nước tiếp tục đẩy mạnh công cuộc đổi mới, hội nhập quốc tế sâu rộng, đồng thời đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức từ tình hình kinh tế thế giới phức tạp, sự phát triển vượt bậc của công nghệ thông tin, truyền thông xã hội.

Giai đoạn 1986-2005 đánh dấu một chương đầy biến động và chuyển mình mạnh mẽ trong lịch sử báo chí Việt Nam, gắn liền với công cuộc Đổi mới do Đảng Cộng sản Việt Nam khởi xướng và lãnh đạo, đồng thời đón nhận những bước tiến vượt bậc của công nghệ thông tin, đặc biệt là sự ra đời và phát triển của Internet.

Báo chí Cách mạng Việt Nam giai đoạn 1975-1986 trở thành công cụ quan trọng của Đảng và Nhà nước nhằm định hướng dư luận, củng cố tinh thần đoàn kết dân tộc, truyền tải đường lối, chính sách góp phần bảo vệ Tổ quốc và xây dựng xã hội mới vững mạnh.

Báo chí Cách mạng Việt Nam giai đoạn 1954-1975 không chỉ là phương tiện thông tin mà còn là vũ khí sắc bén trên mặt trận tư tưởng, văn hóa, đóng vai trò quan trọng trong công cuộc bảo vệ và xây dựng đất nước, cổ vũ nhân dân trong kháng chiến chống Mỹ, cứu nước.

Giai đoạn 1945-1954 diễn ra nhiều biến động lịch sử trên toàn thế giới, đặc biệt trong lĩnh vực chính trị, có tác động to lớn đến tình hình chính trị xã hội và báo chí ở Việt Nam.

Báo chí Cách mạng Việt Nam giai đoạn 1925-1945 do lãnh tụ Hồ Chí Minh và Đảng Cộng sản Việt Nam sáng lập không chỉ phản ảnh từng hơi thở, từng bước đi của cách mạng mà còn trở thành vũ khí đắc lực cho cách mạng góp phần đặc biệt quan trọng vào thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám năm 1945.

Ngôi nhà cũ kỹ màu xanh nằm im lìm trên đường Huỳnh Thúc Kháng, Thành phố Huế, ít ai biết được, nơi đây từng là một địa chỉ đình đám: Tòa soạn báo Tiếng Dân, tờ báo in đầu tiên của người Việt tại miền trung, do Cụ Huỳnh Thúc Kháng thành lập.

Hồ Chí Minh đến với nghề báo gần như đồng thời với việc lựa chọn con đường cách mạng vô sản không phải là một sự gặp gỡ tình cờ. Trên hành trình cách mạng của Người, gắn với những giai đoạn biến chuyển của dân tộc, là những tờ báo cách mạng do Bác trực tiếp tổ chức và chỉ đạo.

Giai đoạn 1865-1925 là thời kỳ hình thành và phát triển nền báo chí của Việt Nam dưới sự chi phối của chế độ thực dân Pháp. Từ chỗ chỉ là những hình thức truyền thông trực tiếp báo chí Việt Nam đã chuyển mình mạnh mẽ nhờ sự xuất hiện của kỹ thuật in ấn hiện đại và ảnh hưởng của văn hóa phương Tây.

Trên hành trình 30 năm bôn ba khắp thế giới, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã học làm báo và sử dụng báo chí làm vũ khí sắc bén để đấu tranh cho hòa bình, độc lập, tự do của dân tộc. Nước Pháp là nơi ghi đậm dấu ấn của Người!

35 năm hình thành và phát triển, Khoa Báo chí (Trường đại học Tổng hợp), nay là Viện Đào tạo Báo chí và Truyền thông-Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn đã trở thành một trong những đơn vị hàng đầu trong đào tạo, nghiên cứu và chuyển giao tri thức trong lĩnh vực báo chí, truyền thông tại Việt Nam.

Nhân kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam, ông Petr Tsvetov, TS lịch sử, PGS Khoa Quan hệ quốc tế Học viện Ngoại giao (Bộ Ngoại giao Nga), đồng thời là Phó Chủ tịch thứ nhất Trung ương Hội Hữu nghị Nga-Việt, đã chia sẻ những câu chuyện về Chủ tịch Hồ Chí Minh và “cơ duyên” của Người với báo chí nước Nga Xô viết.

Nhà báo lớn Hồ Chí Minh nêu tấm gương mẫu mực dùng báo chí như một công cụ hữu hiệu, sắc bén trên tất cả các chặng đường đấu tranh, trong bất cứ hoàn cảnh nào. Chúng ta ghi nhớ những điều Người căn dặn về vai trò, nhiệm vụ của báo chí, về tu dưỡng đạo đức cách mạng, rèn luyện phẩm chất, nhân cách người làm báo.

Nền báo chí cách mạng Việt Nam đã trải qua 100 năm lịch sử hào hùng, rất đỗi tự hào, với những sự hy sinh quên mình và cống hiến lớn lao của các thế hệ những người làm báo trong sự nghiệp giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước trước đây và đổi mới, hội nhập, xây dựng, hiện đại hóa đất nước sau này.

 “Khắp trời Nam, đều đỏ rực và sáng ngời cờ đỏ sao vàng. Khắp trời Nam, toàn thể dân tộc đã tưng bừng và hân hoan tưởng niệm lại ngày thoát khỏi xiềng xích”. Đó là những dòng ghi chép nhanh của ký giả báo Độc Lập về không khí ngày kỷ niệm 19/8 đầu tiên của dân tộc ta, ngày 19/8/1946.

Một trong những nội dung quan trọng Bảo tàng Báo chí Việt Nam là phần trưng bày giới thiệu về Thanh Niên- tờ báo do Bác Hồ sáng lập ở Quảng Châu. Thế nhưng, hành trình “đi tìm hiện vật” về tờ báo cách mạng đầu tiên đó lại ẩn chứa câu chuyện ít người biết đến…

Nhà báo Phạm Viết Thiệu, sinh năm 1924 tại Hà Tĩnh, nguyên Tổng Biên tập báo Hòa Bình, Tạp chí Tuyên truyền (Ban Tuyên giáo Trung ương), là một trong 42 học viên Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng, cơ sở đào tạo đầu tiên của báo chí cách mạng.

Đài Phát thanh Giải Phóng  luôn tự hào về truyền thống vinh quang của tờ báo cách mạng, ngay từ khi ra đời đã không phút nào ngơi nghỉ để thực hiện nhiệm vụ thông tin, tuyên truyền, cổ động nhân dân chiến đấu và trực tiếp chiến đấu.

20 năm đầu (1925-1945) của lịch sử báo chí cách mạng thật là phong phú. Nó để lại một di sản truyền thống chiến đấu, một nghiệp vụ báo chí vô sản, một lực lượng cán bộ làm báo vô cùng quý báu cho thế hệ báo chí sau khi giành được chính quyền năm 1945.

Trong quãng thời gian làm việc tại Báo Nhân Dân, nhà báo Hồng Hà đã để lại nhiều dấu ấn đáng nhớ trong lòng bạn đọc và đồng nghiệp. Chúng tôi xin giới thiệu với bạn đọc vài mẩu chuyện nhỏ về nhà báo Hồng Hà của nhà báo Thế Văn, nguyên Trưởng ban Nhân Dân cuối tuần, Báo Nhân Dân.

Năm 2025 là tròn 100 năm kể từ khi lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc mở lớp đào tạo cán bộ - trong đó có nội dung báo chí - tại Quảng Châu (Trung Quốc). Không chỉ là mốc khởi đầu của báo chí cách mạng Việt Nam, đó còn là sự khởi sinh của tư tưởng đào tạo người làm báo gắn liền với lý tưởng cách mạng, phụng sự dân tộc và sự thật.

Phan Ðăng Lưu sinh ngày 5/5/1902 ở Thôn Ðông, xã Tràng Thành (nay là xã Hoa Thành), huyện Yên Thành, tỉnh Nghệ An. Họ Phan của ông chính là họ Mạc - một dòng họ danh tiếng của đất nước. Ngay từ nhỏ, Phan Ðăng Lưu đã nổi tiếng về sự hiếu học, thông minh, mẫn tiệp hơn người.

Trong dòng chảy của lịch sử báo chí nước nhà, Báo Lao Động giữ một vị trí rất quan trọng, là một trong hai tờ báo cách mạng sớm nhất và có tuổi đời lâu nhất trong nền báo chí cách mạng Việt Nam.

Tôi nhìn thấy ở nhà văn Tô Hoài một người Hà Nội xưa: Ông ngồi bình nhiên bên bộ bàn trà giản dị, trước mặt là chén thuốc bắc tỏa làn hơi mỏng, thơm dìu dịu. Mấy năm nay ông ốm nhiều. Ở nhà cho con gái chăm sóc, nhưng ông vẫn ăn vận bộ đũi mầu trắng bạc là phẳng phiu, đội mũ phớt trắng và cây ba-ton để bên cạnh.

Hơn 23 tấn báo in, hơn 400.000 tờ báo, hàng trăm đầu báo từ cuối thế kỷ 19 tới hiện tại – đó không chỉ là những con số ấn tượng, mà còn là di sản văn hóa sống động được ông Nguyễn Phi Dũng, kỷ lục gia người Nam Định, người say mê sưu tầm báo chí, lặng lẽ gây dựng suốt gần một thập kỷ qua.