Dịch tễ học và cách phòng bệnh sốt xuất huyết

Dịch sốt xuất huyết (SXH) bùng phát theo chu kỳ khoảng từ ba đến năm năm. Các nhà dịch tễ ở nước ta đã phân lập được cả bốn virus Dengue gây bệnh. Vào những năm 1991 - 1995, type gây bệnh chủ yếu là type D1 và D2; năm 1997 - 1998 là type D3; từ 2004 - 2006 type D2 và từ đầu năm 2007 đến nay type D1 đang tăng lên.

Virus Dengue truyền bệnh từ người bệnh sang người lành qua muỗi Aedes đốt. Virus là loại ARN virus, có bốn type huyết thanh, có những kháng nguyên rất giống nhau, có thể gây phản ứng chéo một phần sau khi bị nhiễm một trong bốn type và có những kháng nguyên đặc hiệu cho riêng từng type.

Virus có ở trong máu người bệnh trong thời gian bị sốt. Người là ổ chứa virus chính (người mắc bệnh điển hình và người mang virus, nhưng không phát bệnh).

Người bệnh nhiễm virus  Dengue bị muỗi Aedes đốt mang virus  rồi truyền cho người lành. Khi bị bệnh, cơ thể sẽ xuất hiện kháng thể lgM kháng Dengue tạm thời kéo dài tám tuần và khi phát hiện kháng thể này trong huyết thanh chứng tỏ người bệnh đang bị nhiễm virus  Dengue cấp tính, hoặc vừa mới khỏi bệnh.

Kháng thể lgG kháng Dengue xuất hiện muộn hơn và tồn tại nhiều năm hoặc suốt đời và có miễn dịch với type Dengue gây bệnh. Khi bị bệnh do một type huyết thanh nào đó của virus  Dengue thì sẽ có miễn dịch suốt đời với type Dengue đó, nhưng không có miễn dịch với các type khác. Do đó, nhiễm virus  Dengue có thể bị mắc tới lần thứ hai, do type huyết thanh khác gây bệnh.

Việt Nam có hai loại muỗi Aedes gây bệnh chủ yếu là Aedes aegypti và Aedes albopictus. Muỗi Aedes hút máu ban ngày.

Muỗi Aedes aegypti mình nhỏ, đen, có khoang trắng thường gọi là muỗi vằn, đậu ở nơi tối trong nhà, sống ở các đô thị. Muỗi Aedes albopictus thích sống ở lùm cây, ngọn cỏ, phần lớn sống ở vùng nông thôn.

Sau khi hút máu người bệnh, muỗi cái có thể truyền bệnh ngay, nếu hút máu người lành hoặc virus  nhân lên ở tuyến nước bọt của muỗi sau đó 8-10 ngày hút máu người lành có thể truyền bệnh.

Người ta thấy muỗi bị nhiễm virus  Dengue có thể truyền bệnh suốt vòng đời của muỗi khoảng 174 ngày (5 - 6 tháng). Muỗi Aedes đẻ trứng, sau đó sinh ra bọ gậy (loăng quăng) ở các dụng cụ chứa nước trong gia đình như chum, vại, bể nước, lọ hoa, chậu cảnh... hoặc ở ngoài nhà như hốc cây có nước, máng nước, vỏ đồ hộp, vỏ chai... hoặc ở rãnh nước, ao hồ.

Mật độ muỗi thường tăng vào mùa mưa, do đó, muốn phòng bệnh tốt cần phải loại bỏ  những dụng cụ chứa nước nơi muỗi đẻ trứng, hoặc thả cá ăn bọ gậy.

Sự lan truyền dịch xảy ra ở những vùng có nhiều muỗi Aedes, vệ sinh môi trường kém, dân cư sống chen chúc và số người bị cảm thụ cao.

Hiện nay, người ta chưa xác định được chính xác mật độ muỗi Aedes cần thiết để duy trì virus  Dengue gây bệnh lưu hành, hoặc các đợt gây dịch. Tuy nhiên, trong một gia đình, chỉ một số ít muỗi cái Aedes là có thể làm cả gia đình mắc bệnh. Muỗi Aedes sinh sản quanh năm, cao nhất vào những tháng sau mùa mưa muỗi sinh sản nhiều và liên quan đến việc tích trữ nước trong bể, chum vại, cống rãnh nước hoặc nước ở đồ phế thải chai lọ, vỏ đồ hộp...

Dịch SXH xuất hiện ở các nơi đông dân cư tập trung, rồi sau đó lan dần đến các vùng nông thôn. Trẻ em ở nhà trẻ, trường học bị muỗi Aedes mang virus  đốt, khi về nhà mang theo virus. Người ta ước tính cứ một trường hợp SXH có sốc vào bệnh viện thì có khoảng 200-500 người bị nhiễm virus  Dengue có triệu chứng lâm sàng hay không có triệu chứng lâm sàng, nhất là ở vùng có mật độ muỗi Aedes cao.

Chính vì vậy, những nỗ lực để giám sát cần phải trực tiếp hướng tới để diệt muỗi và loại trừ những nơi muỗi sinh sản. Những biện pháp này rất quan trọng nhằm loại trừ muỗi và những nơi muỗi sinh sản. Các biện pháp cần được tăng cường trước khi có sự chuyển mùa (trong và sau mùa mưa) và trong các vụ dịch...

THÔNG TIN CẦN BIẾT

* Phòng muỗi đốt:  Phải tự bảo vệ để tránh muỗi đốt; mặc quần áo dài che kín tay chân; sử dụng thuốc diệt muỗi thận trọng khi sử dụng thuốc này đối với trẻ nhỏ và người già.

Dùng các dụng cụ bắt muỗi và diệt muỗi vào ban ngày. Dùng màn để tránh muỗi cho trẻ em, người già và những người khác khi ngủ ban ngày.

Tác dụng của màn tốt hơn khi tẩm Permethrin (chất diệt côn trùng pyrethroid), rèm (bằng vải hoặc bằng tre) cũng có thể được tẩm chất diệt côn trùng và treo tại cửa sổ hoặc cửa ra vào để xua muỗi và diệt muỗi.

Phá vỡ chu kỳ lây truyền muỗi - người - muỗi. Muỗi nhiễm virus khi chúng hút máu người bị bệnh.

Màn chống muỗi và dụng cụ diệt muỗi sẽ giúp ngăn ngừa có hiệu quả để tránh muỗi đốt người và giúp ngăn chặn lây lan của virus Dengue.

Khi có dịch, cần phun khí dung thể tích cực nhỏ (ULV) hóa chất diệt muỗi.

* Phòng muỗi sinh sản: Muỗi truyền virus Dengue sống và sinh sản ở những nơi nước ứ đọng ở trong và chung quanh nhà, vì vậy cần đổ nước thừa ở chỗ ứ nước, các bể, thùng nước, xô, chậu...

Bỏ tất cả các vật dụng mà chứa nước đọng (chẳng hạn như ở chậu cây cảnh) ra khỏi nhà.

Luôn luôn đậy kín tất cả các vật dụng chứa nước. Thu nhặt và loại bỏ những dụng cụ mà nước có thể đọng lại như : chai, lọ, túi nhựa, lon đồ hộp, lốp xe đạp, v.v.

 Diệt bọ gậy (loăng quăng) bằng biện pháp sinh học: thả cá nhỏ ở các bể chứa nước lớn hoặc nuôi thả mesocyclope (một loại giáp xác nhỏ có khả năng ăn bọ gậy).